Letland

Letland, officieel de Republiek Letland, beslaat 64.589 vierkante kilometer aan de oostkust van de Oostzee en heeft een bevolking van ongeveer 1,9 miljoen inwoners. Het ligt tussen 55° en 58° noorderbreedte en 21° en 29° oosterlengte, grenst aan Estland in het noorden, Litouwen in het zuiden, Rusland in het oosten en Wit-Rusland in het zuidoosten, en strekt zich uit over de Oostzee naar Zweden. Dit gematigde gebied met bossen, rivieren en vlakten is nog steeds een van de meest onderschatte landen van Noord-Europa.

De contouren van het Letse landschap komen zelden boven de 100 meter boven zeeniveau uit, met uitzondering van de bescheiden stijging van de Gaiziņkalns met 311,6 meter. Het land beslaat 62.157 km² vaste grond, 18.159 km² in cultuur en 34.964 km² bedekt met bossen. De binnenlandse wateren beslaan 2.402 km², inclusief Lubāns – het grootste meer met 80,7 km² – en Drīdzis, dat tot 65,1 meter onder het oppervlak duikt. De Gauja, de langste waterloop van Letland met een lengte van 452 kilometer, slingert zich door zandstenen kloven en gemengde bossen. De Daugava, hoewel in totaal 1.005 kilometer lang, geeft Letland 352 kilometer van zijn stroom. De kronkelende oevers hebben lange tijd zowel landbouwvalleien als bosreservaten ondersteund.

Klimaattechnisch gezien balanceert Letland op de grens tussen een vochtig continentaal en maritiem klimaat. Kustgebieden – met name het Koerland-schiereiland – kennen gematigde winters en een gematigde zomerwarmte; het binnenland kent een sterkere continentaliteit, met winterminima die in extreme uitbarstingen dalen tot -30 °C en zomerpieken van bijna 35 °C. De winter, van half december tot half maart, brengt gemiddelde temperaturen rond de -6 °C, een stabiele sneeuwbedekking en kort daglicht. De zomer, van juni tot en met augustus, brengt gemiddelde maxima rond de 19 °C, gematigde nachten en af ​​en toe hittegolven. De lente en herfst, die beide ongeveer even lang duren, kennen gematigde periodes die de bossen in vuur en vlam zetten met kleur of gedempt in lichtgrijs.

Menselijke nederzettingen in het huidige Letland weerspiegelen eeuwen van wisselende soevereiniteit. Inheemse Balten, de voorouders van de huidige Letten, smolten tegen het einde van het eerste millennium n.Chr. samen tot tribale gemeenschappen. Vanaf de dertiende eeuw vielen de gebieden onder de heerschappij van de Lijflandse Orde – een tak van de Duitse Orde – voordat ze heen en weer schommelden tussen Pools-Litouwse invloed en Zweedse heerschappij. De Russische heerschappij volgde na de Grote Noordse Oorlog in het begin van de achttiende eeuw en bleef bestaan ​​tot de onrust van de Eerste Wereldoorlog.

Op 18 november 1918, na de val van het rijk, riep Letland zijn onafhankelijkheid uit van de Duitse bezetters. Deze ontluikende republiek onderging in 1934 een staatsgreep die het autoritaire regime van Kārlis Ulmanis installeerde. De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de feitelijke soevereiniteit, toen de Sovjet-annexatie in 1940 samenviel met de nazi-bezetting in 1941, waarna het Rode Leger in 1944 de macht heroverde. Gedurende de daaropvolgende vijfenveertig jaar als Letse SSR zorgden demografische verschuivingen onder het Sovjetbeleid ervoor dat etnische Russen bijna een kwart van de bevolking uitmaakten.

De Zingende Revolutie van 1987 – onderdeel van het bredere Baltische streven naar zelfbeschikking – culmineerde in de herwonnen onafhankelijkheid op 21 augustus 1991. Sindsdien heeft Letland een unitaire parlementaire democratie behouden en is het geïntegreerd in de Euro-Atlantische structuren: de Europese Unie en de NAVO in 2004, de eurozone in 2014. De menselijke ontwikkelingsindex (HDI) rekent het land tot de ontwikkelde economieën met een hoog inkomen.

De Letse economie doorstond dramatische schommelingen in het begin van de 21e eeuw. De robuuste groei sinds 2000 maakte begin 2009 plaats voor een krimp van 18 procent te midden van een consumptiegedreven zeepbel en een bankencrisis. Herstel volgde, ondersteund door diversificatie in transport, logistiek en dienstverlening. De vier belangrijkste havens van het land – Riga, Ventspils, Liepāja en Skulte – verwerken bulkgoederen, ruwe olie en geraffineerde producten en verbinden Rusland, Wit-Rusland en Centraal-Azië met West-Europa. Riga International Airport, de drukste luchthaven van de Baltische staten, verwerkte 7,8 miljoen passagiers in 2019, terwijl airBaltic een lowcostnetwerk onderhoudt met zo'n tachtig bestemmingen. De spoorweginfrastructuur omvat 1826 km spoor met Russische spoorbreedte, waarvan 251 km geëlektrificeerd; de aanstaande Rail Baltica-verbinding met normale spoorbreedte, die in 2026 gepland staat, belooft directe verbindingen van Helsinki via Tallinn en Riga naar Warschau.

De wegen beslaan 1.675 km aan hoofdwegen, 5.473 km aan regionale wegen en 13.064 km aan gemeentelijke wegen, waaronder de E67-corridor van Warschau naar Tallinn en de E22 tussen Ventspils en Terehova. In 2017 hadden 803.546 voertuigen Letse kentekenplaten, wat getuigt van de integratie van het land in de continentale verbindingen.

De Letse demografie laat aanhoudende uitdagingen zien. De totale vruchtbaarheid schommelt rond de 1,61 geboorten per vrouw, lager dan het vervangingspercentage, terwijl de levensverwachting in 2013 73,2 jaar bedroeg. De genderongelijkheid zorgt ervoor dat vrouwen in oudere cohorten meer vrouwen tellen: onder zeventigplussers zijn vrouwen meer dan twee keer zo talrijk als mannen. Etnische Letten spreken met 63 procent de Baltische taal waaraan het land zijn naam ontleent. Russen vormen bijna een kwart van de inwoners, waardoor Russisch voor 37,7 procent de moedertaal is. De juridische status van veel etnische Russen – staatloze inwoners die een Lets-taalexamen moeten afleggen voor het burgerschap – blijft een maatschappelijk gevoelige kwestie.

Culturele expressie in Letland combineert agrarisch erfgoed met stedelijke moderniteit. Traditionele gerechten draaien om lokaal geproduceerde producten – aardappelen, gerst, kool en varkensvlees – met grijze erwten en spek naast zuringsoep en stevig roggebrood als culinaire pijlers. Invloeden uit buurlanden Duitsland, Rusland en Scandinavië zijn merkbaar, maar de keuken blijft eerder hartig dan pikant.

De stedelijke centra van Letland vertonen contrasterende karakters. Riga, de hoofdstad en grootste stad, heeft een oude stad die erkend is als UNESCO-werelderfgoed, met haar art-nouveaugevels en steile skyline, te midden van brede boulevards en kades langs de rivier. De Centrale Markt, ooit een soort Zeppelin-hangars, bruist van de verkopers die seizoensproducten en gerookte delicatessen aanbieden. Buiten de middeleeuwse kern rijzen moderne torens de lucht in, symbolisch voor de economische vitaliteit van de stad en de spanning tussen behoud en vooruitgang.

Ongeveer dertig kilometer naar het westen strekt Jūrmala zich uit langs een twaalf kilometer lange landtong met wit zand, met pijnbomen omzoomde duinen en houten villa's. Vroeger een toevluchtsoord voor de keizerlijke elite, is het nog steeds het belangrijkste gezondheids- en wellnessresort van het land. De spacomplexen trekken zowel stadsbewoners als internationale gasten. Sigulda, vijftig kilometer naar het oosten, ligt in een vallei die is uitgehouwen door de Gauja; het in gotische stijl heropgebouwde kasteel Turaida en de uitgestrekte grot van Gūtmanis vormen het decor voor een landschap van kliffen en beukenbossen dat door het late herfstlicht wordt omgetoverd tot een roestbruine pracht.

Cēsis, een van de oudste nederzettingen van Letland, beschikt over stadswallen van de Lijflandse Orde en vakwerkhuizen rond een stenen donjon. De omgeving – bossen afgewisseld met fietspaden – biedt een rustig contrast met het stedelijke ritme van de hoofdstad. Verder naar het westen claimt Liepāja de bijnaam "stad van de wind", met zijn winderige strand dat grenst aan Karosta, een voormalig marineterrein dat is omgebouwd tot een levend museum met kazernes uit de vorige eeuwwisseling en een kustfortgevangenis. Ventspils, in het noordwesten, heeft zich ontwikkeld tot een perfect onderhouden havenstad met paden vol beelden en aangelegde promenades.

Richting het zuiden komt men bij Kuldīga, waar de Venta-stroomversnelling zich 249 meter uitstrekt – de breedste waterval van Europa – te midden van houten daken en geplaveide straatjes die doen denken aan een Midden-Europees marktstadje. De laaglanden van Zemgale rond Jelgava onthullen barokke elegantie in het Rundāle-paleis en het paleiscomplex van de stad zelf, terwijl het met meren bezaaide landschap van Letgale, met Daugavpils als middelpunt, een ouder multicultureel mozaïek van Letse, Russische en Joodse tradities oproept.

Het natuurlijke erfgoed van Letland blijft essentieel. Bossen bedekken de helft van het land, afgewisseld met vier nationale parken. Nationaal Park Gauja, het grootste, betovert met zijn rivierdalen en zandsteenformaties. Nationaal Park Ķemeri beschermt moeraspaden en zeldzame flora in de omgeving van Riga. Nationaal Park Rāzna in het oosten beschermt gletsjermeren omringd door moerasland, en Nationaal Park Slītere bij Kaap Kolka markeert de samenvloeiing van de Golf van Riga en de Oostzee, met winderige weiden die elk najaar trekvogels herbergen.

Buitenactiviteiten weerspiegelen het evenwicht tussen natuurbehoud en toegankelijkheid in het land. Wandelroutes variëren van glooiende bospaden tot lange kanotochten langs waterwegen. Vogelaars, aangetrokken door de herfsttrekroutes, positioneren zich tussen riet en uitkijktorens. Het zoeken naar paddenstoelen blijft een nationale hobby, net zo gewoon als dorpelingen die cantharellen plukken onder dennenbomen. De Baltische kustlijn biedt bijna vijfhonderd kilometer kustlijn – vaak verlaten – waar de zeespiegel onmerkbaar stijgt, wat uitnodigt tot lange wandelingen langs de kust en, in de warme zomermaanden, daalt tot een watertemperatuur van gemiddeld rond de 20 °C in juli en augustus.

De Letse samenleving waardeert beleefdheid. Openbare ruimtes worden vrij van afval gehouden en beleefde gebruiken – deuren openhouden, doorgang verlenen – zijn nog steeds aanwezig in het dagelijks leven. Gesprekken over politiek of persoonlijke financiën zijn voorbehouden aan intimi; buitenlandse bezoekers worden met gematigde directheid ontvangen. Volkssymboliek leeft voort in ambachten en ceremonies: de swastika, of pērkonkrusts, figureert in borduurwerk als een voorchristelijk symbool van vuur en energie, volledig los van latere verduisteringen.

Sinds de toetreding tot de Europese Unie in 2004 en de invoering van de euro in 2014 heeft Letland zich verder geïntegreerd en tegelijkertijd zijn taalkundig en cultureel erfgoed beschermd. Onderzoeken naar de invoering van de euro lieten een kleine meerderheid zien die de nieuwe munteenheid steunde, wat wijst op een kiezersbestand dat zowel voorzichtig als pragmatisch is. De aanpassingen na de Sovjet-Unie omvatten juridische hervormingen, anti-corruptiemaatregelen en investeringen in infrastructuur, ondanks het feit dat het land te kampen heeft met demografische krimp en emigratie.

Tegenwoordig bevindt Letland zich op een kruispunt tussen landelijke uitgestrektheid en grootstedelijke ambitie. Het collectieve geheugen draagt ​​de sporen van middeleeuwse ordes, keizerlijke tsaren en totalitaire bezettingen. Toch manifesteert de hedendaagse identiteit van de republiek zich door gerestaureerde, lokale architectuur, een bloeiende kunstscene en veerkrachtige maatschappelijke instellingen. Bezoekers worden uitgenodigd om niet alleen fotogenieke gevels en natuurlijke panorama's te aanschouwen, maar ook om deel te nemen aan een samenleving die waarde hecht aan understatement, heldere expressie en een diepe verbondenheid met de plek.

In dit Baltische rijk ontvouwt elk seizoen zich met een afgemeten ritme. De lente laat smaragdgroene knoppen ontluiken in oeverbossen. De lange zomerdagen lokken gezinnen naar stranden waar zandduinen zich kilometerslang ononderbroken uitstrekken. De herfst kleurt bossen in rood en goud, en de winterse stilte hult velden in ongerepte sneeuw. Tegen deze achtergrond blijft het Letse erfgoed bestaan ​​– het verhaal ervan is terug te vinden in stenen burchten, landhuizen en de ritmes van de natuur zelf – wachtend op degenen die willen observeren in plaats van consumeren, willen begrijpen in plaats van alleen maar toekijken.