Jeddah

Jeddah neemt een bijzondere plaats in aan de westelijke rand van het Arabisch Schiereiland, waar de strenge contouren van het Hidjazgebergte samenkomen met de glinsterende uitgestrektheid van de Rode Zee. Als belangrijkste toegangspoort tot de twee heiligste steden van de islam – Mekka in het oosten en Medina in het noorden – is de geschiedenis ervan onlosmakelijk verbonden met de ritmes van pelgrimstochten, internationale handel en de vloedgolven van het rijk. Toch ligt onder de oppervlakte van een van de snelstgroeiende metropolen van Saoedi-Arabië een rijk tapijt van menselijke inspanning: eeuwenoude koopmanshuizen, bruisende soeks, ambitieuze wolkenkrabbers en een kustlijn die de afgelopen jaren is teruggewonnen door verreikende waterkantontwikkelingen.

Na de onzekere oorsprong in de late oudheid veranderde het lot van Jeddah in 647 n.Chr. definitief, toen de derde kalief, ʿUthmān ibn ʿAffān, de stad aanwees als westelijke toegangspoort voor moslimpelgrims die op hadj naar Mekka vertrokken. De naam van de stad – "Jidda" in het Arabisch – zou afgeleid zijn van een uitdrukking die "de kust" of "de grootmoeder" betekent, hoewel de precieze oorsprong ervan historici ontgaat. Desondanks trok de diepwaterhaven al snel handelsschepen aan, beladen met wierook, parelmoer en schildpad, op weg naar de markten van het Middellandse Zeegebied, India en verder. Na verloop van tijd consolideerde Jeddah zijn rol als het commerciële hart van de Hidjaz, door het handelsnetwerk in de Indische Oceaan te verbinden met de karavanen die het Arabische binnenland doorkruisten.

Tegenwoordig is Jeddah de op één na grootste stad van Saoedi-Arabië, met bijna 3,8 miljoen inwoners in 2022. Daarmee is het de grootste stad in de Hidjaz en de negende in het Midden-Oosten. De gemeentegrenzen strekken zich uit over de kustvlakte van de Rode Zee, bekend als Tihamah, die geleidelijk oploopt naar de uitlopers van het lagere Hidjazgebergte. Hoewel de stad qua oppervlakte tot de honderd grootste ter wereld behoort, heeft de stedelijke ontwikkeling de infrastructuur vaak overtroffen. Dit heeft geleid tot een mozaïek van wijken, variërend van de dicht opeengepakte steegjes van de Oude Stad – Al-Balad – tot de geplande rasters van nieuwere voorsteden.

Het motto van Jeddah, "Jeddah Ghair" ("Jeddah is anders"), weerspiegelt een lokale ethos die conservatieve sociale codes combineert met een meer kosmopolitische visie dan het binnenland van het koninkrijk. De buitenlandse beroepsbevolking van de stad, grotendeels afkomstig uit Zuid- en Zuidoost-Azië, Noord-Afrika en de Levant, naast kleine sjiitische en andere minderheidsgemeenschappen, draagt ​​bij aan de meertalige, multi-etnische structuur. Toch blijft het officiële leven gevormd door de principes van de sharia: meer dan 1300 moskeeën wonen dagelijks gebeden bij en openbare uitingen van niet-islamitische geloofsovertuigingen zijn beperkt tot privéruimtes, terwijl tolerantie zich stilletjes uitstrekt tot religieuze plichten die niet in strijd zijn met de openbare orde.

Het klimaat van Jeddah wordt gekenmerkt door de combinatie van woestijnwarmte en maritieme vochtigheid. Het klimaat is geclassificeerd als droog (Köppen BWh) en kent aanhoudend warme winters – ochtendtemperaturen dalen zelden onder de 15 °C, terwijl de middagtemperaturen rond de 28 °C schommelen – en extreem hete zomers, met temperaturen overdag die regelmatig boven de 40 °C uitkomen. De hoogste temperatuur ooit gemeten – 52,0 °C – werd gemeten op 22 juni 2010, de nationale piek van Saoedi-Arabië; de laagste, 9,8 °C, vond plaats op 10 februari 1993. De regenval is schaars en onregelmatig, grotendeels beperkt tot korte onweersbuien in november en december; één storm in december 2008 ontketende zo'n 80 mm regen, waardoor straten overstroomden en afvoersystemen overbelast raakten. Stofstormen, afkomstig uit het Arabische binnenland of uit Saharaans Afrika, doorbreken het droge seizoen en vermengen zich soms met onweersbuien om de stad te hullen in een wervelende okerkleurige waas.

Het hart van de economie van Jeddah ligt in de Jeddah Islamic Port, de belangrijkste maritieme toegangspoort van het koninkrijk. De haven staat wereldwijd op de zesendertigste plaats qua vrachtvolume en wordt alleen overtroffen door Jebel Ali in Dubai in het Midden-Oosten. In 2017-2018 verwerkte de haven meer dan 4 miljoen TEU's en verbond Saoedi-Arabië met markten van Oost-Azië tot Europa. Als aanvulling op de haven domineert King Abdulaziz International Airport de noordelijke buitenwijken van de stad. De vier terminals omvatten de iconische Hajj Terminal met tentdak, ontworpen om miljoenen pelgrims tijdens de hadj te verwerken, evenals speciale binnenlandse, internationale en VIP-faciliteiten. Naast de haven en de luchthaven herbergt het industriële district van Jeddah – qua omvang de vierde van het land – petrochemische fabrieken, staalfabrieken en lichte industrie.

Snelwegen en spoorlijnen zijn steeds belangrijker geworden. Snelweg 40, die begint in Jeddah, loopt oostwaarts door Mekka en verder naar Riyad en Dammam, terwijl de Haramain hogesnelheidslijn, geopend in 2018, Jeddah via het spoor verbindt met die twee heilige steden. Hoewel een geplande stedelijke metro herhaaldelijk vertragingen heeft opgelopen, voorzien planners een netwerk dat zich onder drukke straten door slingert en snel vervoer binnen de stad zelf mogelijk maakt.

De ligging van Jeddah op het kruispunt van pelgrimstochten en handel heeft de stad een culinaire traditie nagelaten die anders is dan elders in Saoedi-Arabië. Vis en zeevruchten domineren, dankzij de nabijgelegen koraalriffen en diepzeevisgronden. Saleeg, een soepachtig rijstgerecht gestoofd in bouillon, belichaamt de lokale smaak; net als mabshūr, waarbij rijst in gekruide bouillon wordt gekookt. Toch barsten restaurants van de geïmporteerde smaken: hareirasoep en foul uit de Maghreb, mandi en madfun uit Jemen, mantu-dumplings uit Centraal-Azië, biryani uit Zuid-Azië en burek, die hun oorsprong vinden in de Ottomaanse handelsroutes. Onder de fastfoodrestaurants valt de lokale Al Baik-keten op: opgericht in Jeddah in 1974, trekken de schotels met geroosterde kip en zeevruchten nu rijen in steden in heel Saoedi-Arabië en daarbuiten.

Musea, hoewel bescheiden in aantal, weerspiegelen het gelaagde verleden van de stad. Het Regionaal Museum voor Archeologie en Etnografie van Jeddah toont relikwieën die twee millennia teruggaan; het Nasseef Huis bewaart de tradities van Hidjazi-koopmansfamilies; en het particuliere Abdul Raouf Khalil Museum verzamelt artefacten uit Ottomaanse, Afrikaanse en lokale vissersgemeenschappen. Al-Balad, met zijn koraalstenen huizen en ingewikkeld gesneden houten balkons, kreeg in 2014 de status van UNESCO Werelderfgoed; koninklijke besluiten hebben sindsdien de restauratie van zo'n vijftig historische gebouwen gefinancierd, waardoor de eerbiedwaardige waqf-huizen, die ooit door handelaren en hun families werden bewoond, weer tot leven zijn gewekt.

De belangrijkste straten van de stad dienen als barometers van haar groei en ambitie. King Abdullah Street, die de waterkant westwaarts volgt tot aan de oostelijke grenzen van de stadsuitbreiding, is bezaaid met kantoren en commerciële torens; binnenkort zal hier het Jeddah Central Station te vinden zijn, onderdeel van het toekomstige hogesnelheidsnet. Het beschikt ook over de op één na hoogste vlaggenmast ter wereld, een slanke stalen mast van 170 meter, waaraan de nationale vlag wappert boven de boulevards aan zee. Tahliyah Street – officieel Prins Mohammad bin Abdul Aziz Road – domineert de mode- en detailhandel van Jeddah, met trottoirs vol luxe boetieks en cafés. Madinah Road, die de luchthaven verbindt met de zuidelijke districten, is nog steeds een druk gebied, maar essentieel voor logistiek en woon-werkverkeer.

Toch zijn het de grootste ambities in de skyline van Jeddah. De torenhoge NCB Tower en het hoofdkantoor van de Islamitische Ontwikkelingsbank getuigen van de financiële voornaamheid van de stad. De afgebroken, maar nog steeds oprijzende Jeddah Tower (voorheen Kingdom Tower), die met meer dan een kilometer de wolken zou moeten doorboren, belichaamt Saoedi-Arabië's streven naar wereldwijde erkenning; de bouw ervan werd in 2018 stopgezet toen hij ongeveer een derde van de geplande hoogte bereikte, maar hervatte de werkzaamheden in september 2023 en streeft nu naar voltooiing in 2029. Vlakbij adverteert de King Road Tower met zijn enorme led-schermen, terwijl de Al Jawharah Tower de hausse aan hoogbouw in residentiële gebouwen markeert.

De aantrekkingskracht van Jeddah als vakantiebestemming is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. De Red Sea Corniche, uitgebreid en gerenoveerd tot Jeddah Waterfront, heropende in 2017 met stranden, jachthavens, parken en openbare kunstinstallaties. Deze dertig vierkante kilometer grote ontwikkeling won een lokale innovatieprijs en biedt stadsbewoners ontspanningsmogelijkheden aan zee, speeltuinen, dansende fonteinen en ononderbroken wifi. Buiten de stadsgrenzen liggen afgesloten kustcomplexen – verboden terrein voor de mutawwaʿīn, de religieuze politie – waar meer ontspannen sociale conventies heersen onder welgestelde Jeddahwis. Luxe resorts zoals Al-Nawras Mövenpick, Crystal Resort en Sheraton Abhur bewaken de koraalriffen voor de kust en verwelkomen bezoekers die op zoek zijn naar privacy te midden van palmbomen.

Gedurende zijn bestaan ​​is de identiteit van Jeddah verbonden geweest met de hadj. Veertien eeuwen lang brachten schepen en karavanen gelovigen van alle continenten naar Mekka, met Jeddah als belangrijkste tussenstop. Tegenwoordig heeft het luchtverkeer de zeereizen vervangen, maar de stad behoudt haar rol als smeltkroes van talen, keukens en gebruiken. Het consulaire district, waar meer dan zestig diplomatieke missies gevestigd zijn – van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk tot Indonesië, Griekenland en het vasteland van China – onderstreept de internationale betekenis ervan. Als administratief centrum van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OESO) organiseert Jeddah topconferenties van ministers van Financiën en staatshoofden, wat haar status als knooppunt van landen met een moslimmeerderheid versterkt.

Jeddah bevindt zich op het kruispunt tussen behoud en vooruitgang. De spanning tussen de eeuwenoude woningen van Al-Balad en de met glas beklede wolkenkrabbers van Business Bay weerspiegelt een breder debat: hoe cultureel erfgoed te verenigen met de moderne eisen aan infrastructuur, huisvesting en recreatie. Plannen voor een lightrailnetwerk en uitgebreide luchthaventerminals proberen de groei te beheersen; initiatieven om de economie te diversifiëren naar wetenschap, techniek en innovatie zijn erop gericht de afhankelijkheid van olie- en haveninkomsten te verminderen. Ondanks periodieke overstromingen – zoals die welke King Abdullah Street in 2011 overspoelde – en de alomtegenwoordige dreiging van zeespiegelstijging, dromen stedenbouwkundigen van een metropool aan zee die zowel functioneel als gastvrij blijft.

In het komende decennium, wanneer Jeddah de hoogste toren ooit gebouwd heeft en spoorverbindingen naar alle uithoeken van het koninkrijk heeft uitgebreid, zal het karakter ervan zich blijven ontwikkelen. Maar de constante, of het nu in het hart van Al-Balad is of onder de nevel van de Koning Fahdfontein – 's werelds hoogste waterstraal – zal de rol van de stad als drempel zijn: tussen woestijn en zee, verleden en toekomst, het gewone en het heilige. Voor pelgrims, handelaren en inwoners blijft Jeddah het punt waar reizen samenkomen, levensonderhoud zich verweven en de veelzijdige stromingen van cultuur, handel en geloof elkaar ontmoeten aan de oevers van de Rode Zee.