Katmandu

Gelegen in een breed, komvormig bassin op een hoogte van nauwelijks meer dan 1300 meter, is Kathmandu getuige geweest van millennia van menselijke inspanning. De stichting ervan, die teruggaat tot de tweede eeuw na Christus, markeert de stad als een van 's werelds langst onafgebroken bewoonde stedelijke centra. Door periodes van dynastieke heerschappij, buitenlandse invallen en seismische omwentelingen heen heeft deze stad – tegenwoordig de hoofdstad van de Federale Democratische Republiek Nepal – een uniek karakter behouden: tegelijk een machtscentrum, een smeltkroes van artistieke innovatie, een ontmoetingspunt van hindoeïstische en boeddhistische devotie, en de motor van een nationale economie die nog in een pril stadium van republikeinse vorm verkeert.

Kathmandu ligt aan de zuidwestelijke rand van de Kathmanduvallei, een vruchtbaar bekken omringd door beboste heuvels. Historisch bekend als de Nepal Mandala – "mandala" die in het Newar zowel water als kosmische orde oproept – koesterde de vallei het Newar-volk, wier verfijnde stedelijke beschaving vorm kreeg te midden van terrasvormige velden en de kronkelende loop van acht rivieren. Deze waterwegen, waarvan de Bagmati en haar zijrivieren – de Bishnumati, Dhobi Khola, Manohara Khola, Hanumante Khola en Tukucha Khola – de belangrijkste zijn, dalen af ​​van omliggende hoogten van 1500 tot 3000 meter. Een oud kanaal liep ooit van de Nagarjunheuvel naar Balaju en leverde kostbare irrigatie, hoewel het er vandaag de dag niet meer is. De administratieve grenzen van Kathmandu beslaan 50,7 km² en grenzen aan Lalitpur (Patan), Kirtipur en een ring van gemeenten. De stedelijke agglomeratie strekt zich uit tot voorbij Bhaktapur en vult bijna de hele vallei.

De stad is verdeeld in tweeëndertig wijken, elk een mozaïek van buurten waarvan de grenzen steviger in het lokale geheugen gegrift staan ​​dan op officiële kaarten. Het patroon van smalle steegjes, verborgen binnenplaatsen en open pleinen groeide organisch door de eeuwen heen, gevormd door zowel dynastieke patronage als geografie. De eerste Licchavi-heersers, tussen de vijfde en negende eeuw, lieten inscripties en metselwerk achter; de middeleeuwse Malla-vorsten lieten vanaf de veertiende eeuw paleizen, heiligdommen en stoepa's bouwen die nog steeds het stadscentrum bepalen. Het Durbarplein – de naam is afgeleid van het Perzisch en betekent "hof" – bood ooit onderdak aan vier koninkrijken in twee met elkaar verbonden binnenplaatsen, waar Kasthamandap, Kumari Ghar en het Hanuman Dhoka-paleis vandaag de dag nog steeds staan ​​als herinnering aan vervlogen pracht en praal.

Het klimaat van Kathmandu ligt op het kruispunt van subtropisch laagland en gematigd hoogland. Het grootste deel van de stad, tussen 1300 en 1400 meter hoogte, kent een vochtig subtropisch klimaat (Cwa onder Köppen), met hete, vochtige zomers – dagelijkse maxima vaak rond de 30 °C – en koele, droge winters, waarbij de nachttemperaturen tot bijna het vriespunt kunnen dalen. De omliggende heuvels, die boven de 1500 meter uitkomen, genieten een subtropisch hooglandklimaat (Cwb), waar de dagelijkse schommelingen scherper zijn en de grond af en toe door vorst wordt bedekt. ​​De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​gemiddeld ongeveer 1400 mm, waarvan meer dan 65 procent valt tijdens de zuidwestmoesson tussen juni en september. De inwoners werden geconfronteerd met recordtemperaturen: een schamele 356 mm in 2001 tijdens een zwakke moesson, en meer dan 2900 mm tijdens de zondvloed van 2003. Sneeuw is een zeldzame gast in de stad, met name in 1945 en 2007; de laagste geregistreerde temperatuur, -3,5 °C, deed zich voor in 1978.

Ecologisch gezien ligt de vallei in de Deciduous Monsoon Forest Zone, waar eiken, iepen, beuken en esdoorns gedijen; lager gelegen hellingen herbergen subtropische soorten, terwijl naaldbomen de hogere bergkammen accentueren. Deze groene rand bedekte ooit elke heuvel; tegenwoordig snijden stadsuitbreiding en informele nederzettingen zich door de hellingen, waardoor bossen worden versnipperd en de bronnen die de stad van water voorzien, in gevaar komen.

De volkstelling van 2021 telde 845.767 inwoners binnen de gemeentegrenzen, verdeeld over ongeveer 105.600 huishoudens; de bredere agglomeratie nadert de vier miljoen. In 1991 telde Kathmandu minder dan 430.000 zielen; in 2001 was dat aantal gestegen tot 672.000 en in 2011 bijna een miljoen. De snelle verstedelijking – die jaarlijks zo'n vier procent bedraagt ​​– heeft zowel horizontale uitbreiding als verticale verdichting veroorzaakt. In 2011 telde de stad 975.543 personen in 254.292 woningen; tegen 2021 werden 1,3 miljoen inwoners verwacht.

De bevolking van Kathmandu is multi-etnisch. Newars, wier beschaving al ouder is dan de naam van de stad, vormen met ongeveer 25 procent nog steeds de grootste inheemse groep. De Khas-gemeenschap – Bahuns (Bergbrahmaan) en Chhetri's – vertegenwoordigt samen ongeveer 43 procent. De Janajati-groepen, voornamelijk de Tamang, Magar, Gurung en Rai, leveren nog eens 18 procent, terwijl moslims, Marwadi's en andere Madheshi-volkeren in kleinere aantallen wonen. Qua leeftijd is 70 procent van de inwoners tussen de 15 en 59 jaar oud, wat een jonge meerderheid met een groeiende economische vraag weerspiegelt.

Taalkundig gezien is Nepalees de lingua franca en moedertaal voor 62 procent van de huishoudens. Newari wordt nog steeds gesproken in bijna een vijfde van de huishoudens; Tamang, Maithili, Bhojpuri, Gurung, Magar en Sherpa worden minder vaak gesproken. De Engelse taalvaardigheid neemt toe onder hoogopgeleiden en mensen die in de toeristische sector werken.

Religie doordringt het openbare en privéleven van Kathmandu. Hindoes vormen de meerderheid; boeddhisten vormen een aanzienlijke minderheid; en islam, christendom en animistische tradities bestaan ​​naast elkaar. Feesten kenmerken de kalender: Bisket Jatra in Bhaktapur half april; de kleurrijke Newar-festivals Indra Jatra en Gai Jatra; Dashain en Tihar in heel Nepal; en de boeddhistische plechtigheden van Losar en Buddha Jayanti. Op elk religieus terrein – of het nu de vergulde torenspitsen van de Pashupatinath-tempel zijn, de duizend gebedsmolens van de Boudhanath-stoepa of de terrassen die op Swayambhunath klimmen – pelgrims beklimmen met eerbied de bevroren stenen.

In 1979 erkende UNESCO zeven monumentenzones in de vallei: de Durbarpleinen van Kathmandu, Patan (Lalitpur) en Bhaktapur; de hindoetempels van Pashupatinath en Changu Narayan; en de boeddhistische stoepa's van Swayambhunath en Boudhanath. Samen beslaan ze 189 hectare, met een buffer van 2394 hectare. Het Hanuman Dhoka-complex – met een structuur van Licchavi-inscripties, paleizen uit het Malla-tijdperk en een labyrint van tien binnenplaatsen – bekroont het binnenplein van het Durbarplein in Kathmandu. Meer dan vijftig tempels bevinden zich op het terrein en roepen ambachtslieden op die bedreven zijn in houtsnijwerk, steenbeeldhouwkunst en terracottakunst.

Kumari Ghar, grenzend aan het plein, biedt onderdak aan de levende godin Kumari Devi. Gekozen door middel van nauwkeurige astrologische en fysieke onderzoeken, belichaamt zij de godin Taleju totdat de menarche of ernstige ziekte haar dwingt zich terug te trekken. Kasthamandap, waaraan de stad haar naam ontleent, verrees in de zestiende eeuw als rustoord op het kruispunt van de handel tussen India en Tibet. De drie verdiepingen met pagodedaken omlijstten ooit de horizon van het Maruplein; veel van het hout ging verloren bij de aardbeving van 2015, maar de legende leeft voort.

Pashupatinath, aan de oevers van de Bagmati, voert de verering van Shiva terug tot de vijfde eeuw. Hoewel Mogol-invallen in de veertiende eeuw de eerste bouwwerken verwoestten, geldt de herbouw in de negentiende eeuw – de koperen en gouden daken die glinsteren boven de gebeeldhouwde houten spanten – als Nepals meest gewijde hindoeïstische heiligdom. Alleen hindoes mogen het binnenste gedeelte betreden; anderen bekijken de ghats en heiligdommen vanaf de overkant.

Boudhanath, elf kilometer ten noordoosten van het stadscentrum, is een van 's werelds grootste bolvormige stoepa's. De witgekalkte koepel ondersteunt een torenhoge spits met de inscriptie 'De alziende ogen van Boeddha'. Pelgrims lopen rond de voet, draaien gebedsmolens en hijsen vlaggen van de top tot de grond, hun kleuren fel afstekend tegen de lucht. Rondom de stoepa bevinden zich meer dan vijftig Tibetaanse gompa's, de erfenis van vluchtelingen die het Chinese beleid ontvluchtten.

Swayambhunath, op de noordwestelijke bergkam, combineert boeddhistische en hindoeïstische verering. Honderd stenen treden leiden naar de koepel en het kubusvormige heiligdom, waar beschilderde ogen op alle hoeken rusten. In het zuiden zitten apen te midden van gebedsvlaggen – een bewijs van zowel ondeugendheid als toewijding.

Ranipokhari, de vijver van de koningin, ligt in het hart van de stad. Gebouwd in 1670 door koning Pratap Malla na het tragische verlies van zijn koningin, is de tempel op het centrale eiland één keer per jaar via een verhoogde weg te bereiken, tijdens Bhai Tika, een ceremonie die nauw verbonden is met familiebanden. Door de aardbevingsschade en de daaropvolgende restauratie is het kalme water en de met olifanten gebeeldhouwde poorten weer tot leven gekomen.

Buiten de straten is de vallei een schatkamer van ongrijpbare kunst. Paubha-schilderkunst – waarvan de iconografie teruggaat tot het boeddhisme uit de Ashokan-periode – bestaat naast hedendaagse doeken die abstractie, maatschappijkritiek en tantrische motieven verkennen. Beeldhouwers maken goden in brons en steen; timmerlieden maken traliewerk voor ramen die schaduw en licht in balans brengen.

Kathmandu herbergt een keur aan musea. Het Nationaal Museum, grenzend aan Swayambhunath, opende in 1928 als wapenkamer; tegenwoordig worden er wapens, relikwieën en kunst tentoongesteld, variërend van middeleeuwse kanonnen tot koninklijke regalia. Vlakbij bevindt zich het Natuurhistorisch Museum, met opgezette dieren, fossielen en botanische specimens die de biodiversiteit van Nepal in kaart brengen. De musea Tribhuvan en Mahendra eren hun naamgenoot-koningen met persoonlijke bezittingen, brieven en gereconstrueerde kamers. Het Narayanhiti Paleis, de locatie van de koninklijke slachting in 2001, nodigt bezoekers nu uit voor een bezoek aan het museum, gelegen op een terrein dat ooit voorbehouden was aan monarchen. Het Taragaon Museum, ontworpen door Carl Pruscha in 1970, documenteert een halve eeuw van conservatie en onderzoek, waarbij de renovatie modern design combineert met lokaal vakmanschap in baksteen.

Er zijn talloze kunstgalerieën. De National Art Gallery, de NEF-ART Gallery en de Nepal Art Council Gallery in Babar Mahal organiseren tentoonstellingen die variëren van thangkarollen tot installaties. De Srijana Contemporary Gallery en de Moti Azima Gallery zetten levende kunstenaars in de schijnwerpers; de J Art Gallery en de NAFA Gallery bieden een platform voor zowel gevestigd als opkomend talent. Het Kathmandu Contemporary Art Centre, een Britse liefdadigheidsinstelling, brengt lokale kunstenaars in contact met een wereldwijd publiek.

De smaak van Kathmandu combineert gestoomde rijst met linzen (dal bhat) met groentecurry's, achar en chutney; momo – gestoomde of gefrituurde dumplings gevuld met buff, kip of groenten – evenaart dal bhat nu als nationaal symbool. Kraampjes en theehuizen langs de straat bieden Chiya aan, een gekruide melkthee, rijker dan zijn Tibetaanse tegenhanger. Alcoholische tradities omvatten rijstwijn (thwon), gierstbrouwsel (tongba) en gedestilleerde raksi; buffelvlees voert de boventoon, terwijl rundvlees taboe blijft voor de meeste hindoes en varkensvlees verschillende taboes kent, ongeacht hun religie. Westerse en continentale menu's zijn gegroeid door het toerisme, wat heeft geleid tot hybride gerechten – waaronder de Amerikaanse chop suey – en een spreiding van luxe hotels en casino's in Thamel en aangrenzende districten.

De welvaart van Kathmandu is gebaseerd op handel, ambachten en diensten. Als oud knooppunt op de India-Tibetroute was het een bron van inkomsten voor de Lhasa Newar-handelaren die pashmina, papier en kunstwerken over hoge passen vervoerden. Traditionele beroepen – houtsnijden, metaalgieten, weven en pottenbakken – bestaan ​​nog steeds naast kledingfabrieken en tapijtwerkplaatsen. Tegenwoordig is de metropooleconomie – met een jaarlijkse waarde van zo'n 550 miljard roepie – goed voor meer dan een derde van het bbp van Nepal. Handel genereert 21 procent van de inkomsten; productie 19 procent; landbouw, onderwijs, transport en horeca leveren de rest. De Nepalese effectenbeurs, de centrale bank en hoofdkantoren van banken, telecombedrijven en internationale organisaties bevinden zich allemaal binnen de grenzen van de KMC.

Toerisme blijft van vitaal belang. Van minder dan 6200 toeristen begin jaren 60 verwelkomde Kathmandu in 2000 bijna een half miljoen toeristen. Burgeroorlogen remden de groei af, maar na 2010 zorgde de stabiliteit voor hernieuwde groei. In 2013 plaatste TripAdvisor de stad op de derde plaats van opkomende bestemmingen wereldwijd en op de eerste plaats in Azië. Thamel, een doolhof van guesthouses, restaurants en winkels, vormt het kloppende hart van het toerisme; Jhamsikhel – "Jhamel" – en de historische Freak Street herinneren aan hippietradities. Luxehotels, hostels en homestays huisvesten een divers cliënteel, terwijl depots van trekkingbureaus bezoekers voorbereiden op hun Himalaya-avontuur.

Wegen spreiden zich uit langs de rand van het bekken en de valleibodem: de Tribhuvan Highway zuidwaarts naar India, de Araniko Highway noordwaarts naar China, de Prithvi Highway westwaarts en de BP Highway oostwaarts. Sajha Yatayat-bussen en privé-minibusjes slingeren door de vallei; de trolleybus verbond ooit Tripureshwor met Suryabinayak, nu een herinnering. Tribhuvan International Airport, de enige internationale toegangspoort van het land, verwerkt grote vliegtuigen – Boeing 777's, Airbus A330's, Dreamliners – en turbopropvliegtuigen zoals de ATR 72 en Dash 8 op binnenlandse routes. Kabelbanen, hoe rudimentair ook, getuigen van de vindingrijkheid van Nepal in de heuvels.

Kathmandu belichaamt contrasten: eeuwenoude stenen heiligdommen en oevers met glazen gevels; groene heuvels en uitgestrekte betonvlaktes; hindoeïstische rituelen en boeddhistische gezangen; beitels van ambachtslieden en camerabeelden van toeristen. De identiteit van de stad is ontstaan ​​door de geografie – een vruchtbaar merengebied in de Himalaya – en heeft zich ontwikkeld door tijdperken van heersers en pelgrims. Tegenwoordig, als hoofdstad van een federale republiek en een provincie, staat de stad voor de uitdagingen van modernisering: stadsplanning, riviervervuiling, aardbevingsrisico's en erfgoedbehoud. Toch weerklinken in de straten nog steeds tempelklokken, festivaltrommels en het geroezemoes van eeuwenoude talen. In deze gelaagdheid van verleden en heden blijft Kathmandu niet alleen een stad, maar een levende kroniek: een plek waar geloof en ambacht, handel en gemeenschap samenkomen te midden van de eeuwenoude wacht van de bergen.