Indonesië is een immens archipelland dat zich uitstrekt over de evenaar tussen de Indische en de Stille Oceaan. Het omvat meer dan 17.000 eilanden (waarvan er ongeveer 6.000 bewoond zijn) verspreid over 1,9 miljoen vierkante kilometer. Deze enorme spreiding maakt Indonesië tot 's werelds grootste archipelstaat en het 14e grootste land qua oppervlakte. Met ongeveer 280 miljoen inwoners is het de vierde meest bevolkte natie en qua aantal moslims de grootste staat met een moslimmeerderheid. Java – zelf een vulkanisch eiland – is het meest bevolkte eiland van Indonesië, met meer dan de helft van de bevolking. Politiek gezien is Indonesië een unitaire presidentiële republiek (gekozen uitvoerende en wetgevende macht) met 38 provincies (waaronder negen speciale regio's). Jakarta, op Java, is de hoofdstad en grootste stad. Ondanks grote bevolkingsconcentraties behoudt het land uitgestrekte wildernis: het tropische klimaat en de archipelgeografie maken Indonesië tot een van 's werelds meest biodiverse regio's.
Het landschap van Indonesië wordt gevormd door zijn ligging op de "Ring van Vuur". Dichte bossen bedekken een groot deel van het binnenland van eilanden zoals Sumatra, Borneo en Nieuw-Guinea, waar vulkanische bergketens steil oprijzen vanaf de kustvlakten. Java wordt bijvoorbeeld gedomineerd door actieve stratovulkanen (Merapi, Semeru) en de enorme krater van de Bromo. Het klimaat is gelijkmatig tropisch en vochtig, met moessonregens die weelderige regenwouden voeden en vruchtbare alluviale bodems creëren. Moerassige mangrovebossen liggen langs veel kusten, en Indonesië heeft ongeveer 80.000 kilometer kustlijn met koraalatollen en rifsystemen (de Koraaldriehoek) die meer dan 2.000 soorten rifvissen herbergen. Geologisch gezien ligt Indonesië op het kruispunt van verschillende tektonische platen, dus aardbevingen en vulkaanuitbarstingen zijn er al lang onderdeel van het leven. Kortom, een Indonesisch bos of strand kan zowel tropisch als ruig aanvoelen – een ontmoeting van twee faunarijken onder een warme, equatoriale hemel.
De menselijke geschiedenis van Indonesië is oud en gelaagd. Archeologische vondsten (Java-mens, fossielen van hominiden) tonen bewoning die honderdduizenden jaren teruggaat. Tegen het eerste millennium na Christus ontstonden koninkrijken zoals Srivijaya (Sumatra) en Majapahit (Java), die floreerden dankzij de handel met India en China. Hindoeïstische en boeddhistische invloeden bereikten via zeeroutes: de vlakten van Centraal-Java troffen indrukwekkende monumenten aan zoals de Borobudur (een Mahayana-boeddhistische stoepa uit de 9e eeuw) en de Prambanan (een hindoeïstisch tempelcomplex). Deze stenen tempels getuigen van een 'dharmische' fase in de Indonesische beschaving, waarin Indische kunst en lokaal vakmanschap werden gecombineerd. Tegen de 13e eeuw begon de islam zich via handelaren en soefi-missionarissen door de archipel te verspreiden, waardoor een Indonesische vorm van islam ontstond die lokale gebruiken met geloof vermengde. Eeuwenlang verweven oud en nieuw zich met elkaar: hindoes en boeddhisten bleven invloedrijk op plaatsen zoals Bali en delen van Java, zelfs toen de meeste Indonesiërs zich in de 17e eeuw tot de islam bekeerden.
Het Europese contact begon in het begin van de 16e eeuw, toen Portugese en Spaanse schepen de Molukken (de Specerijeneilanden) bereikten. De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) bouwde later een koloniaal rijk op veel van deze eilanden en bestuurde uiteindelijk Nederlands-Indië tot halverwege de 20e eeuw. De Nederlandse overheersing eindigde formeel na de Tweede Wereldoorlog. Op 17 augustus 1945 riepen nationalistische leiders de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Er volgde een vier jaar durende revolutionaire oorlog met de terugkerende Nederlanders; de soevereiniteit van Indonesië werd uiteindelijk in 1949 erkend. In de eerste decennia van het bestaan van de natie leidde president Soekarno een "Geleide Democratie" die nationalisme, religie en socialisme combineerde. In 1965-66 leidde een politieke crisis tot de afzetting van Soekarno en de opkomst van president Soeharto, die regeerde tijdens de "Nieuwe Orde" (Orde Baroe). Soeharto's autoritaire regime was gericht op stabiliteit en economische groei, maar ook op centrale controle. Na de financiële crisis in Azië en de wijdverbreide onrust trad Soeharto in 1998 af. Sindsdien heeft Indonesië een snelle democratisering en decentralisatie ondergaan. Ingrijpende hervormingen hebben de regering geherstructureerd, met een sterker parlement, een onafhankelijke rechterlijke macht en meer autonomie voor de regio's tot gevolg. Tegenwoordig worden er in Indonesië regelmatig meerpartijenverkiezingen gehouden (het is de op twee na grootste democratie ter wereld) en blijft het een eenheidsstaat, zij het met aanzienlijke lokale bevoegdheden in provincies en districten.
Door de geschiedenis heen heeft Indonesië invloeden van buitenaf opgenomen, maar tegelijkertijd inheemse tradities behouden. Het resultaat is een multiculturele, meertalige samenleving die wordt gekenmerkt door pluralisme. Het Indonesische nationale motto is Bhinneka Tunggal Ika ("Eenheid in verscheidenheid"), wat dit idee weerspiegelt. Onder één vlag leven honderden etnische groepen samen – van Melanesische Papoea's in het oosten tot Maleis-sprekenden in het westen. De Indonesische cultuur is gebaseerd op Austronesische wortels en verschillende lagen buitenlandse invloeden: Indiase hindoeïstisch-boeddhistische kunst en epen hebben hun sporen nagelaten; islamitische sultanaten hebben literatuur en recht gevormd; en eeuwen van Europees contact hebben nieuwe talen en bestuur geïntroduceerd. In de praktijk delen Indonesiërs een nationale taal (Bahasa Indonesia, een gestandaardiseerd Maleis) en een modern onderwijssysteem, maar behouden ze tegelijkertijd etnische gebruiken en lokale dialecten.
De Indonesische samenleving is buitengewoon divers. Het is een van de meest taalkundig gevarieerde landen ter wereld, met ruim 700 levende talen. Honderden hiervan zijn uitgesproken Austronesische talen; de grootste etnische groep is het Javaans (ongeveer 40% van de bevolking). Sundanees (15%) en vele andere groepen vullen de archipel: Minangkabau op Sumatra, Balinezen, Batak, Boeginezen, Dajaks, Papoea-stammen en tientallen anderen. Bijna iedereen spreekt Indonesisch (de lingua franca) voor media, onderwijs en officiële zaken; zo'n 94% van de mensen kan Indonesisch spreken, zelfs als het slechts een tweede taal is. Regionaal blijven lokale talen echter van vitaal belang: Javaans, Sundanees en Madoerees hebben elk tientallen miljoenen moedertaalsprekers.
De bevolkingsspreiding weerspiegelt geschiedenis en geografie. Java en Bali herbergen samen ongeveer 60-70% van de bevolking, hoewel deze eilanden slechts ongeveer 7% van het landoppervlak beslaan. De oostelijke provincies Molukken en Papoea daarentegen zijn dunbevolkt. Rijkdom en ontwikkeling concentreren zich ook in het westen: Java en Sumatra hebben de dichtste infrastructuur en hogere inkomens, terwijl Kalimantan, Sulawesi, Molukken en Papoea relatief landelijk en onderontwikkeld blijven. Deze onevenwichtigheden (ook wel de kloof tussen Java en de Buitenste Eilanden genoemd) speelden een rol in latere decentralisatiemaatregelen.
Het religieuze leven is eveneens gevarieerd. Indonesië erkent officieel zes religies (islam, protestantisme, katholicisme, hindoeïsme, boeddhisme en confucianisme). De overgrote meerderheid van de Indonesiërs is moslim – ongeveer 87% in 2023. De meesten zijn soennieten en volgen een mix van lokale gebruiken (syncretische tradities zoals kebatinan of aliran op Java) en de gangbare islamitische praktijk. Christenen vormen ongeveer 10% van de bevolking (protestanten en katholieken, geconcentreerd in delen van Noord-Sumatra, Papoea en de oostelijke eilanden). Hindoes (1-2%) wonen voornamelijk op Bali en in bepaalde kustgebieden, terwijl boeddhisten (~0,7%) voornamelijk afkomstig zijn uit Chinees-Indonesische gemeenschappen. Een restant van animistische overtuigingen blijft bestaan onder sommige groepen, vooral in afgelegen gebieden, en is verweven met lokale gebruiken (zo onderscheidt de Balinese praktijk van Agama Hindu Dharma zich van het Indiase hindoeïsme, waarbij voorouderverering wordt vermengd met klassieke hindoeïstische rituelen).
De oprichtingsfilosofie van Indonesië, Pancasila, helpt deze diversiteit te verbinden. Het eerste principe van Pancasila benadrukt het geloof in één God, wat een basis vormt voor religieuze tolerantie in de grondwet. In de praktijk zijn de relaties tussen religies complex: de lokale politiek en het maatschappelijk middenveld zijn vaak in harmonie, maar er ontstaan ook spanningen. De overheid bevordert officieel pluralisme (Bhinneka Tunggal Ika) en burgers zijn over het algemeen trots op het multireligieuze erfgoed van Indonesië. In het dagelijks leven zie je diverse religieuze uitingen: hindoeïstische tempelceremonies op Bali, vrijdaggebeden in Javaanse moskeeën, kerstdiensten in dorpen met een christelijke meerderheid en traditionele festivals die nog steeds worden geleid door inheemse ouderen in landen zoals Papoea. Deze culturele en religieuze tradities – van het vertellen van wajangpoppen tot Torajan-begrafenisrituelen – maken deel uit van het immateriële erfgoed van Indonesië. UNESCO heeft maar liefst zestien Indonesische culturele elementen op haar lijst van immaterieel erfgoed geplaatst, waaronder het wayangpoppentheater, het batikverven van textiel, de bamboe angklungmuziek, de Atjehse samandans en de vechtsport pencak silat.
Als grootste economie van Zuidoost-Azië combineert Indonesië landbouw, industrie, diensten en overvloedige natuurlijke hulpbronnen. In 2024 bedroeg het nominale bbp van het land ongeveer 1,402 biljoen dollar (waarmee het ongeveer de 16e grootste ter wereld is). Het inkomen per hoofd van de bevolking is bescheiden (ongeveer 5.000 dollar), maar de economie is de afgelopen decennia gestaag gegroeid. De dienstensector en de industrie dragen elk ongeveer 40% bij aan het bbp, terwijl de landbouw ongeveer 12% voor zijn rekening neemt. Bijna de helft van de Indonesiërs werkt in de dienstensector (detailhandel, financiële sector, overheid, toerisme, enz.), meer dan een kwart in de landbouw en bosbouw, en de rest in de industrie en de bouw. De Indonesische samenleving is nog steeds grotendeels agrarisch en draait op het bestaansminimum, maar het land heeft ook een robuuste productie-, mijnbouw- en energiesector.
De archipel beschikt over een enorme rijkdom aan grondstoffen. Indonesië is een van 's werelds grootste producenten van palmolie, rubber, koffie, thee, cacao, teakhout en specerijen zoals kruidnagel en nootmuskaat. Het land beschikt over enorme minerale afzettingen (nikkel, bauxiet, koper, goud) en aanzienlijke olie- en gasreserves. Indonesië is bijvoorbeeld een van de grootste exporteurs ter wereld van thermische steenkool en nikkel, en exporteert aanzienlijke hoeveelheden vloeibaar aardgas (LNG) naar Oost-Azië. De grondstoffengedreven economie kent echter ongelijkheden: provincies zoals Riau (olie, palmolie) en Oost-Kalimantan (mineralen) hebben hogere inkomens dan een groot deel van Oost-Indonesië. De westelijke eilanden (Java, Sumatra) zijn goed voor het grootste deel van het bbp en de infrastructuur. Pogingen om de ontwikkeling in achterblijvende regio's te stimuleren omvatten speciale economische zones en infrastructuurprojecten, maar er blijven grote verschillen in welvaart en kansen bestaan tussen Java/Sumatra en de meer afgelegen eilanden.
De infrastructuur weerspiegelt zowel de eilandgeografie als de economische focus van Java. Indonesië heeft ongeveer 548.097 kilometer aan wegen (gegevens uit 2022), waarvan vele op Java en Sumatra. Jakarta beschikt met name over 's werelds langste Bus Rapid Transit-systeem (TransJakarta). Buiten Java is de wegendichtheid veel lager; veel plattelandsgebieden zijn nog steeds afhankelijk van onverharde wegen of riviertransport. Spoorwegen bestaan voornamelijk op Java en een paar andere eilanden (de zuidelijke corridor van Sumatra, een korte Sulawesi-lijn), en in 2023 opende Indonesië zijn eerste hogesnelheidslijn (de Jakarta-Bandung "Whoosh") – de eerste in zijn soort in Zuidoost-Azië. Zeevervoer is van vitaal belang: de staatsveerbootmaatschappij Pelni exploiteert passagiers- en vrachtroutes tussen de eilanden. De grootste zeehaven van Indonesië, Tanjung Priok (Jakarta), verwerkt meer dan de helft van de containeroverslag van het land.
Vliegen is eveneens essentieel in een archipel. Indonesië heeft honderden luchthavens. De drukste is Soekarno-Hatta International bij Jakarta, dat in 2024 ongeveer 54 miljoen passagiers bediende. Andere belangrijke hubs zijn Ngurah Rai (Bali) en Juanda (Surabaya). Garuda Indonesia, opgericht in 1949, is de nationale luchtvaartmaatschappij en lid van de SkyTeam-alliantie. Ook budgetmaatschappijen zijn ontstaan, waardoor het binnenlandse reizen is toegenomen. Ondanks deze verbindingen is de infrastructuur ongelijk: grote delen van Papoea en de oostelijke eilanden hebben nog steeds geen verharde wegen of betrouwbare stroomvoorziening, en veel plattelandsgemeenschappen hebben beperkte toegang tot elektriciteit en sanitaire voorzieningen. Als reactie hierop heeft de overheid grootschalige infrastructuurprogramma's gelanceerd – van tolwegen op Sumatra en Sulawesi tot nieuwe luchthavens in afgelegen gebieden – als onderdeel van haar ontwikkelingsplannen. Een belangrijk initiatief voor het toerisme is het aanwijzen van 12 nationale strategische toeristische gebieden (Kawasan Strategis Pariwisata Nasional), waaronder Borobudur, Labuan Bajo (Komodo), Mandalika (Lombok) en het Tobameer. Daarnaast is er geïnvesteerd in wegen, schoon water en afvalbeheer in deze zones.
Indonesië is ook een belangrijke energieproducent. Het is een van 's werelds grootste exporteurs van steenkool (voornamelijk uit Kalimantan en Sumatra) en aardgas, en beschikt over aanzienlijke oliereserves (hoewel de productie is gedaald ten opzichte van de piek in de jaren negentig). De totale geïnstalleerde elektrische capaciteit bedraagt ongeveer 84 gigawatt, waarvan ongeveer 61% afkomstig is van kolencentrales. Geothermische energie (Indonesië ligt op vele vulkanen) en waterkracht leveren ook een bijdrage, samen met groeiende zonne-energieprojecten. De overheid streeft ernaar hernieuwbare energiebronnen (geothermische energie, zonne-energie, windenergie) te stimuleren om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en een netto-nuluitstoot in 2050 na te streven. Steenkool blijft echter de belangrijkste bron van elektriciteitsopwekking, en het leveren van betrouwbare elektriciteit op afgelegen eilanden is een voortdurende uitdaging.
Het culturele leven van Indonesië is net zo divers als de bevolking. Traditionele kunsten – dans, muziek, poppenspel, textiel en meer – zijn verweven met het dagelijks leven. Javaanse hoven koesteren nog steeds klassieke dans-drama- en gamelanorkesten, terwijl Balinese hindoeceremonies uitgebreide offerandes en dansen zoals de Barong of Kecak bevatten. Wayang kulit (lederen schaduwpoppentheater) en wayang golek (houten staafpoppen) spelen oude heldendichten op het podium in heel Java en Bali. Gamelanensembles van metallofonen en trommels treden op tijdens religieuze ceremonies en in theaters. Indonesische batik (met de hand gewaxt en geverfd textiel) is door UNESCO erkend als een meesterwerk van immaterieel erfgoed, naast andere culturele schatten zoals kris (traditionele dolken). Traditionele kleding varieert sterk: uitgebreide songket en kebaya op Sumatra en Java, ikatweefsels op Kalimantan en Nusa Tenggara, en moderne confectiekleding in steden.
De architectuur weerspiegelt deze pluraliteit. Traditionele huizen variëren van de rijkelijk gebeeldhouwde Tongkonan-daken van de Toraja's (Sulawesi) tot de op palen gebouwde longhouses van de Dayak-gemeenschappen (Borneo) en de kegelvormige Rumah Gadang van de Minangkabau (Sumatra). Op Java is de pendopo een open hal met pilaren die aan een Javaans huis vastzit, terwijl Balinese tempels in purusastijl en gespleten poorten de binnenplaatsen van dorpen omlijsten. De Nederlandse koloniale invloed is nog steeds aanwezig in monumentale gebouwen: het Nationaal Museum van Jakarta (Fatahillah Museum) en de Gedung Sate in Bandung combineren lokale motieven met Europees design. De tempelcomplexen Prambanan en Borobudur (8e-9e eeuw) vormen monumentale getuigenissen van het geïndianiseerde verleden van Indonesië. Gezamenlijk belichamen deze vormen – van koninklijke paleizen tot eenvoudige vissershutten – regionale identiteiten en geschiedenissen.
Religie en traditie verweven het dagelijks leven. Islamitische feestdagen (Eid al-Fitr en Eid al-Adha) zijn nationale feesten, gekenmerkt door gemeenschappelijke gebeden, feesten en familiereünies. Op Bali brengt het Balinese Nieuwjaar (Nyepi) een dag van stilte over het hele eiland. Op Java en Sumatra worden met verschillende lokale festivals voorouders of natuurgeesten geëerd, vaak met een mix van hindoeïstisch-boeddhistische en animistische elementen. Volksambachten komen veel voor: batikwerkplaatsen, zilversmeeddorpen (bijvoorbeeld in Yogyakarta) en houtsnijders (in Jepara, Bali en Toraja) ondersteunen zowel het lokale leven als het toerisme. Plattelandsmarkten wemelen van specerijen, producten en handwerk, terwijl stedelijke centra straatstalletjes (waar nasi goreng, saté en gado-gado worden verkocht) combineren met moderne winkelcentra. De Indonesische keuken, geprezen om zijn sterke smaken van chili, kokos, kurkuma en tamarinde, is een ander facet van de culturele mozaïek, die per regio sterk varieert. (De Padang-keuken in West-Sumatra is bijvoorbeeld pittig en rijk van smaak, de Javaanse keuken heeft een zoetere ondertoon en de basisproducten van Papoea zijn wortelgewassen en sago.)
Media en onderwijs weerspiegelen deze mix van traditie en moderniteit. De staatstelevisie, kranten en radio zenden uit in het Indonesisch, maar er zijn ook veel programma's in de lokale taal (bijvoorbeeld Javaanse radiozenders). De Indonesische cinema is gegroeid, met lokale films die gebaseerd zijn op volksverhalen en maatschappelijke thema's. Popmuziek en entertainment vermengen westerse en inheemse stijlen: dangdut (een volksgenre) bestaat naast rock en popidolen. De alfabetiseringsgraad in Indonesië is hoog (ongeveer 97% voor mannen en 95% voor vrouwen) en de meeste kinderen gaan naar de basisschool in de landstaal. Hogescholen en universiteiten (vele duizenden) bieden onderwijs in het Indonesisch aan; deze campussen zijn vaak centra van politieke en sociale bewegingen.
Ondanks pogingen tot eenheid brengt de diversiteit soms uitdagingen met zich mee. Etnische en religieuze conflicten laaien regelmatig op (bijvoorbeeld in Ambon, Poso of Atjeh in de afgelopen decennia), vaak geworteld in de strijd om hulpbronnen of identiteit. De decentralisatie van de overheid na 1998 was bedoeld om lokale gemeenschappen meer controle te geven en spanningen te verminderen. In veel delen van Indonesië hebben lokale leiders nu de ruimte om regionale regelgeving of strenger religieus bestuur toe te passen (Atjeh voert bijvoorbeeld sharia-geïnspireerde wetten in). Tegelijkertijd dragen nationale symbolen – de taal, vlag, volkslied ("Indonesia Raya") en motto – bij aan het bevorderen van een gevoel van een overkoepelende Indonesische identiteit.
Indonesië is een presidentiële republiek met algemeen kiesrecht. De president is zowel staatshoofd als regeringsleider en wordt rechtstreeks door het volk gekozen voor maximaal twee termijnen van vijf jaar. De wetgevende macht bestaat uit twee kamers: de Dewan Perwakilan Rakyat (Huis van Afgevaardigden) en de Dewan Perwakilan Daerah (Regionale Vertegenwoordigers). De grondwet van 1945 werd na 1998 meerdere malen herzien om de checks and balances te versterken. Ondanks de turbulentie van de snelle hervormingen heeft de democratie wortel geschoten: er vinden regelmatig nationale en regionale verkiezingen plaats en Indonesië wordt vaak aangehaald als een succesverhaal van democratische transitie.
In internationale aangelegenheden speelt Indonesië een belangrijke rol. Het is het oprichtende lid en de grootste economie van ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) en heeft meerdere ASEAN-toppen georganiseerd. Wereldwijd is Indonesië lid van de Verenigde Naties, de G20 en APEC, en neemt het deel aan de Beweging van Niet-Gebonden Landen en de Organisatie voor Islamitische Samenwerking. In 2015 en 2022 won het niet-permanente zetels in de VN-Veiligheidsraad. Indonesië positioneert zichzelf vaak als een gematigde stem die de islamitische wereld met het Westen verbindt; het ziet zijn geografische en culturele brugpositie (tussen Azië en de Stille Oceaan, tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden) als een diplomatieke troef. Binnenlands handhaaft Indonesië een sterk militair en politieapparaat, hoewel de civiele controle is verankerd. Na de val van Soeharto werden de strijdkrachten (in ieder geval formeel) afgescheiden van politieke taken, waardoor ze zich konden richten op defensie en veiligheid.
Op bestuurlijk niveau is Indonesië sterk gedecentraliseerd. Provincies, die rechtstreeks worden gekozen, hebben aanzienlijke autonomie over onderwijs, religie en lokale begrotingen. Sommige gebieden hebben een speciale status: Atjeh kan bijvoorbeeld aspecten van de sharia invoeren en Papoea heeft een eigen lokale wetgevende macht. Maar het land blijft officieel een eenheidsstaat – een Indonesische nationale identiteit wordt gepromoot op scholen en in de media. De overheid probeert ook actief alle regio's te integreren door middel van infrastructuur en programma's zoals subsidies voor scholen en gezondheidszorg.
Indonesië staat internationaal bekend om zijn natuurlijke rijkdom. Conservation International classificeert Indonesië als een van de slechts 17 "megadiverse" landen. Door zijn omvang en gevarieerde habitats herbergt Indonesië een enorme verscheidenheid aan leven. De flora en fauna zijn een mix van Aziatische en Australaziatische oorsprong: de westelijke eilanden (Java, Sumatra, Borneo) delen veel met het vasteland van Azië, terwijl de oostelijke eilanden (Sulawesi, Molukken, Nieuw-Guinea) hun eigen unieke ecosystemen hebben.
De uitgestrekte oerbossen van Indonesië (ongeveer 83% van het resterende oerbos van Zuidoost-Azië ligt hier) herbergen tijgers, neushoorns (Bali, Java en Sumatraanse soorten), olifanten, orang-oetans (Borneo en Sumatraanse soorten) en de beroemde komodovaraan – 's werelds grootste hagedis, die alleen te vinden is op Komodo, Rinca en een paar nabijgelegen eilanden. Vogels zijn er bijzonder talrijk – alleen al de Papoea-eilanden herbergen paradijsvogels, kaketoes en papegaaien die nergens anders te vinden zijn. In de oceanen ligt Indonesië in het hart van de Koraaldriehoek: de wateren (Bunaken, Raja Ampat, Komodo National Park en andere) wemelen van koraal en zeedieren, waardoor het mogelijk de meest biodiverse regio op aarde is. Zo komen er meer dan 2000 soorten rifvissen en meer dan 500 koraalsoorten voor.
Deze natuurlijke rijkdommen zijn een tweesnijdend zwaard. Enerzijds vormen ze de basis van toerisme en traditioneel levensonderhoud. Reizigers van over de hele wereld komen om te duiken in de riffen van Bali, te trekken in de jungle van Kalimantan, vogels te spotten in de hooglanden van de Molukken of orang-oetans te zien op Sumatra. Lokale gemeenschappen zijn in veel gebieden afhankelijk van visserij, bosbouw en kleinschalige landbouw. Anderzijds hebben de snelle bevolkingsgroei en economische ontwikkeling het milieu enorm onder druk gezet. Indonesië heeft bossen in een schrikbarend tempo verloren: de bosbedekking is gekelderd van ongeveer 87% van het landoppervlak in 1950 tot ongeveer 48% in 2022. Deze ontbossing is veroorzaakt door houtkap, het kappen van land voor landbouw (met name palmolieplantages) en door door de mens veroorzaakte branden, die vaak goedkoop worden aangestoken om land vrij te maken. Veengebieden – uitgestrekte koolstofrijke wetlands – zijn drooggelegd voor landbouw en zijn periodiek in brand gestoken, waardoor er regionale smog ontstaat die niet alleen Indonesië, maar ook de buurlanden verstikt. Hierdoor is Indonesië een van de grootste uitstoters van CO₂ door veranderingen in landgebruik ter wereld geworden.
Het verlies van leefgebied heeft ernstige gevolgen. Veel emblematische Indonesische soorten worden nu met uitsterven bedreigd. De orang-oetan wordt ernstig bedreigd door bosverlies, net als de Sumatraanse tijger en de Javaanse neushoorn (er zijn er nog maar enkele tientallen over in het Ujung Kulon National Park). De Bali-myna – een opvallende witte vogel met een blauwe oogvlek – werd bijna met uitsterven bedreigd door vangst en habitatverlies (hoewel de populatie door recente fok in gevangenschap langzaam is toegenomen). Zelfs veel voorkomende soorten kunnen in aantal afnemen wanneer bossen verdwijnen: de laaglandbossen van Sumatra hebben het grootste deel van hun tijgers, olifanten en neushoorns verloren en de Sumatraanse neushoorn en neushoorn ernstig bedreigd. Bovendien bedreigen overbevissing en koraalverbleking (verergerd door opwarming van de zee) de visbestanden en de gezondheid van de riffen in de zeereservaten.
Indonesië erkent deze uitdagingen. Het heeft een netwerk van beschermde gebieden opgezet: zo'n 55 nationale parken beslaan nu ongeveer 9% van het landoppervlak (veel inclusief mariene zones). Sommige hiervan, zoals Komodo National Park en Ujung Kulon, staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Er zijn meer dan 100 beschermde mariene gebieden, hoewel de handhaving vaak gebrekkig is. In 2023 meldde Indonesië dat 21,3% van zijn land onder een of andere vorm van bescherming staat. De regering heeft toegezegd deze gebieden uit te breiden (een doel van 30% van de mariene wateren in 2045) en zich aan te passen aan de biodiversiteitsdoelen van Kunming en Montreal. Inspanningen omvatten ook herbebossingsprogramma's, een belofte om door palmolie veroorzaakte ontbossing te verminderen en samenwerking met ngo's op het gebied van soortenbescherming. Internationale hulp en groene financiering zijn gericht op het behoud van regenwouden en het herstel van gedegradeerde veengebieden. Deskundigen merken echter op dat er hiaten zijn in de handhaving en dat het moeilijk is om natuurbehoud in evenwicht te brengen met armoedebestrijding; illegale houtkap en ontwikkeling komen nog steeds voor, vooral wanneer het bestuur zwak is.
De spanning tussen economische groei en milieubeheer is een voortdurend nationaal probleem. De vervuiling van rivieren en stedelijke lucht neemt toe door industrialisatie en verkeersopstoppingen (Java-steden hebben vaak last van smog en smog). Als equatoriaal land ondervindt Indonesië ook de eerste gevolgen van klimaatverandering: veranderende regenpatronen bedreigen de rijstoogsten en de stijgende zeespiegel brengt laaggelegen eilanden en kuststeden zoals Jakarta (waarvan delen al aan het zinken zijn) in gevaar. De overheid zet zich publiekelijk in voor een groene verschuiving – de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen zoals geothermische energie (Indonesië heeft een enorm potentieel voor vulkanische geothermie) en windenergie – maar de vooruitgang verloopt geleidelijk. In werkelijkheid domineren steenkool, palmolie en andere traditionele sectoren nog steeds de politieke economie.
De indrukwekkende landschappen en culturele rijkdom van Indonesië maken het een belangrijke reisbestemming. Toerisme draagt nu aanzienlijk bij aan het bbp: in 2023 droeg het zo'n 14 miljard dollar bij aan de economie en trok het zo'n 11,6 miljoen buitenlandse bezoekers. Lang vóór de pandemie groeide het aantal toeristen: in 2019 verwelkomde Indonesië 16,1 miljoen toeristen. Bezoekers komen om vele redenen.
Strand- en zeetoerisme zijn de belangrijkste trekpleisters: Bali blijft het iconische symbool, met zijn stranden, tempels (zoals Tanah Lot en Uluwatu) en kunstscene. Buiten Bali trekken indrukwekkende eilanden zoals Lombok (met de vulkaan Mount Rinjani), de Gili-eilanden (duikresorts) en afgelegen plekken zoals Raja Ampat (duiken van wereldklasse in West-Papoea) avontuurlijke reizigers.
Cultureel erfgoed is een andere pijler: het Borobudur-tempelcomplex in Midden-Java is de meest bezochte attractie van Indonesië. De Borobudur, gebouwd in de 8e en 9e eeuw, is de grootste boeddhistische tempel ter wereld en staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Vlakbij bieden de hindoetempels Prambanan, de sultanpaleizen van Yogyakarta en Surakarta, en de vervallen koninklijke ruïnes in Oost-Java (Trowulan) een kijkje in de historische tijdperken van de archipel. Zelfs in de steden zelf kunnen bezoekers de Nederlandse koloniale architectuur, bruisende markten (zoals de oude stad van Jakarta of de batikmarkt in Bandung) en moderne ontwikkelingen verkennen.
Cultureel toerisme en festivals hebben ook aantrekkingskracht. Bali's traditionele dansen en ceremonies zijn wereldwijd beroemd, en een Balinese hindoeïstische ceremonie (bijvoorbeeld de Besakih-tempelrituelen) kan net zo indrukwekkend zijn als een tempelbezoek. In oktober 2024 stond Indonesië op de 22e plaats in de wereldranglijst voor concurrentievermogen in de reis- en toerismesector, wat wijst op sterke natuurlijke en culturele rijkdommen (score van 4,46/7). De prijsconcurrentiepositie van het land is hoog (wat het land aantrekt), hoewel de toeristische infrastructuur (wegen, luchthavens buiten de belangrijkste knooppunten, sanitaire voorzieningen) nog steeds achterblijft bij de belangrijkste Aziatische bestemmingen. Een rapport van het Wereld Economisch Forum uit 2019 merkte zelfs op dat het toerismepotentieel van Indonesië uitstekend is (wereldwijd derde qua prijsconcurrentie en zeventiende qua natuurlijke en culturele rijkdommen), maar dat de infrastructuur slechts op de 75e plaats stond, wat verbeterpunten aangaf.
De overheid erkent de belofte van toerisme en heeft er een strategische prioriteit van gemaakt. De gecoördineerde ontwikkeling van toeristische zones (het KSPN-programma "Nieuw Bali") bestrijkt bekende gebieden zoals Borobudur, het Tobameer (Noord-Sumatra), Komodo/Labuan Bajo (Oost-Nusa Tenggara), Mandalika (Lombok) en andere. Investeringen in luchthavens, hotels, wegen en nutsvoorzieningen in deze regio's zijn bedoeld om het verblijf te verlengen en economische voordelen te bieden aan lokale gemeenschappen. Zo heeft Labuan Bajo (de toegangspoort tot het Komodo Nationaal Park) nu een internationale luchthaven en nieuwe resorts om de toestroom van parkbezoekers te verwerken. Op Java en Sumatra moeten nieuwe tolwegen en hogesnelheidstreinen de toegang tot culturele kerngebieden verbeteren.
Aan de andere kant besteedt Indonesië veel aandacht aan het presenteren van toerisme in cultureel gevoelige termen (het vermijden van te veel commercialisering van heilige plaatsen) en promoot het ecotoerisme steeds meer. Programma's in plaatsen zoals Tanjung Puting (een orang-oetanreservaat in Borneo) stimuleren duurzame bezoeken die bijdragen aan de financiering van natuurbehoud. Avontuurlijk toerisme – trekking door de jungle van Sumatra of duiken met walvishaaien op Sulawesi – is gegroeid. Initiatieven voor gastgezinnen en gemeenschapstoerisme worden ook in dorpen ondersteund, waardoor reizigers het dagelijks leven (vissen, landbouw, handwerk) kunnen ervaren en tegelijkertijd inkomsten kunnen genereren voor het platteland.
Over het algemeen kan de bezoekerservaring zowel lonend als uitdagend zijn. Je ervaart vaak warme gastvrijheid: gastheren/vrouwen nodigen gasten uit voor familiediners of ceremonies, en veel Indonesiërs zijn er trots op hun cultuur te delen. Engels wordt veel gesproken in toeristische gebieden (hoewel minder buiten de steden). De infrastructuur is modern in steden en populaire bestemmingen, maar in veel plattelandsgebieden gaat het reizen over hobbelige wegen, in eenvoudige guesthouses of zelfs in campings. De gezondheids- en veiligheidsnormen zijn verbeterd (veel resorts en hotels voldoen aan de internationale normen), maar reizigers moeten nog steeds rekening houden met tropische omstandigheden, lange reistijden en bureaucratische visumvereisten (hoewel Indonesië voor veel landen visumvrije opties heeft). Belangrijk is dat de grote Indonesische middenklasse steeds vaker in eigen land reist, waardoor veel bezienswaardigheden druk kunnen zijn tijdens lokale feestdagen (zoals Eid, Nieuwjaar).
Indonesië is tegelijkertijd een land van adembenemende natuurlijke schoonheid en dringende milieurisico's; van eeuwenoude tradities en snelle modernisering. De bevolking weerspiegelt de ontmoeting van culturen op twee continenten en in talloze zeeën. Voor de reiziger of waarnemer biedt Indonesië ontzagwekkende contrasten: van vulkanische hooglanden tot koraallagunes, van statige tempels tot bruisend straatleven, van de islamitische oproep tot gebed tot Balinese gamelan. Maar voorbij het landschap is Indonesië's reis er een van natievorming – het smeden van eenheid uit diversiteit. Zoals een ervaren historicus of reiziger zou opmerken, betekent Indonesië begrijpen luisteren naar vele stemmen. In afgelegen dorpen tonen vissers nog steeds respect voor de geesten van hun voorouders, terwijl men in de hoofdstad Jakarta debatten hoort over democratie en economische hervormingen.
De sterke punten van het land – de demografie, hulpbronnen en veerkracht – worden gecompenseerd door uitdagingen: het waarborgen van duurzame ontwikkeling, het verzoenen van regionale verschillen en het beschermen van het milieu voor toekomstige generaties. Het Indonesische landschap is een microkosmos van de bredere menselijke geschiedenis en laat zien hoe geografie mensen vormt en hoe mensen het land vormgeven. De voortdurende taak van Indonesië is om zijn unieke erfgoed te koesteren en tegelijkertijd moderne problemen op te lossen. In die zin kan Indonesië als reisbestemming niet los worden gezien van zijn samenleving en geschiedenis – men moet de menselijke context begrijpen om dit veelzijdige land volledig te begrijpen.
Munteenheid
Opgericht
Belcode
Bevolking
Gebied
Officiële taal
Hoogte
Tijdzone
Van Rio's sambaspektakel tot Venetië's gemaskerde elegantie, ontdek 10 unieke festivals die menselijke creativiteit, culturele diversiteit en de universele geest van feestvieren laten zien. Ontdek…
In een wereld vol bekende reisbestemmingen blijven sommige ongelooflijke plekken geheim en onbereikbaar voor de meeste mensen. Voor degenen die avontuurlijk genoeg zijn om...
Vanaf de oprichting van Alexander de Grote tot aan zijn moderne vorm is de stad een baken van kennis, verscheidenheid en schoonheid gebleven. Zijn tijdloze aantrekkingskracht komt voort uit…
Griekenland is een populaire bestemming voor wie op zoek is naar een meer ontspannen strandvakantie, dankzij de overvloed aan kustschatten en wereldberoemde historische locaties, fascinerende…
De enorme stenen muren zijn nauwkeurig gebouwd om de laatste verdedigingslinie te vormen voor historische steden en hun inwoners. Ze dienen als stille wachters uit een vervlogen tijdperk.
