Phnom Penh

Phnom Penh ligt op de plek waar drie waterwegen samenkomen, op het punt waar de Tonlé Sap en de Mekong samenkomen en de Bassac ontspringen. Vanuit deze samenvloeiing heeft het leven van de stad eeuwenlang gestroomd. De naam herinnert aan een bescheiden boeddhistisch heiligdom, Wat Phnom, en aan de figuur van Vrouwe Penh, die volgens de overlevering in 1373 de eerste pagode op een kleine heuvel bouwde. In de loop der tijd gaven die bescheiden heuvel en tempel hun naam aan een hoofdstad, een keizerlijke zetel en nu een metropool met meer dan twee miljoen zielen.

De nederzetting verwierf voor het eerst politieke bekendheid halverwege de 15e eeuw, toen het Angkor Thom verving als zetel van de Khmer-koning. Tegen het einde van de eeuw hadden het hof en het hofleven zich echter naar elders verplaatst. Phnom Penh zou uit de schijnwerpers verdwijnen totdat de Franse bestuurders, die eind 19e eeuw arriveerden, het opnieuw tot koloniale hoofdstad verklaarden. Tussen 1865 en de jaren 1940 verrezen er boulevards en villa's langs de rivieroevers en ontstond er een nieuwe stedelijke kern rond het Koninklijk Paleis, waar opeenvolgende vorsten nog steeds resideren. De hoge, vergulde torenspitsen van het paleiscomplex weerspiegelen zowel het koninklijk gezag als de aspiraties van een stad die – door zowel Europese architecten als Khmer-kunstenaars – opnieuw de "Parel van Azië" werd genoemd.

Die bijnaam verwees naar een moment van helderheid tussen twee tijdperken van onrust. In de decennia na de onafhankelijkheid in 1953 verdubbelde de bevolking van Phnom Penh meer dan. Koning Norodom Sihanouk, vastbesloten om de jonge natie een moderne identiteit te geven, benoemde Vann Molyvann in 1956 tot hoofdarchitect. Molyvann en zijn tijdgenoten synthetiseerden Bauhaus-vormen met traditionele Khmer-motieven en ontwierpen openbare theaters, universiteitsgebouwen en privévilla's met lichte lijnen en schaduwrijke veranda's die pasten bij een tropisch klimaat. Deze bouwwerken, samen met art-decoflatgebouwen en straten vol cafés, riepen een toekomst van zelfverzekerde welvaart op.

Tegen het einde van de jaren zestig zwollen de grenzen van de stad aan als gevolg van een onstuimige stroom vluchtelingen – op de vlucht voor conflicten op het platteland en bombardementen in buurland Vietnam. De groei van Phnom Penh botste met het seizoensgebonden ritme van een overstromingsvlakte. Hoewel het centrum bijna twaalf meter boven het rivierniveau ligt, worden de dijken nog steeds zwaar belast door moessonregens en worden laaggelegen wijken overspoeld. In 2010 werd Boeung Kak, ooit het grootste zoetwatermeer van de stad, drooggelegd om land vrij te maken voor nieuwbouw, wat leidde tot controverse over ontheemding en milieuverandering.

De mooiste gebouwen van de stad bleven bestaan ​​tot 1975, toen de Rode Khmer Phnom Penh in één nacht leeghaalde. De twee miljoen inwoners werden gedwongen naar het platteland te trekken en vervolgens onderworpen aan werkkampen, hongersnood en massale executies. Vier jaar lang lag de hoofdstad er vrijwel verlaten bij, de brede lanen overwoekerd door onkruid. Toen Vietnamese troepen in januari 1979 binnenvielen, troffen ze een stil monument voor wreedheid aan. De wederopbouw zou slechts langzaam op gang komen, aanvankelijk gestimuleerd door buitenlandse hulp en later door particuliere investeringen.

In 2019 was de bevolking van Phnom Penh teruggekeerd naar het niveau van vóór 1975 en overtrof deze vervolgens. Een kwart van de Cambodjaanse bevolking woont nu in de stedelijke agglomeratie, hoewel velen nog steeds van landelijke afkomst zijn. Bijna alle inwoners – 95 procent – ​​zijn etnische Khmer. Cham-moslims en etnische Chinezen, Vietnamezen en diverse minderheden in de hooglanden vormen kleine maar gevestigde gemeenschappen. De officiële taal blijft Khmer, hoewel Frans nog steeds wordt gesproken in rechtbanken en scholen, en Engels steeds meer de boventoon voert in het bedrijfsleven en toerisme.

Het stadsbestuur, gelijkgesteld aan een provincie, verdeelt de gemeente in veertien districten (khans), die verder onderverdeeld zijn in honderdvijf kwartalen (sangkats) en negenhonderddrieënvijftig dorpen (phums). Sommige districten, waaronder Meanchey en Sen Sok, vormen de buitengrenzen van de verstedelijking, waar landbouwgrond plaatsmaakt voor kledingfabrieken en huisvesting voor migranten die op zoek zijn naar nieuwe banen. Binnen de centrale districten slingert het verkeer zich tussen koloniale gevels en moderne hoogbouw. ​​Tuktuks en cyclo's verdringen zich naast buslijnen, terwijl het treinstation van Phnom Penh een verbinding vormt met de provinciesteden en, sinds mei 2016, ook met het kustplaatsje Sihanoukville.

De economie van Phnom Penh draait op handel, industrie en toerisme. Textielfabrieken en rijstmolens zijn gevestigd in de buitenwijken en leveren zowel aan binnenlandse als aan exportmarkten. Kantoortorens en winkelcentra laten de afgelopen tien jaar een dubbele groei zien, ondanks de toenemende bezorgdheid over de druk op de infrastructuur en de stijgende grondprijzen. De promenade langs de rivier, omzoomd met restaurants en cafés, heeft een deel van de rivieroever, dat ooit gereserveerd was voor groothandelsmarkten en parkeerplaatsen, heroverd. Sisowath Quay, een vijf kilometer lange strook van trottoirs en palmbomen, is het meest bezochte stuk door bezoekers geworden. In 2009 was het toerisme goed voor bijna een vijfde van het bbp van Cambodja; vandaag de dag is het nog steeds een pijler van de dienstensector van de hoofdstad.

Naast handel herbergt Phnom Penh culturele instellingen die de boog van het nationale geheugen volgen. Het Nationaal Museum bewaart sculpturen en architectonische fragmenten uit het Angkor-tijdperk, en organiseert ook traditionele dansvoorstellingen onder de rode pannendaken. Vlakbij herinnert het Tuol Sleng Genocide Museum aan de gruwelen die de Rode Khmer heeft aangericht op de plek van een voormalige school die nu gevangenis is. Aan de rand van de stad vormen de Choeung Ek Killing Fields een openluchtgetuigenis van de wreedheid van het regime.

Jaarlijkse evenementen – ASEAN-toppen, de Zuidoost-Aziatische Spelen en binnenkort de Aziatische Jeugdspelen in 2029 – hebben regionale leiders naar de conferentiezalen en stadions van Phnom Penh gebracht. Nieuwe ontwikkelingen zoals Camko City, een geplande stadswijk, suggereren verdere uitbreiding van wegen, kanalen en zelfs stadsspoorwegen. Maar groei brengt kosten met zich mee. Historische villa's uit de jaren 50 worden gesloopt om plaats te maken voor torens van glas en staal, en chronische congestie legt een zware druk op de rioleringsnetwerken die dateren uit de koloniale tijd.

Het dialect van Phnom Penh, bekend om zijn afgekapte lettergrepen en informele wendingen, draagt ​​bij aan een lokale identiteit. De keuken weerspiegelt de ontmoeting tussen rivier en weg: ka tieu Phnom Penh, een heldere noedelsoep met groenten en varkensvlees, wordt net zo gemakkelijk verkocht vanaf karretjes als in bescheiden cafés. Muziekscholen koesteren een ontluikende indiescene, terwijl de Cambodjaanse vissersdans – voor het eerst gechoreografeerd aan de Koninklijke Universiteit voor Schone Kunsten in de jaren 60 – nog steeds deel uitmaakt van het nationale repertoire. Wekelijkse avondmarkten duiken op in verschillende districten, waar straatverkopers gegrild vlees, tropisch fruit en tweedehandskleding verkopen onder snoeren met gloeilampen.

Het klimaat in Phnom Penh volgt een bekende tropische cyclus van nat en droog. Van mei tot en met november brengt de zuidwestmoesson intense hitte en vochtigheid met zich mee; 's middags vallen er korte maar krachtige stortbuien. December tot en met april is een drogere periode, waarin de ochtenden koel kunnen aanvoelen met 22 °C, voordat het 's middags opwarmt tot halverwege de 35 °C. In laaggelegen gebieden kan het vloedwater nog steeds stijgen, maar brede boulevards en verhoogde promenades helpen het overtollige water naar de rivieren af ​​te voeren.

Vervoersmogelijkheden variëren van openbare bussen – 21 gemeentelijke lijnen rijden sinds 2014 – tot privé-moto's en taxi's. De Giant Ibis-bussen verbinden de hoofdstad met Siem Reap, Kampot en Ho Chi Minhstad. Phnom Penh International Airport, zeven kilometer ten westen van het stadscentrum, verbindt Cambodja met regionale knooppunten; in 2025 opent een nieuwe Techo International Airport net buiten de gemeente. De nationale luchtvaartmaatschappij, Cambodia Angkor Air, heeft hier sinds 2009 haar hoofdkantoor, terwijl buitenlandse luchtvaartmaatschappijen zoals Qatar Airways Phnom Penh nu ook op langeafstandsroutes bedienen.

Wandelend langs Sisowath Quay of dwalend door Stung Mean Chey, voel je een stad vol contrasten. Verlaten gebouwen met afbladderende verf staan ​​tegenover glazen kantoortorens. Marktkraampjes strekken zich uit onder koloniale arcades. 's Nachts flikkert de elektriciteit en kuilen in de weg vangen regenwater op na een bui. Toch nippen gasten op terrassen aan de rivier aan ijskoffie tegen de achtergrond van langzaam varende boten en steigers. Kinderen spelen naast onafgemaakte hoogbouw. ​​Monniken in saffraankleurige gewaden passeren fietsers en tuktuks. Generaties die de ballingschap hebben overleefd, keren terug om huizen aan de rivieroevers te herbouwen. Phnom Penh lijkt noch uniform, noch ongestoord. De stad beweegt zich voorzichtig vooruit, haar identiteit gevormd door tempels en paleizen, door geweld en herstel, door eb en vloed. Hier, in de brede omarming van drie rivieren, schrijft de Cambodjaanse hoofdstad verder aan haar verhaal.