10 thành phố tuyệt vời ở Châu Âu mà khách du lịch bỏ qua
Trong khi nhiều thành phố tráng lệ của châu Âu vẫn bị lu mờ bởi những thành phố nổi tiếng hơn, thì đây lại là kho báu của những thị trấn mê hoặc. Từ sức hấp dẫn nghệ thuật…
Vị thế độc nhất của Berlin với tư cách là một thành phố bốn cường quốc đã đặt nó vào tuyến đầu của Chiến tranh Lạnh, biến nó thành "thủ đô của hoạt động gián điệp quốc tế". Từ năm 1945 trở đi, Berlin bị chia cắt giữa khu vực Liên Xô và ba Đồng minh phương Tây, buộc các đại diện Đông-Tây phải liên lạc thường xuyên, trực tiếp trong một thành phố. Điều này khiến thành phố trở thành một điểm nóng thường xuyên, nơi cả hai bên tiến hành các hoạt động tình báo lớn. Kết quả là một mạng lưới dày đặc các hoạt động gián điệp: CIA Hoa Kỳ, MI6 của Anh, KGB Liên Xô (và tình báo quân sự GRU), Stasi Đông Đức và BND Tây Đức mới nổi đều hoạt động tại đây. Địa lý và chính trị kết hợp: biên giới giữa Đông và Tây Berlin thường chỉ rộng vài feet, và dòng người tị nạn ồ ạt qua thành phố đã tạo ra cơ hội màu mỡ cho cả việc thẩm vấn và tuyển dụng. Trong những thập kỷ sau Bức tường Berlin năm 1961, các trạm giám sát kỹ thuật (đáng chú ý là Trạm Dã chiến Teufelsberg) đã trở thành các trạm nghe lén quan trọng. Cho đến ngày nay, Berlin vẫn được mệnh danh là "Thủ đô của Gián điệp" với rất nhiều điệp viên được cho là hoạt động ở tất cả các bên.
Tóm lại, vị trí tiền tuyến của Berlin và biên giới Berlin mở đã biến nơi này thành một thỏi nam châm cho công tác tình báo. Ngay từ năm 1945, nó đã bị chia cắt "giữa Liên Xô và các cường quốc NATO hàng đầu", và đến những năm 1950, các nhà lãnh đạo của nó đã thoải mái gọi nó là biên giới Chiến tranh Lạnh. Các điệp viên ở cả hai bên đều coi Berlin là "độc nhất" - đây là nơi duy nhất mà các điệp viên Liên Xô và phương Tây có thể hòa nhập, tuyển dụng và rút lui gần như tùy ý. Sự phân chia nước Đức sau chiến tranh đã tạo ra một bong bóng lãnh thổ phương Tây sâu bên trong Đông Đức Cộng sản. Biên giới "marathon" Berlin (thường chỉ là một bức tường hoặc hào dây thép gai) cho phép mọi người qua lại vào những năm 1950; mọi người tị nạn hoặc người đào tẩu đều bị đưa đến các trung tâm thẩm vấn như Marienfelde ở Tây Berlin. Trên thực tế, huyền thoại mới nổi về vai trò gián điệp của Berlin đã được neo giữ bởi khẩu hiệu đó: "Berlin nhanh chóng có được danh tiếng là thủ đô của hoạt động gián điệp quốc tế".
Đến năm 1961, số phận của Berlin đã được định đoạt bởi Bức tường Berlin. Bức tường này khiến việc vượt biên bí mật gần như bất khả thi, nhưng nó chỉ làm trầm trọng thêm cuộc chiến gián điệp. Các cơ quan phương Tây chuyển sang thu thập thông tin kỹ thuật – lắp đặt các mái vòm ăng-ten khổng lồ trên Teufelsberg để chặn bắt thông tin liên lạc của Khối Hiệp ước Warsaw – và dồn sức vào nhân lực ở cả hai bên biên giới. Trong khi đó, Liên Xô xây dựng các trạm nghe lén của riêng họ (Zossen, Wünsdorf và các trạm khác) ở vùng ngoại ô Berlin. Tất cả đều đồng ý rằng Berlin phải chịu rủi ro rất lớn: mỗi vụ trao đổi gián điệp, nghe lén, hay thả tin đều có thể làm thay đổi cán cân Chiến tranh Lạnh. Tóm lại, sự pha trộn thô sơ giữa chính trị, con người và vị trí địa lý đã khiến Berlin trở thành một sân chơi gián điệp không thể so sánh – hơn hẳn bất kỳ thành phố nào khác ở châu Âu.
Mục lục
Mỗi cột mốc này đều thay đổi bản chất của hoạt động tình báo tại Berlin, nhưng ở mọi khía cạnh, biểu tượng và địa lý của thành phố vẫn luôn giữ nơi đây là trung tâm của hoạt động gián điệp.
“Trò chơi gián điệp” của Berlin liên quan đến các cơ quan tình báo lớn của Đông và Tây, thường hoạt động song song trên cùng một con phố:
Mỗi bên đều lần lượt đụng độ và hợp tác. Sự cạnh tranh và liên minh của họ - đối tác Hoa Kỳ và Anh chống lại Liên Xô/Stasi; đồng minh ủng hộ BND - đã định hình nên bức tranh tình báo phức tạp của Berlin. Những nhân vật ở mọi phe phái (cả gián điệp cấp cao lẫn gián điệp đào tẩu) đều để lại dấu ấn trong lịch sử thành phố.
Chiến dịch Vàng (được Liên Xô gọi là "Stroebel" hay Đường hầm Berlin) là chiến dịch nghe lén bí mật lớn nhất thời kỳ đầu Chiến tranh Lạnh. Năm 1953, CIA và MI6 đã đồng ý khai thác đường dây liên lạc chính của Liên Xô chạy qua Berlin. Hoạt động dưới vỏ bọc quân sự và ngoại giao, các đồng minh đã bí mật đào một đường hầm dài 450 mét từ Tây sang Đông Berlin. Đường hầm bắt đầu trong một nhà kho không tên thuộc khu vực của Mỹ (gần Schönefeld, phía nam Berlin) và xuất hiện trong một sân trong khu vực Liên Xô ở Đông Berlin. Trên đường đi, các kỹ sư Anh đã lắp đặt các thiết bị nghe lén trên đường dây điện thoại và điện báo của Quân đội Liên Xô được chôn ngầm dưới đất.
Trong gần một năm (cuối năm 1955–tháng 4 năm 1956), đường hầm đã truyền các cuộc hội thoại của Liên Xô về các trạm nghe lén của Đồng minh. Họ đã thu thập được hơn 67.000 giờ ghi âm (theo hồ sơ giải mật). Kết quả tình báo rất ấn tượng: bao gồm các mệnh lệnh hàng ngày gửi đến các chỉ huy Đông Đức và Liên Xô, thông tin liên lạc từ đại sứ quán Liên Xô ở Đông Berlin đến Moscow, và thậm chí cả thông điệp gửi đến tổng hành dinh của Stalin. Nó giúp các nhà phân tích phương Tây theo dõi lực lượng của Khối Hiệp ước Warsaw. CIA sau này gọi đây là "một trong những thành công tình báo vĩ đại nhất của Chiến tranh Lạnh".
Tuy nhiên, Chiến dịch Vàng đã bị tổn hại nghiêm trọng. George Blake, một sĩ quan cấp cao của MI6, bí mật là gián điệp KGB, đã cảnh báo Liên Xô ngay từ đầu. Thay vì chấm dứt chiến dịch ngay lập tức, KGB vẫn tiếp tục bảo vệ danh tính của Blake. Tháng 4 năm 1956, các điệp viên Liên Xô giả vờ sửa chữa cáp thông thường và "phát hiện" ra đường hầm, một hành động mà họ dùng để làm bẽ mặt phương Tây. Về lý thuyết, đó là một chiến thắng của Liên Xô, nhưng đến lúc đó, tình báo phương Tây đã biết được rất nhiều thông tin từ vụ nghe lén. Vụ việc đã gây xôn xao dư luận, nhưng các nhà phân tích sau đó đánh giá đây là một lợi ích ròng cho phe Đồng minh bất chấp việc đường hầm bị chiếm.
Đường hầm ban đầu đã được khai quật một phần sau khi thống nhất. Ngày nay, du khách có thể chiêm ngưỡng các phần lót và thiết bị của nó tại Bảo tàng Đồng minh ở Berlin (nơi trưng bày các hiện vật thu được). Câu chuyện về Gold được ghi chép đầy đủ – hồi ký và hồ sơ CIA đã giải mật (trang web FOIA của CIA bao gồm toàn bộ hồ sơ “Chiến dịch Đường hầm Berlin 1952–56”) kể về câu chuyện của những nỗi lo lắng, sự phản bội và sự khéo léo kỹ thuật bên dưới những con phố thời Chiến tranh Lạnh.
Ngược lại với đường hầm gián điệp, người dân Berlin cũng xây dựng các đường hầm thoát hiểm dưới Bức tường - những lối đi thực tế cho những người chạy trốn khỏi Đông Berlin. Đường hầm nổi tiếng nhất là Đường hầm 57, được đặt theo tên của 57 người Đông Đức đã trốn thoát qua đó vào tháng 10 năm 1964. Những người dân thường (chủ yếu là sinh viên kỹ thuật Tây Berlin) đã đào đường hầm này từ tầng hầm của một tiệm bánh trên phố Bernauer Straße (phía Tây Berlin) đến một nhà vệ sinh ngoài trời trong một sân trên phố Strelitzer Straße (Đông Berlin). Đường hầm sâu 12 m và dài 145 m, khiến nó trở thành một kỳ tích kỹ thuật khổng lồ. Trong hai đêm, hàng chục người đã bò qua bằng tay và đầu gối, trốn thoát khỏi chế độ. Thật bi thảm, trong đêm thứ hai, hai sĩ quan Stasi đã cố gắng lên đường hầm. Trong cuộc đấu súng sau đó, một lính biên phòng Đông Đức đã bị giết bởi hỏa lực của phe mình. Báo chí Đông Đức ngay lập tức gọi những người đào đường hầm là "những kẻ khủng bố" và dàn dựng cái chết của người lính canh là tử vì đạo - chỉ sau khi thống nhất đất nước, các nhà nghiên cứu mới xác nhận câu chuyện thực sự từ các hồ sơ của Stasi.
Một trường hợp đáng chú ý khác là Đường hầm 29 (mùa hè năm 1962). Một nhóm người Tây Berlin đã đào một đường hầm dài 135 mét bên dưới "dải tử thần" của Bức tường Berlin, nằm giữa một nhà máy và một tầng hầm chung cư ở Đông Berlin. Dự án được tài trợ một phần bởi các đoàn làm phim truyền hình Mỹ (những người đã bí mật quay phim quá trình đào hầm) và được tình báo CIA hỗ trợ. Chỉ trong một tuần, 29 người đàn ông, phụ nữ và trẻ em đã trốn thoát qua đường hầm này, biến nó thành "nhiệm vụ đào tẩu lớn nhất và ngoạn mục nhất kể từ khi Bức tường Berlin được dựng lên". Câu chuyện về Đường hầm 29 sau này đã truyền cảm hứng cho một cuốn sách bán chạy nhất và một bộ phim tài liệu của BBC, nêu bật cả quyết tâm của những người đào hầm và cách các cơ quan phương Tây đã hỗ trợ một cách tinh vi cho những nỗ lực như vậy.
Những đường hầm vượt ngục này minh họa cho sự giao thoa giữa hoạt động gián điệp và lòng dũng cảm của con người. Chúng được chôn dưới các tòa nhà chung cư (để lính gác Đông Berlin không dễ dàng phát hiện từ trên cao) và có hệ thống thông gió, đèn chiếu sáng và lối thoát hiểm bí mật. Những người tình nguyện (thường được gọi là "Fluchthelfer" hoặc người hỗ trợ vượt ngục) do các nhà thờ, nhóm sinh viên hoặc đặc vụ tình báo tổ chức đã quản lý các mạng lưới này. Tổng cộng, các nhà sử học phương Tây thống kê được hàng trăm đường hầm hoặc hầm rượu được sử dụng cho các cuộc vượt ngục (với hơn 5.000 người chạy trốn qua các tuyến đường bí mật tính đến năm 1989). Mỗi đường hầm đều phải tránh sự phát hiện của Stasi, đòi hỏi phải có người canh gác và thường là thông tin nội bộ về lịch trình tuần tra biên giới. Kịch tính của việc phát hiện hoặc sụp đổ luôn hiện hữu: một số đường hầm được phát hiện sớm, dẫn đến bắt giữ hoặc tử vong. (Việc đường hầm bị lộ vào mùa hè năm 1962 đã dẫn đến những rủi ro đến mức những người xây dựng đã trì hoãn việc hoàn thành bằng cách hối lộ lính biên phòng và sử dụng bẫy gấu để ngăn chặn những kẻ xâm nhập.)
Không có cuộc thảo luận nào về hoạt động gián điệp Berlin là trọn vẹn nếu không nhắc đến điệp viên hai mang khét tiếng của thành phố này. George Blake có lẽ là người nổi bật nhất: một sĩ quan MI6 bí mật làm việc cho KGB Liên Xô. Ông gia nhập tình báo Anh sau chiến tranh và được điều động đến Berlin, nhưng vào năm 1950, ông đã đến Bắc Triều Tiên và bị bắt. Trong thời gian bị giam cầm, ông đã bị thuyết phục (hoặc bị ép buộc) trở thành gián điệp Liên Xô. Trong nhiều năm, ông đã chuyển giao bí mật của MI6 cho Moscow, bao gồm cả thông tin có lẽ về Đường hầm Berlin. Khi Blake cuối cùng trốn sang Liên Xô vào năm 1961, ông đã thú nhận đã phản bội Chiến dịch Vàng. Sự phản bội của ông (phản bội hàng chục điệp viên phương Tây) là thảm khốc và trở thành biểu tượng của chứng hoang tưởng Chiến tranh Lạnh. Một vụ án nổi tiếng khác liên quan đến Berlin là Hanssen (không có bối cảnh trực tiếp ở Berlin) hoặc Aldrich Ames (chủ yếu là CIA ở DC). Nhưng ở chiến trường Berlin, còn có những người khác như Conrad Schumann, lính biên phòng Đông Đức đã đào tẩu tại Trạm kiểm soát Charlie (mặc dù không phải là điệp viên, cú nhảy của ông tượng trưng cho mong muốn thoát khỏi sự kiểm soát của phương Đông).
Một vụ bê bối điệp viên hai mang từ phía Liên Xô liên quan đến Oleg Penkovsky, một sĩ quan GRU của Liên Xô được CIA đặt mật danh là "HERO". Trong khi hầu hết công việc của Penkovsky diễn ra tại London (ông đã cung cấp thông tin tình báo tên lửa vô giá trong Khủng hoảng tên lửa Cuba), ông đã có một khoảng thời gian vào năm 1958–60 phục vụ tại Đông Berlin với tư cách là sĩ quan liên lạc của Liên Xô. Người ta cho rằng, ông không hài lòng với chế độ Liên Xô và đã có những lời đề nghị với tình báo Anh khi ở Berlin. (Sau này, ông trở thành một trong những tài sản hàng đầu của phương Tây trên toàn thế giới.) Khi hành vi phản quốc của ông bị phát hiện vào năm 1962, Penkovsky đã bị hành quyết - một lời cảnh báo nghiệt ngã rằng các điệp viên chạy theo cả hai hướng. Các điệp viên khác liên quan đến Berlin bao gồm điệp viên CIA KGB Roger Hollis (người đứng đầu MI5 người Anh mà một số người tin là KGB) hoặc Blowveld, nhưng câu chuyện của họ nằm ngoài phạm vi của Berlin.
Trong cuộc giằng co ở Berlin, điệp viên hai mang chính là canh bạc gián điệp tối thượng. Một số, như Blake, có tác động lâu dài; số khác bị phát hiện nhanh chóng. Sự phản bội của họ thường dẫn đến thất bại toàn diện trong các chiến dịch và mở đường cho các cuộc càn quét phản gián ở cả hai bên.
Sau khi Bức tường được dựng lên, sự xâm nhập vật lý vào Đông Berlin đã giảm mạnh. Các cơ quan phương Tây đã bù đắp bằng cách nghe lén điện tử (ELINT). Trọng tâm là Teufelsberg, một ngọn đồi nhân tạo trong khu vực của Anh, trên đỉnh là một trạm nghe lén khổng lồ do Hoa Kỳ điều hành. Được xây dựng trên đống đổ nát chiến tranh, đến giữa những năm 1960, Trạm thực địa Berlin đã có nhiều mái vòm radar (vỏ ăng-ten hình cầu lớn) và ký túc xá. Trạm này có thể chặn tín hiệu vô tuyến, vi sóng và thậm chí cả tín hiệu vệ tinh từ khắp Đông Đức và các nước thuộc Khối Hiệp ước Warsaw. Trên thực tế, đây là "tai mắt của Đồng minh ở phía Đông". Các báo cáo từ các cựu nhân viên (và bài báo vạch trần Berlin bị bỏ hoang) mô tả cách mỗi mái vòm radar chứa các ăng-ten khổng lồ 12 m được điều chỉnh theo máy phát của Liên Xô, cung cấp cho các máy thu siêu nhạy. Vị trí này rất lý tưởng: cao gần 120 m so với mực nước biển, mang lại tầm nhìn rõ ràng đến các căn cứ của Liên Xô.
Các kỹ thuật viên tại Teufelsberg đã ghi lại hàng giờ trao đổi thông tin được mã hóa và không được mã hóa mỗi ngày. Phần lớn thông tin liên lạc của bộ chỉ huy cấp cao Liên Xô (cả nhìn thấy và không nhìn thấy) đều được truyền qua đầu, và các nhà phân tích luân phiên nhau giải mã lưu lượng. Các hoạt động này bí mật đến mức ngay cả nhiều thập kỷ sau, các nhân viên điều hành cũ vẫn từ chối thảo luận chi tiết. Trên thực tế, Teufelsberg đã đưa dữ liệu bị chặn vào mạng lưới ECHELON toàn cầu (do NSA, GCHQ, v.v. điều hành). Đây có lẽ là cơ sở nghe lén đáng gờm nhất của phương Tây trên Bức màn sắt. Liên Xô, vốn đã biết về Teufelsberg ngay từ đầu, đã có phản ứng hạn chế: họ xây dựng các đường truyền liên lạc dự phòng và thỉnh thoảng gây nhiễu tần số, nhưng họ chẳng thể làm gì được.
Đến những năm 1980, Trạm Dã chiến Berlin đã xử lý lượng thông tin khổng lồ đến mức NATO phải thèm muốn. Những mái vòm của nó (những quả cầu trắng biểu tượng nhìn từ xa) đã trở thành biểu tượng hữu hình của Chiến tranh Lạnh bí mật. Sau khi thống nhất đất nước, người Mỹ đã nhanh chóng bỏ rơi trạm (năm 1992) và nó vẫn bị bỏ hoang cho đến ngày nay. Tuy nhiên, các nhà sử học ghi nhận Teufelsberg với những thành tựu tình báo to lớn. Nó minh họa cách thức hoạt động gián điệp Berlin phát triển từ việc do thám con người thành việc nghe lén "siêu điệp viên" của thời đại công nghệ.
Hoạt động gián điệp Berlin đã sử dụng tất cả các mánh khóe kinh điển của Chiến tranh Lạnh — thường với những thay đổi cục bộ. Ở cấp độ đường phố, các điệp viên của Berlin đặt các hòm thư chết trên ghế dài công viên hoặc dọc theo các viên gạch trong khu vực Tường thành để trao đổi tài liệu và phim vi mô. Các nhiếp ảnh gia lén lút mang theo máy ảnh thu nhỏ (“máy quay phim gián điệp”) giấu trong cà vạt hoặc bút máy để chụp ảnh các trang mật. Về mặt liên lạc, các thiết bị cắt dán và radio bí mật (các trạm số và máy phát sóng ngắn nổi tiếng) rất phổ biến. Đội mật mã tự chế của CIA (do Frank Rowlett chỉ huy ở Washington) đã gửi các thông điệp được mã hóa qua các túi ngoại giao ở Berlin. Ngược lại, Stasi sử dụng phương pháp chặn thư (thư trước khi mở) và mạng lưới vô tuyến bảo mật của riêng mình để phối hợp với Moscow.
Về mặt vật lý, bản thân các bức tường biên giới phía trong nước Đức là một công trình khoa học. Trước khi có Bức tường Berlin, các điệp viên sẽ gắn thiết bị nghe lén siêu âm vào các nút giao thông điện thoại ở Tây Berlin hoặc cài thiết bị nghe lén vào đèn đường để nghe lén các cuộc trò chuyện của Liên Xô. Sau năm 1961, việc đào đường hầm là một nỗ lực khổng lồ (ngoài Chiến dịch Vàng, hàng chục đường hầm thoát hiểm do dân thường điều hành đã xuất hiện). Việc nghe lén được thực hiện bằng cả đường hầm ngầm và các máy nghe lén cáp ngầm nằm sâu dưới lòng đường trong dải phân cách bốn ổ cắm điện.
Trong các bảo tàng ngày nay, người ta có thể tìm thấy một số thiết bị này: những con bọ ngụy trang thành bút máy (Bảo tàng Gián điệp Berlin có một cái) và những chiếc máy ảnh siêu nhỏ không lớn hơn hộp diêm. Máy mã hóa (quân Đồng minh đã thu thập được máy Enigma bị bắt trong Thế chiến II, và Liên Xô cũng có máy rotor riêng) được sử dụng để mã hóa thông điệp. Các điệp viên thực địa thường mang theo sổ mật mã "Torn" do Bulgaria sản xuất để dùng một lần và chất nổ giấu trong người để phá hoại khẩn cấp.
Về mặt công nghệ cao, hoạt động gián điệp ở Berlin đòi hỏi thiết bị giám sát tín hiệu. Các mái vòm của Teufelsberg chứa các máy phân tích phổ và máy ghi âm tinh vi (người ta nói rằng quân Đồng minh đã ghi lại hơn một trăm giờ tín hiệu mỗi tuần). Liên Xô đã kết hợp điều này với các trạm nghe lén của họ ở trong hoặc gần Đông Berlin, mặc dù chi tiết vẫn còn mơ hồ. Stasi đã phát triển các xe nghe lén địa phương và xe tải chặn tín hiệu di động để nghe lén các đường dây điện thoại và radio của phương Tây. Cả hai bên đều sử dụng máy phát gây nhiễu: chính phủ Đông Đức đã gây nhiễu sóng phát thanh và truyền hình Tây Đức để ngăn chặn tuyên truyền trên sóng phát thanh của Berlin.
Phản gián đã trở thành một ngành khoa học: các đặc vụ học cách phát hiện xe bám đuôi hoặc "đi qua" (trao đổi thông tin trên vỉa hè) bằng cách tụ tập thành đám đông gần Trạm Kiểm soát Charlie. Các cuộc họp được lên kế hoạch bằng cách gọi điện cho bên thứ ba vào những thời điểm cố định, hoặc bằng cách giấu tin nhắn trong phần trả sách của thư viện. Hệ thống giám sát nhiều lớp đồng nghĩa với việc kỹ năng tốt nhất thường là sử dụng vỏ bọc tầm thường: một tài xế xe tải giao hàng, một thợ sửa chữa, hoặc thậm chí một nhân viên của hãng phim East-West TV cũng có thể là một người đưa thư hoàn hảo. Các bảo tàng như Bảo tàng Đồng minh và Bảo tàng Gián điệp trưng bày nhiều hiện vật này — từ công nghệ điều khiển CoCom đến micro giấu kín — cho phép du khách chiêm ngưỡng khía cạnh vật chất của nghề gián điệp.
Cầu Glienicke bắc qua sông Havel (nối vùng ngoại ô Wannsee của Berlin với Potsdam) được mệnh danh là "Cầu Gián điệp" vì vai trò của nó trong Chiến tranh Lạnh. Mặc dù chỉ chính thức lưu thông trên tuyến đường Tây Berlin, nhưng từ năm 1962, nó đã được chọn làm điểm gặp gỡ cho các cuộc trao đổi cấp cao giữa các điệp viên và tù nhân bị bắt giữa Đông và Tây. Cây cầu mang ý nghĩa biểu tượng: nó nằm gần biên giới Đông Đức (lúc đó là một phần của Đông Berlin và Đông Đức), nhưng lại nằm trên tuyến đường do Tây Berlin kiểm soát.
Ba cuộc trao đổi lớn đã diễn ra ở đây (tất cả đều là các cuộc đàm phán ngẫu hứng, không phải là một phần của các hiệp ước). Cuộc trao đổi đầu tiên, vào tháng 2 năm 1962, là đối xứng: Hoa Kỳ trao đổi điệp viên Liên Xô Rudolf Abel để lấy phi công bị bắn hạ Francis Gary Powers (bị bắn rơi trên bầu trời Liên Xô). Một cuộc trao đổi thứ hai diễn ra vào tháng 6 năm 1964: 24 người Đông Đức do Tây Berlin giam giữ đã được trao đổi với 11 người Tây Berlin (bao gồm cả những người bị cáo buộc là điệp viên Đông Đức) do Đông Berlin giam giữ. Cuộc trao đổi nổi tiếng cuối cùng là vào tháng 6 năm 1985: Đại tá KGB Oleg Gordievsky đã được đưa ra nước ngoài để đổi lấy nhà bất đồng chính kiến người Bulgaria Georgi Markov, cộng với việc trao đổi thị thực cho Anatoly Shcharansky (Natan Sharansky, một nhà bất đồng chính kiến Liên Xô) một cách riêng tư. Mỗi cuộc trao đổi đều diễn ra sau một giờ căng thẳng, trong đó những chiếc xe chạy chậm lại song song, trao đổi các gói hàng (thường bịt mắt bên đi vào) và chia tay.
Những cuộc trao đổi này chính là tuyệt chiêu ngoại giao đỉnh cao trong lịch sử gián điệp của Berlin. Chúng nhấn mạnh rằng các điệp viên rất có giá trị và đôi khi đàm phán còn hơn là hành quyết. Bộ phim huyền thoại Bridge of Spies (Cầu Điệp Viên) năm 1996 đã tái hiện lại cuộc trao đổi Abel/Powers năm 1962. Ngày nay, khi đến thăm Cầu Glienicke (cấm xe cộ lưu thông, nay là một bảo tàng), bạn có thể đứng tại nơi những giao dịch đó diễn ra. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng di sản gián điệp của Berlin bao gồm cả những màn che giấu và những khoảnh khắc đàm phán hiếm hoi cùng phúc lợi tù nhân.
Quyền lực của Stasi ở Đông Berlin và CHDC Đức rất sâu rộng. Đến những năm 1980, chỉ riêng ở Berlin, Stasi đã tuyển dụng hàng chục nghìn người - một mạng lưới các sĩ quan, tài xế, thợ may, thủ thư và thư ký. Cơ quan an ninh nhà nước đã xây dựng một bức tường mắt. Trong cuộc sống hàng ngày, người dân Đông Berlin bình thường khó có thể thoát khỏi cái nhìn chằm chằm của họ. Thư từ có thể bị hấp mở và sao chép; các cuộc gọi điện thoại được ghi lại qua các phòng khách sạn bị gắn thiết bị nghe lén hoặc các điện thoại cố định bị nghe lén (Phe Đồng minh khoe khoang rằng họ đã chặn được hàng nghìn cuộc gọi của Đông Đức từ Đường hầm). Ngay cả trên đường phố, các điệp viên dân sự của Stasi vẫn đi lại giữa các công dân. Những người hàng xóm được thúc giục (bằng phần thưởng hoặc sự đe dọa) để theo dõi lẫn nhau, báo cáo về các bình luận chính trị kỳ lạ hoặc tổ chức các cuộc tụ tập trái phép. Trong suốt quá trình tồn tại, Stasi đã tích lũy được một kho lưu trữ khoảng 100 triệu hồ sơ về 16 triệu người - gần như mọi người trưởng thành ở Đông Đức đều có một hồ sơ.
Người dân Đông Berlin đã ứng phó như thế nào? Một nền văn hóa bí mật và ngờ vực ngày càng phát triển. Người ta đã phát minh ra lời nói được mã hóa ("Giữa anh và tôi, mọi thứ đều ổn" là câu cửa miệng của câu "Stasi biết tất cả"). Nhà thờ và đài phát thanh phương Tây là những nơi gặp gỡ bí mật - trớ trêu thay, một số nhà thờ giáo xứ giấu máy dò thiết bị nghe lén và radio sóng ngắn trong giỏ đựng đồ giặt. Stasi cũng sử dụng công nghệ giám sát tinh vi: micro sợi thủy tinh nhỏ có thể được rải rác trong các văn phòng, và Intelligenzkompanien (lực lượng đặc biệt) thậm chí còn nhúng toàn bộ hệ thống viễn thông của các khu phố vào hóa chất gây khói nếu thư bị mở. Sau khi thống nhất, các học giả phát hiện ra rằng cứ năm mươi công dân thì có một người là người cung cấp thông tin chính thức; nhiều người khác bị ép buộc phải báo cáo ngắn gọn, ẩn danh.
Ngày nay, tàn tích của trụ sở chính Stasi (Lichtenberg) giờ đã trở thành một bảo tàng. Các triển lãm tại đây trưng bày những công cụ đàn áp – từ máy lấy dấu vân tay đến những chiếc máy đánh chữ khét tiếng được sử dụng để tạo ra lệnh bắt giữ. Cơ quan lưu trữ hồ sơ Stasi đương đại (BStU) đã số hóa hàng triệu tài liệu này. Công nghệ mới đang biến đổi chúng: các nhà nghiên cứu đã tái tạo các tập tin bị cắt nhỏ bằng công nghệ thị giác máy tính và thậm chí cho phép các thành viên gia đình xem các tập tin của chính họ thông qua quyền truy cập được kiểm soát. "Quái vật quan liêu" này vẫn đang được phơi bày, hé lộ những câu chuyện nhân văn của cả nạn nhân lẫn thủ phạm.
Bộ phận Berlin đã biến ngay cả tàu điện ngầm của mình thành một chiến trường. Các nhà ga ma là những nhà ga U-Bahn/S-Bahn từng hoạt động nằm trên lãnh thổ Đông Berlin mà các chuyến tàu phương Tây vẫn đi qua mà không dừng lại. (Nordbahnhof và Potsdamer Platz của Tuyến Northern là những ví dụ điển hình.) Đối với hành khách đi lại giữa các nhà ga Tây Berlin, những điểm dừng thời Đông Berlin này chỉ là những vỏ bọc mờ nhạt, được tuần tra - những hình ảnh bình thường đã biến mất. Điệp viên đã khai thác cơ sở hạ tầng này. Các cơ quan Tây Berlin đã bí mật đặt các thiết bị nghe lén trong các bức tường đường hầm hoặc sử dụng sự yên tĩnh của một nhà ga trống để theo dõi các chuyến tàu đi qua. Đối với những người trốn thoát khỏi Đông Berlin, một số đường hầm nhà ga ma đã được chuyển đổi mục đích thành các đường vòng hoặc nơi ẩn náu tạm thời. Một kế hoạch kịch tính thậm chí còn liên quan đến việc thả một con chuột chũi sinh ra ở Tây Berlin từ một sân ga ma vào một đội tuần tra phía đông đang tới, như một cái bẫy (mặc dù nó không bao giờ diễn ra đầy đủ).
Khái niệm "tàu ma" ít được biết đến hơn, nhưng vào cuối những năm 1950, cả hai bên đều có những chuyến tàu đô thị đặc biệt. Thỉnh thoảng, Tây Berlin lại có những chuyến tàu "Tàu Tự Do" chở du khách đến thăm hậu trường Berlin, bao gồm cả các tour tham quan Trạm Kiểm soát Charlie (cho phép người dân phương Tây nhìn trực tiếp biên giới). Chi nhánh Berlin của Stasi đôi khi cung cấp cho nhân viên những bản đồ bị chỉnh sửa, hạ thấp sự tồn tại của các nhà ga ma.
Nhìn rộng hơn, chính quy hoạch của thành phố đã được rải rác các điểm tình báo. Các tòa nhà cao tầng gần biên giới thường được lắp đặt các mạng lưới chặn thu vô tuyến. Trên các mái nhà ở Đông Berlin đôi khi có các máy thu tam giác nghe lén các chương trình phát sóng của Tây Berlin. Các trung tâm trung chuyển chính (ví dụ như ga Friedrichstraße) trở thành điểm gặp gỡ nhưng cũng là cơ hội do thám: các bảng giám sát và bệ ngầm của Đông Đức cho phép lính biên phòng theo dõi từng du khách phương Tây. Ngay cả những địa danh thông thường của thành phố – Cổng Brandenburg, Cột Chiến thắng – cũng được cài đặt máy nghe lén hoặc camera trong các hội nghị thượng đỉnh lớn.
Du khách ngày nay vẫn có thể cảm nhận được “địa lý ẩn giấu” này trong các tour du lịch – ngồi trên cầu S-Bahn và nhìn vào một loạt các trạm kiểm soát của Đông Đức, người ta có thể tưởng tượng ra cảnh một điệp viên phương Tây đã rà soát hiện trường để tìm kiếm mục tiêu gián điệp như thế nào. Tóm lại, mọi ngóc ngách của đô thị Berlin đều có thể là địa bàn do thám tiềm năng, từ mái nhà cho đến cống rãnh.
Berlin hiện đang tôn vinh lịch sử gián điệp của mình với các bộ sưu tập và kho lưu trữ bảo tàng phong phú. Các điểm tham quan chính dành cho du khách là:
Di sản gián điệp của Berlin hiện là một điểm thu hút khách du lịch lớn. Nhiều tour du lịch có hướng dẫn (đi bộ, đạp xe) tập trung vào các địa điểm gián điệp thời Chiến tranh Lạnh. Để có một trải nghiệm tự hướng dẫn, bạn có thể kết nối những điểm sau:
Các tour du lịch gián điệp có hướng dẫn viên được tổ chức hàng ngày. Các công ty như GetYourGuide và Original Berlin Tours cung cấp các chuyến đi bộ theo chủ đề gián điệp kéo dài 2–4 giờ (thường kết hợp tìm hiểu chung về lịch sử Chiến tranh Lạnh với các điểm gián điệp). Các tour du lịch riêng (giá từ 100–200 euro cho một vài giờ) có thể được điều chỉnh theo sở thích. Hầu hết các tour đều bao gồm vé vào bảo tàng Cung điện Nước mắt ở ga Friedrichstraße và thường kết thúc tại Unter den Linden để mọi người cùng nhau trò chuyện tại quán cà phê. Đối với các tour du lịch hiện đại, những người trong cuộc khuyên bạn nên chọn Rainer của Berlin Spy Tours và hướng dẫn viên của Cold War Tour (có kinh nghiệm trong lĩnh vực tình báo). Giá dao động từ khoảng 20 euro/người cho các chuyến đi theo nhóm đến 300 euro cho nửa ngày riêng tư (tối đa 6 người).
Hoạt động gián điệp đã len lỏi vào cuộc sống thường nhật của người dân Berlin. Người dân ở cả hai bên đều xây dựng những tập quán xã hội được mã hóa: ví dụ, gõ cửa một số lần nhất định để báo hiệu việc tuyển dụng gián điệp. Công dân Đông Đức biết rằng chỉ cần một lời chỉ trích hời hợt ("Vài năm nữa, Bức tường sẽ sụp đổ") có thể khiến họ bị coi là kẻ phản bội; họ điều chỉnh lời nói cho phù hợp. Ở Tây Berlin, các cơ quan tình báo đôi khi âm thầm tài trợ cho các sự kiện văn hóa (hòa nhạc jazz, kịch) đồng thời cũng là nơi tuyển dụng sinh viên và trí thức. Ngay cả những sự kiện như lễ hội Berliner Festwochen cũng có sự tham gia của những người cung cấp thông tin cho Stasi.
Người dân Berlin cũng sống trong sự mâu thuẫn về đường phố: hàng xóm có thể là khách du lịch hoặc gián điệp. Những người giúp đỡ đào tẩu (“Fluchthelfer”) – thường là những người bình thường, dẫn người thân đến Bức tường Berlin vào ban đêm – đã liều mạng làm việc, nhưng nỗ lực của họ lại được một số quan chức Tây Berlin dung túng (những người sau này âm thầm khuyến khích đào hầm). Khi Liên Xô và Đồng minh đối đầu tại Trạm kiểm soát Charlie, người phương Tây đổ xô đến xem – đối với họ, một vở kịch gián điệp đang diễn ra trực tiếp, mặc dù nguy hiểm. Gia đình của những người đào tẩu Đông Đức đôi khi bị thẩm vấn sau khi thống nhất về lý do người thân của họ rời đi.
Về bản chất, hoạt động gián điệp đã biến người dân Berlin thành vừa là người quan sát vừa là đối tượng của cuộc chiến tình báo. Mạch máu của thành phố bị chia cắt – tin nhắn, tuyến đường di chuyển, thậm chí cả lịch trình xe điện – phải được bảo vệ hoặc làm giả. Bất chấp sự bí mật, một số người Berlin vẫn giữ được sự hài hước khô khan về điều đó. Một người Tây Berlin đã nói đùa vào những năm 1960: "Ai cũng theo dõi người khác. Ngay cả thợ may của tôi cũng nghe lén khi anh ấy may áo khoác cho tôi."
Đối với những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về di sản gián điệp của Berlin, đây là điểm khởi đầu của các nguồn tài liệu có thẩm quyền:
Mặc dù Chiến tranh Lạnh đã kết thúc, Berlin vẫn duy trì sự hiện diện tình báo dày đặc. Các cơ quan NATO và EU vẫn duy trì chi nhánh tại đây, và nhiều quốc gia vẫn đặt đại sứ quán với các đội an ninh và trạm nghe lén. Năm 2013, Giám đốc Tình báo Nội vụ Đức Maaßen tuyên bố Berlin là "thủ đô tình báo châu Âu", viện dẫn hoạt động gián điệp vẫn tiếp diễn. Trụ sở mới của BND (hoàn thành năm 2018) cho thấy Đức hiện đang đóng vai trò tình báo toàn cầu, một phần gợi nhớ đến di sản Gehlen thời hậu chiến.
Về mặt công nghệ, các công cụ mới đang định hình lại những gì chúng ta biết về Berlin thời Chiến tranh Lạnh. Trí tuệ nhân tạo (AI) và pháp y kỹ thuật số đã được sử dụng để ghép nối các tài liệu Stasi bị cắt nhỏ nhanh hơn nhiều so với các chuyên gia lưu trữ. Các sáng kiến như OpenStasi (thu thập bản ghi chép từ cộng đồng) đồng nghĩa với việc nhiều bí mật hơn từ các kho lưu trữ Đông Đức sẽ được tiết lộ. Trong khi đó, các nước phương Tây đang dần giải mật các bản ghi âm và điện tín vốn được coi là bí mật. Ví dụ, việc NSA công bố các tài liệu mật và bản ghi chép "VENONA" (thông điệp Liên Xô được giải mã) của CIA đã làm sáng tỏ một số câu chuyện về Berlin.
Về phía công chúng, lịch sử gián điệp đã nuôi dưỡng các bộ phim tài liệu, triển lãm, và thậm chí cả nghệ thuật (Teufelsberg phủ đầy graffiti, các tour nghệ thuật đường phố theo chủ đề điệp viên). Các lễ kỷ niệm hàng năm (kỷ niệm 30 năm Bức tường Berlin, v.v.) giờ đây bao gồm các bài giảng về gián điệp. Trong văn hóa đại chúng, Berlin vẫn là bối cảnh Chiến tranh Lạnh được yêu thích (trong các bộ phim như Atomic Blonde hoặc loạt phim Đức 83), mặc dù những điều này phải được xem xét một cách thực tế.
Đổi thứ tự Tây/Đông nếu cần. Với hành trình 3 ngày, hãy thêm các chuyến đi trong ngày: Công viên tín hiệu NATO tại Cochem (một số tháp radio của Hoa Kỳ) hoặc Bảo tàng Trạm Nghe lén CIA ở Wiesbaden.
Điều gì đã khiến Berlin trở thành “thủ đô của điệp viên” trong Chiến tranh Lạnh?
Vị thế biên giới độc đáo của Berlin - một thành phố bốn cường quốc nằm sau phòng tuyến Liên Xô - là nơi tập trung hoạt động gián điệp. Cả hai khối đều có đại sứ và sĩ quan sống sát sườn nhau. Khoảng cách gần gũi này, cộng với đường biên giới mở trước năm 1961, đồng nghĩa với việc các điệp viên ở cả hai bên có thể hoạt động đồng thời trong cùng một thành phố. Dòng người tị nạn và các trạm kiểm soát (như trại Marienfelde) cũng cung cấp nguồn lực tình báo.
Chiến dịch Gold/đường hầm gián điệp Berlin là gì?
Chiến dịch Vàng là một dự án hợp tác giữa CIA và MI6 (giữa những năm 1950) nhằm đào một đường hầm dài 450m dưới lòng Đông Berlin và nghe lén điện thoại cố định của Liên Xô. Tình báo phương Tây đã lắp đặt các thiết bị nghe lén cáp và ghi lại hơn 441.000 giờ liên lạc của Liên Xô. Chiến dịch này hoạt động mà không bị phát hiện cho đến tháng 4 năm 1956, khi Liên Xô "phát hiện" ra nó, sau khi được gián điệp George Blake cảnh báo trước.
Ai đã phản bội Chiến dịch Vàng và tại sao Liên Xô lại "phát hiện" ra đường hầm?
Sĩ quan MI6 George Blake, làm việc bí mật cho KGB, đã thông báo cho Moscow về đường hầm. KGB, đánh giá cao việc Blake được tiếp cận liên tục, đã cho phép đường hầm hoạt động và thu thập thông tin trước khi dàn dựng vụ phát hiện. Vào tháng 4 năm 1956, quân đội Liên Xô đã phá vỡ đường hầm, chấm dứt Chiến dịch Vàng - nhưng chỉ sau khi đã thu thập được thông tin tình báo đáng kể.
Đường hầm Berlin đã cung cấp thông tin tình báo gì và nó có giá trị không?
Đường hầm đã ghi lại hàng ngàn thông tin liên lạc của Quân đội Liên Xô và Đông Đức - mệnh lệnh, hoạt động quân sự, công văn của đại sứ quán đến Moscow. Các nhà phân tích đã có được những hiểu biết sâu sắc về mạng lưới chỉ huy của Liên Xô, sự sẵn sàng của Hiệp ước Warsaw, và các tín hiệu chính trị (ví dụ như cách người Đông Berlin phàn nàn gay gắt). Bất chấp việc đường hầm bị phát hiện, các sử gia CIA coi chiến tích này là một thành công tình báo đáng kể. Đáng chú ý, Liên Xô mãi nhiều năm sau mới nhận ra những gì mà các đồng minh đã học được.
Ngày nay tôi có thể xem một số phần của đường hầm gián điệp Berlin ở đâu?
Các đoạn đường hầm gốc của Chiến dịch Vàng đang được trưng bày tại Bảo tàng Đồng minh ở khu Dahlem, Berlin. Một đoạn bê tông dài 7m (có vòi) nằm ở sảnh. Gần đó cũng có trạm gác cũ của Trạm Kiểm soát Charlie thuộc Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ. Hãy ghé thăm các triển lãm hiện có của bảo tàng - chúng luân phiên trưng bày các hiện vật và có hướng dẫn viên giải thích về chiến dịch.
Các cơ quan tình báo chính nào đang hoạt động ở Berlin thời Chiến tranh Lạnh? (CIA, MI6, KGB, Stasi, BND, GRU)
Ít nhất sáu cơ quan điều hành các hoạt động tại Berlin: CIA Hoa Kỳ, MI6 của Anh, KGB và GRU của Liên Xô, Stasi của Đông Đức (Ministerium für Staatssicherheit), và BND của Tây Đức. (Nhiều cơ quan khác có vai trò nhỏ: ví dụ như SB của Ba Lan, StB của Tiệp Khắc.) CIA/MI6 hợp tác trong các dự án lớn (như đường hầm) và hỗ trợ an ninh của Tây Berlin. KGB và GRU chia sẻ nhiệm vụ về phía Liên Xô (KGB phụ trách gián điệp chính trị, GRU phụ trách quân sự). Stasi tập trung vào người Đông Berlin nhưng cũng điều hành các điệp viên chống lại phương Tây. BND, được thành lập năm 1956, nhanh chóng trở thành cơ quan dẫn đầu phương Tây trong việc thu thập thông tin tình báo về người Đông Đức, thường chia sẻ thông tin với các nước Đồng minh.
Vai trò của Stasi ở Đông Berlin là gì? Họ đã theo dõi công dân của mình như thế nào?
Stasi là lực lượng cảnh sát mật và tình báo của CHDC Đức – trước hết và quan trọng nhất là một cơ quan tình báo nội địa. Ở Đông Berlin, Stasi nghe lén đường dây điện thoại, chặn thư tín, đặt camera ẩn ở nơi công cộng và xây dựng một mạng lưới chỉ điểm khổng lồ (ước tính cứ khoảng 60 người dân thì có một chỉ điểm). Họ tiến hành khám xét nhà cửa dưới vỏ bọc giả tạo và sử dụng các biện pháp tâm lý để cô lập và kiểm soát những người bất đồng chính kiến. Các tòa nhà ở Đông Berlin thường được trang bị nhiều máy nghe lén và micro trong các căn hộ. Stasi thậm chí còn duy trì sự phân hủy Các chương trình ("phân rã") nhằm làm mất ổn định những người bị tình nghi thông qua quấy rối và thao túng. Sau năm 1990, nhiều người sống sót đã ghi lại việc cuộc sống thường nhật bị Stasi theo dõi.
Teufelsberg là gì và tại sao nó lại quan trọng đối với hoạt động lắng nghe/ELINT?
Teufelsberg (“Núi Quỷ”) là một ngọn đồi nhân tạo cao 120m thuộc khu vực của Anh, trên đỉnh là một trạm nghe lén cũ của Mỹ/Anh (Trạm Dã chiến Berlin). Nó trở thành một trong những trạm giám sát điện tử chính của phe Đồng minh phương Tây. Các mái vòm radar khổng lồ trên Teufelsberg chứa các ăng-ten và máy thu vệ tinh dùng để nghe lén thông tin liên lạc quân sự và không lưu của Khối Hiệp ước Warsaw. Nhờ độ cao và vị trí nằm ở Tây Berlin, nó mang lại tầm nhìn rõ ràng về mạng lưới tín hiệu của Đông Đức và Liên Xô. Teufelsberg vẫn được giữ bí mật với công chúng trong suốt Chiến tranh Lạnh; chỉ sau khi thống nhất đất nước, các nhà thám hiểm đô thị mới tìm thấy những mái vòm mục nát của nó.
Tôi nên đưa những địa điểm nào vào chuyến tham quan gián điệp thời Chiến tranh Lạnh ở Berlin? (danh sách địa điểm & bản đồ)
Các điểm tham quan chính: Trạm kiểm soát Charlie; Đài tưởng niệm Bức tường Berlin (Bernauer Strasse); Friedrichstrasse/Cung điện Nước mắt; Cầu Glienicke; Bảo tàng Gián điệp Đức; Bảo tàng Đồng minh (Dahlemer Allee); Bảo tàng Stasi (Lichtenberg); Teufelsberg (cần xe buýt/taxi hoặc hướng dẫn viên); và các ga Tàu ma (các ga U-Bahn trên tuyến U6/U8 đi qua Đông Berlin). Một tour đi bộ có thể kết nối Trạm kiểm soát Charlie → Đài tưởng niệm Bức tường Berlin → Bảo tàng Gián điệp → Cổng Brandenburg (có dừng chân ngắn để tìm hiểu bối cảnh lịch sử) → và kết thúc gần Potsdamer Platz để đến Bảo tàng Đồng minh bằng phương tiện công cộng. Các tour gián điệp có hướng dẫn viên thường bao gồm Friedrichstrasse, Trạm kiểm soát Charlie, Đài tưởng niệm Bức tường Berlin và thảo luận về các điểm giao hàng chết tại Tiergarten.
Những bảo tàng nào về gián điệp Chiến tranh Lạnh ở Berlin là tốt nhất? (Bảo tàng gián điệp Đức, Bảo tàng Stasi, Bảo tàng Đồng minh, v.v.)
– Bảo tàng gián điệp Đức (Leipziger Platz) để biết về các tiện ích và câu chuyện toàn cảnh về Chiến tranh Lạnh.
– Trạm Bảo tàng (Lichtenberg) để giám sát Đông Đức.
– Bảo tàng Đồng minh (Dahlem) cho quan điểm của Đồng minh và triển lãm Chiến dịch Vàng.
– Đài tưởng niệm Bức tường Berlin (Bernauer Strasse) để thoát khỏi lịch sử và bối cảnh chính trị.
– Cung điện nước mắt (Friedrichstrasse S-Bahn) để biết những câu chuyện về biên giới.
Each offers something different. (Tip: The Allied Museum has the most authentic spy artifacts [tunnel segment], while the Spy Museum has the interactive fun.)
Cầu Glienicke đã trở thành "Cầu Gián điệp" như thế nào? Những cuộc trao đổi nào đã diễn ra ở đó?
Cầu Glienicke là nơi diễn ra các cuộc trao đổi gián điệp thời Chiến tranh Lạnh. Vào một dịp đặc biệt năm 1962, Rudolf Abel (điệp viên KGB bị mắc kẹt ở Hoa Kỳ) đã được trao đổi ở đó để lấy phi công U-2 Francis Gary Powers. Năm 1964 và 1985, nhiều cuộc trao đổi khác đã diễn ra (bao gồm cả Anatoly Shcharansky năm 1986, mặc dù diễn ra ở xa Berlin). Sự nổi tiếng của cây cầu phần lớn đến từ vụ án Abel/Powers. Nó nổi bật trong ký ức bởi vì những cuộc trao đổi này được thực hiện đồng thời, mặt đối mặt - một cảnh tượng hiếm thấy trong giới điệp viên.
“Trạm ma” là gì và tại sao chúng lại quan trọng đối với hoạt động tình báo?
"Ga ma" là những ga S-Bahn/U-Bahn cũ ở Đông Berlin mà các chuyến tàu Tây Berlin vẫn tiếp tục đi qua mà không dừng lại (ví dụ như Nordbahnhof, Potsdamer Platz S-Bahn). Chúng thực sự trở thành những ga tàu tắt đèn và có sân ga kín. Ý nghĩa tình báo: chúng cung cấp các địa điểm và cơ sở hạ tầng bí mật bên dưới phía Đông. Ví dụ, các cơ quan phương Tây có thể sử dụng thiết bị vô tuyến gần những đường hầm sâu này (vì ít người Đông Berlin vào đó) và thoát khỏi các đường hầm đôi khi được kết nối với các trục ga ma (như một tuyến đường thoát khác). Tính bí mật của những ga tàu này cũng có nghĩa là chính quyền Đông Đức phải bảo vệ chúng, đôi khi bằng các trạm nghe lén ẩn. Trong các chuyến tham quan, các ga tàu ma minh họa cho sự chia cắt kỳ lạ của thành phố. (Chúng hiếm khi được đề cập trực tiếp trong các báo cáo gián điệp, nhưng chúng đã tác động đến cách người dân Berlin trải nghiệm thực tế về sự chia cắt.)
Những vụ án gián điệp nổi tiếng nhất liên quan đến Berlin là gì? (George Blake, Oleg Penkovsky — bối cảnh, tên của các điệp viên nổi tiếng và điệp viên hai mang)
Những vụ án nổi tiếng liên quan đến Berlin bao gồm:
– George Blake: Sĩ quan MI6 chuyển sang làm gián điệp cho Liên Xô; phản bội Chiến dịch Vàng. Ông ta trốn sang Đông Berlin năm 1961.
– Oleg Penkovsky: Đại tá GRU Liên Xô (tên chiến dịch là HERO/YOGA) làm gián điệp cho phương Tây; thời gian ông làm việc ở Berlin diễn ra trước khi ông làm việc ở London và bị hành quyết vào năm 1963.
– Vladimir & Cô Baturin (Điệp viên Đông Đức ở Tây Đức) bị bắt ở Berlin vào những năm 1980.
– William Balfour: Công dân Anh làm gián điệp cho Stasi.
– Manfred Severin: Nhà ngoại giao Đông Đức làm gián điệp cho CIA.
– Và nhiều người Berlin đã tiết lộ thông tin – ví dụ, các nhà hoạt động Bức màn sắt như Günter Guillaume (cuối cùng không phải là gián điệp cho phương Đông như nghi ngờ ban đầu, nhưng bị báo chí phương Tây cáo buộc).
Các đường hầm thoát hiểm (Đường hầm 57, Đường hầm 29, v.v.) hoạt động như thế nào — kỹ thuật, câu chuyện, kết quả?
Đường hầm trốn thoát được đào bí mật dưới Bức tường Berlin và các công sự biên giới, thường là từ một tòa nhà ở Tây Berlin vào một sân ở Đông Berlin. Các tình nguyện viên làm việc theo ca, di chuyển đất trong các bao cát để tránh bị nghi ngờ. Nhóm Đường hầm 57 đã đào sâu 12m dưới phố Bernauer, có hệ thống thông gió và chiếu sáng, cho phép 57 người bò qua vào ngày 3–4 tháng 10 năm 1964. Đường hầm 29 (mùa hè năm 1962) sâu 135m bên dưới một nhà máy và đã trốn thoát được 29 người. Những đường hầm này thường sử dụng toa xe trên đường ray để dọn đất thải. Thông thường, mỗi người trốn thoát được một "người đưa tin" hướng dẫn vào hầm vào, người này sử dụng một mật mã bí mật. Nhiều người trốn thoát là những công dân có thiện cảm được lựa chọn trước (sinh viên, giáo sĩ, người bất đồng chính kiến). Nếu bị Stasi chặn lại, hình phạt bao gồm tử hình hoặc tù giam. Mỗi đường hầm thành công đều củng cố tinh thần; mỗi thất bại thường kết thúc bằng việc thắt chặt an ninh biên giới. Các tấm bảng tưởng niệm tại các địa điểm ngày nay kỷ niệm những nỗ lực này.
Có trạm nghe lén của KGB hoặc Liên Xô ở Đông Berlin không? (Zossen, Trụ sở Liên Xô)
Đúng vậy. Liên Xô có một trung tâm chỉ huy lớn tại Zossen (Saarmund) ngay phía nam Berlin, nơi điều phối các lực lượng Khối phía Đông. Tình báo Đồng minh thực sự đã nghe lén các đường dây của Zossen thông qua đường hầm. Ngay tại Đông Berlin, Liên Xô đã bố trí các đội chặn thu tại đại sứ quán và các bộ của Đông Đức. Ngoài ra, trong những năm 1950, Liên Xô đã sử dụng "tháp radio Block" gần Potsdam để nghe lén các thông tin liên lạc của phương Tây. Sau năm 1961, các cơ sở của riêng họ trở nên kín đáo hơn; boongke "Adlerhorst" đồ sộ nổi tiếng gần Zossen thực sự là một trung tâm liên lạc. Tuy nhiên, hồ sơ chi tiết về việc nghe lén của Liên Xô ở Đông Berlin ít được công khai hơn so với hồ sơ của Đồng minh. Trạm nghe lén nổi tiếng nhất của Liên Xô ở Đức thực sự là HQ đồ sộ tại Zossen, do phương Tây giám sát.
Bức tường Berlin đã thay đổi chiến thuật gián điệp như thế nào sau năm 1961?
Bức tường đã chặn các lối đi dễ dàng, vì vậy nhân loại Tình báo trở nên rủi ro hơn. Các điệp viên phương Tây bắt đầu sử dụng (và ngày càng tăng) các phương pháp kỹ thuật: nghe lén (qua đường hầm, đột kích đường dây tiện ích), phát thanh và các trạm giám sát như Teufelsberg. Các điệp viên bên trong Đông Berlin phải dựa nhiều hơn vào các hộp thư chết, camera gián điệp và thư từ được mã hóa. Vai trò của các cuộc tuần tra của Không quân Hoàng gia Anh (RAF) và Stasi đồng nghĩa với việc các hoạt động xâm nhập bất hợp pháp (hạ cánh tàu lượn, khinh khí cầu chở gián điệp) đã được thực hiện nhưng thường thất bại. Bức tường Berlin thực sự tập trung hoạt động gián điệp tại các cửa khẩu biên giới (Friedrichstraße, các trạm kiểm soát) - những lời đồn đại nghe được tại các quán cà phê gần Bức tường Berlin có thể trở thành thông tin tình báo. Tóm lại, hoạt động gián điệp đã chuyển sang hoạt động ngầm (theo nghĩa đen) và lan truyền trên sóng phát thanh nhiều hơn trước.
Vai trò của Cầu hàng không Berlin (1948–49) trong việc định hình môi trường tình báo của thành phố là gì?
Trong cuộc Không vận, tình báo Đồng minh đã thu thập thông tin tình báo từ các phản ứng của Liên Xô. Liên Xô đã phong tỏa lối vào Tây Đức, vì vậy các cơ quan tình báo phương Tây đã theo dõi mọi hoạt động quân sự của Liên Xô xung quanh Tây Berlin (ví dụ như các đoàn xe chở quân) để tìm kiếm dấu hiệu của một chiến dịch tuyên truyền hoặc thúc đẩy quân sự. Ngoài ra, họ còn chặn bắt thông tin liên lạc của Khối Hiệp ước Warsaw về các chiến thuật đàm phán. Các cuộc khủng hoảng xung quanh cuộc Không vận đã ăn sâu vào suy nghĩ rằng Berlin sẽ liên tục chuyển đổi giữa đối đầu và các hoạt động bí mật. Sau cuộc Không vận, cả hai bên đều duy trì sự hiện diện tình báo dày đặc do kinh nghiệm đối đầu. (Mặc dù hoạt động gián điệp trong cuộc Không vận bị lu mờ bởi các chuyến bay tiếp tế, nhưng nó đã tạo tiền đề cho Berlin trở thành một trung tâm khủng hoảng, như sau này được sử gia Donald Steury mô tả.)
Các cơ quan phương Tây (CIA/MI6) đã tuyển dụng nhân sự và điều hành hoạt động bên trong Đông Berlin như thế nào?
Tình báo phương Tây sử dụng những người đào tẩu và ủng hộ Đông Berlin làm tài sản. Những người tị nạn đến Marienfelde (Tây Berlin) được sàng lọc; những ứng viên triển vọng đôi khi được huấn luyện và đào tạo. được gửi lại một cách bí mật vào Đông Đức làm gián điệp. (Những điệp viên này sống ẩn náu sâu ở Đông Berlin.) Những người khác được tuyển dụng thông qua các kênh hậu trường: các cơ quan phương Tây sử dụng mạng lưới Giáo hội (như Capella of Reconciliation tại Đài tưởng niệm Bức tường Berlin, nơi các linh mục đôi khi bí mật gặp gỡ những người bất đồng chính kiến ở Đông Đức) và các đại sứ quán phương Tây làm bình phong. Các điểm giao hàng chết (dead drop) ở những địa điểm kín đáo (ví dụ như bờ kè gần Bức tường, hoặc đường ống thoát nước không có ống) rất phổ biến. Trong những năm 1970-1980, tình báo phương Tây cũng cung cấp cho người Đông Đức (thông qua chợ đen) hộ chiếu giả và tiền tệ phương Tây để hối lộ các quan chức hoặc sống ẩn dật. Việc liên lạc thường diễn ra thông qua các trung gian ở các nước thứ ba (như Helsinki hoặc Prague), những người này gặp gỡ các tài sản của Berlin và xử lý các khoản thanh toán.
Các nguồn lưu trữ hàng đầu và tài liệu giải mật về hoạt động gián điệp Berlin thời Chiến tranh Lạnh ở đâu? (CIA FOIA, Bảo tàng Đồng minh, Lưu trữ Liên bang Đức, Lưu trữ Stasi)
Các nguồn hàng đầu bao gồm:
– Phòng đọc FOIA của CIA: lịch sử CIA đã được giải mật (ví dụ như tập “Front Lines” Berlin, hồ sơ Chiến dịch Vàng, lịch sử truyền miệng).
– Lưu trữ Bảo tàng Đồng minh: lưu giữ các tài liệu tình báo và quân sự phương Tây; các cuộc triển lãm trích dẫn chúng.
– BStU (Berlin): Kho lưu trữ Stasi cho phép bạn yêu cầu hồ sơ cá nhân hoặc hồ sơ về các hoạt động (mặc dù chỉ có tiếng Đức). Bản sao hồ sơ thẩm vấn của Stasi và các lá thư bị chặn đều có ở đó.
– Cục Lưu trữ Liên bang (BArch): chứa các hồ sơ tình báo của Hội đồng Kiểm soát Đồng minh và Đức (ví dụ như tài liệu GHQ/NHQ, báo cáo tình báo quân sự).
– Cơ quan Lưu trữ Quốc gia (Hoa Kỳ): các tài liệu của Liên Xô và Đông Đức sau chiến tranh bị quân Đồng minh thu giữ.
– Lưu trữ của Anh: Hồ sơ MI5/K về điệp viên Đông Đức (một số đã được giải mật).
– Các nhà sử học thường trích dẫn những nguồn chính này; một số hiện đã có trên mạng. Bảo tàng Đồng minh thường số hóa các bộ sưu tập của mình (ví dụ: báo cáo của CIA/MI6 về Berlin).
Công nghệ hiện đại (AI, tái tạo tài liệu) thay đổi hiểu biết của chúng ta về hồ sơ Stasi và hồ sơ Chiến tranh Lạnh như thế nào?
Công nghệ tiên tiến đang cách mạng hóa lịch sử Chiến tranh Lạnh. Các dự án sử dụng AI và thị giác máy tính đang giải mã các tập tin Stasi (hàng trăm nghìn mảnh giấy vụn siêu nhỏ khét tiếng). Các kho lưu trữ đang sử dụng OCR một phần để lập chỉ mục các trang đánh máy. Ví dụ, Trạm dữ liệu Nền tảng trực tuyến cho phép tìm kiếm từ khóa trên hàng triệu trang số hóa. Các băng ghi âm Liên Xô đã được giải mật giờ đây có thể được nâng cao chất lượng và dịch tự động. Phân tích dữ liệu lớn về siêu dữ liệu truyền thông từ Berlin (nếu có) cũng đang được các học giả thử nghiệm. Những công cụ này đẩy nhanh quá trình nghiên cứu một cách đáng kể, biến những chuyến thăm kho lưu trữ tốn công sức thành các truy vấn cơ sở dữ liệu. Tuy nhiên, chúng cũng làm dấy lên những lo ngại về quyền riêng tư: AI có thể nhận dạng người vô tội trong các bức ảnh giám sát. Về mặt đạo đức, công nghệ buộc phải cân nhắc xem nên công khai tất cả các bản ghi thô của Stasi hay chỉnh sửa các phần nhạy cảm. Nhìn chung, công nghệ đang bóc tách các lớp bí mật nhanh hơn bao giờ hết, đưa những câu chuyện bị chôn vùi về Berlin thời Chiến tranh Lạnh ra ánh sáng.
Hôm nay tôi có thể tham quan Teufelsberg và trạm nghe lén cũ không? Có được phép tham quan có hướng dẫn viên không?
Có, Teufelsberg cho phép công chúng vào tham quan (nhưng chỉ có thể tham gia tour có hướng dẫn viên ở nhiều khu vực). Khu vực này được rào một phần và có vé vào cửa cho các tour tham quan (cuối tuần vào giờ cố định). Du khách có thể leo lên đồi một cách không chính thức nhưng về mặt kỹ thuật là xâm phạm. Khu vực mái vòm radar không an toàn và bị khóa. Các tour tham quan có hướng dẫn viên (đặt trực tuyến, bằng tiếng Đức hoặc tiếng Anh) cho phép du khách vào bên trong các tòa nhà được chọn và leo lên các bệ mái vòm radar. Các tour này hợp pháp và được khuyến nghị vì lý do an toàn. Không nên tự mình khám phá các mái vòm - khu vực này đang đổ nát và nguy hiểm.
Các nhà văn cần cân nhắc những vấn đề đạo đức nào khi kể chuyện về điệp viên và nạn nhân của sự giám sát?
(Xem phần “Đạo đức” ở trên.) Tóm lại: tránh lãng mạn hóa công việc gián điệp mà đánh đổi bằng tổn thất về con người; tôn trọng quyền riêng tư của người còn sống; tránh những thuật ngữ sáo rỗng (như “mục tiêu dễ bị tổn thương”), và đặt hành động vào bối cảnh của các hệ thống áp bức. Luôn trích dẫn hoặc nêu rõ các cáo buộc (ví dụ: “X là bị cáo buộc là điệp viên hai mang” nếu không được chứng minh). Khi miêu tả các nạn nhân Stasi, hãy chính xác và tinh tế. Mục tiêu là sự hiểu biết có căn cứ, chứ không phải giật gân.
Sự lừa dối, điệp viên hai mang và phản gián đã định hình nên bối cảnh gián điệp ở Berlin như thế nào?
Họ là trung tâm. Chiến dịch của Liên Xô nhằm dàn dựng để khám phá Gold sau khi Blake phản bội là một ví dụ về sự lừa dối giống như cờ vua. Cả hai bên đều thường xuyên thực hiện các hoạt động đánh lừa (ví dụ Stasi đôi khi gửi những kẻ trốn thoát giả mạo đến Tây Berlin để bẫy các đầu mối liên lạc). Các đơn vị phản gián (Bộ tham mưu phản gián của CIA, Hauptverwaltung Aufklärung của Stasi) liên tục điều tra các đồng minh của chính họ. Mỗi phiên tòa xét xử gián điệp đều có hiệu ứng lan tỏa: một mạng lưới bị xâm phạm sẽ được tái cấu trúc và các phương pháp mới được áp dụng. Sự hiện diện của các điệp viên hai mang có nghĩa là các hoạt động ở Berlin thường bị đoán trước, sự hoang tưởng tăng cao và các nhóm bí mật (như "Ngôi nhà an toàn" ở phương Tây) trở nên tinh vi hơn (ví dụ như có các bức tường chì để chặn micrô). Hoạt động gián điệp ở Berlin thường liên quan đến việc lừa dối lẫn nhau: đó là một mê cung của các danh tính giả và sự phản bội.
Tôi nên tìm kiếm những hiện vật và công nghệ gián điệp nào khi tham quan bảo tàng? (máy nghe lén, máy ảnh siêu nhỏ, máy mã hóa)
Hãy tìm kiếm những thiết bị cổ điển thời Chiến tranh Lạnh: camera Minox tí hon (camera do thám do Đức sản xuất), máy nghe lén giấu trong đèn hoặc bút, máy mã hóa Enigma và Fialka, chìa khóa Morse, sổ ghi chép dùng một lần. Bảo tàng Gián điệp có bộ sưu tập vũ khí giấu kín (súng son môi, súng bắn bằng gậy) và thiết bị nghe lén. Bảo tàng Stasi trưng bày các hiện vật như máy gửi thư, máy đo nồng độ cồn dành cho lính biên phòng (để bắt gián điệp giả vờ say rượu) và giấy tờ tùy thân giả. Khu trưng bày Đường hầm Berlin của Bảo tàng Đồng minh có các ví dụ về cách điện thoại và cáp bị nghe lén. Luôn đọc nhãn để biết ngữ cảnh: ví dụ, "máy thu tín hiệu" có thể trông giống như một chiếc radio nếu không có nhãn.
Tôi nên lập kế hoạch cho chuyến đi thám hiểm thời Chiến tranh Lạnh kéo dài 1 ngày hay 3 ngày ở Berlin như thế nào?
Vì 1 ngày, tập trung vào các điểm tham quan đi bộ ở trung tâm: Trạm kiểm soát Charlie, Đài tưởng niệm Bức tường Berlin, Cung điện Nước mắt, Bảo tàng Điệp viên. Hoặc ghé thăm Bảo tàng Đồng minh hoặc Bảo tàng Stasi vào cuối buổi chiều bằng phương tiện công cộng.
Vì 3 ngày, mở rộng ra ngoại ô: Ngày 1 tham quan các di tích/bảo tàng trung tâm; Ngày 2 tham quan Teufelsberg và các di tích phía nam (Bảo tàng Đồng minh, Wannsee); Ngày 3 tham quan Cầu Potsdam/Glienicke và các thư viện lưu trữ hoặc các tour tham quan đặc biệt. Cân nhắc thời gian di chuyển – Teufelsberg và Potsdam mỗi nơi cần nửa ngày. Sử dụng tàu điện ngầm S-Bahn/U-Bahn hiệu quả của Berlin (mua vé ngày). Đặt vé tham quan bảo tàng trước nếu có thể.
Tuyến đường đi bộ nào bao quát tốt nhất Cầu Glienicke, Trạm kiểm soát Charlie, Bảo tàng Stasi, Teufelsberg, Bảo tàng Đồng minh?
Tuyến đường dài và cần phải di chuyển bằng phương tiện công cộng: Bắt đầu tại Trạm kiểm soát Charlie, đi về phía bắc đến Đài tưởng niệm Bức tường Berlin (gần đó có các ga tàu ma), đi tàu S-Bahn (Ringbahn) đến Gesundbrunnen (Nordbahnhof), sau đó đi tàu U8 đến Alexanderplatz để đến Trụ sở Stasi. Từ đó, đi tàu U5 đến Hackescher Markt và đổi sang tàu S-bahn đến Wannsee, đi xe buýt đến Teufelsberg (hoặc taxi). Để đến Cầu Glienicke, đi về phía tây qua S1 đến Potsdam (Nikolassee) rồi đi xe buýt địa phương. Một lựa chọn khác: đi qua Spandau (khu vực Tây Berlin nằm trong lòng Berlin), sau đó đi tàu U7 về phía đông nam đến Dahlem (Bảo tàng Đồng minh), và tiếp tục đến Teufelsberg. Tóm lại, một tuyến đường theo chủ đề điệp viên trải dài khắp thành phố và tốt nhất nên đi theo vòng tròn thay vì đi bộ một lần.
Những cuốn sách, podcast và phim tài liệu nào có thẩm quyền về hoạt động gián điệp Berlin thời Chiến tranh Lạnh? (liệt kê các ví dụ)
– Sách: “Trạm Berlin: A. Dulles, CIA và Chính trị của Tình báo Hoa Kỳ” (David F. Rudgers); “Đường hầm gián điệp” (Peter Duffy, về Chiến dịch Vàng); “Gián điệp ở Vatican” (bối cảnh thời đại tương tự); “Sự phản bội ở Berlin” (Steve Vogel); “Người đàn ông phá vỡ màu tím” (Michael Ross, nói về máy Enigma ở Berlin sau chiến tranh).
– Podcast: Lịch sử Flakes: Các tập phim về Chiến tranh Lạnh Berlin; Kho lưu trữ Chiến tranh Lạnh của BBC; Tiểu thuyết tội phạm The Secret Service bằng tiếng Đức (về điệp viên Berlin).
– Phim tài liệu: “Cuộc chiến gián điệp: Đông đấu Tây” loạt, “Chiến tranh lạnh” PBS (các tập phim của John Lewis Gaddis về Berlin), “Kho lưu trữ bí mật của Stasi” (phim tài liệu Đức DR), và những bộ phim như “Cầu Gián Điệp.”
Có tour "gián điệp" có hướng dẫn tập trung hoàn toàn vào hoạt động gián điệp không? (các lựa chọn và mức giá)
Có. Bên cạnh các tour du lịch chung về Chiến tranh Lạnh, một số nhà điều hành còn cung cấp các tuyến đường độc quyền theo chủ đề gián điệp. Ví dụ: Các chuyến tham quan Berlin thời Chiến tranh Lạnh của Rainer (dưới sự hướng dẫn của một cựu sĩ quan tình báo) tập trung vào KGB/Stasi. Chuyến tham quan gián điệp Berlin (của Thierry) là một ví dụ khác. Giá cả dao động: khoảng 15–20 euro/người cho chuyến đi bộ theo nhóm (2–3 giờ), và 200–300 euro cho nửa ngày riêng tư. Các trang web như GetYourGuide có liệt kê các tour "Gián điệp Chiến tranh Lạnh" hoặc "Gián điệp Bí mật Berlin". Tôi tìm thấy tour "Thủ đô của các điệp viên" của Viator. Luôn kiểm tra đánh giá. Nhiều tour bằng tiếng Anh, và nhiều hướng dẫn viên kể lại những câu chuyện gia đình về Berlin thời kỳ chia cắt.
Địa điểm nào có tính chính xác về mặt lịch sử so với các bản sao do du khách quản lý (ví dụ: Trạm kiểm soát Charlie)?
– Bản sao: Trạm gác và biển báo tại Trạm Kiểm soát Charlie là bản sao; ngôi nhà gốc hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Đồng minh. Xe Trabi và bảo tàng tại Trạm Kiểm soát Charlie chỉ là đồ lưu niệm du lịch.
– Lịch sử: Các bức tường tại phố Niederkirchnerstr. và phố Bernauer là nguyên bản. Các công trình của Teufelsberg và đường hầm của Bảo tàng Đồng minh là bản gốc. Cung điện Nước mắt là bản gốc (bảo tàng đã phục hồi hội trường). Trụ sở Stasi là bản gốc. Cầu Glienicke là cây cầu nguyên bản (mặc dù hiện đã được phục hồi).
Nói tóm lại, hãy tin vào bối cảnh bảo tàng: nếu nó nằm trong một tòa nhà cũ thực sự (Cung điện nước mắt, Trụ sở Stasi) thì đó là bảo tàng thật; nếu nó nằm trên một con phố du lịch đông đúc (góc Trạm kiểm soát Charlie), thì có lẽ đó là bảo tàng tái hiện.
Hiện nay có bao nhiêu điệp viên ở Berlin? (sự hiện diện của tình báo hiện đại và ước tính của công chúng)
Không có số liệu chính thức, nhưng các cơ quan an ninh vẫn đang theo dõi lẫn nhau ngay cả bây giờ. Các đơn vị tình báo của NATO đóng tại thủ đô Berlin, và Nga rõ ràng có sĩ quan tại các đại sứ quán. Bộ Nội vụ Đức ước tính năm 2020 có hàng nghìn sĩ quan tình báo Nga trên khắp nước Đức; Berlin có thể là nơi có một số lượng đáng kể (do đó mới có bình luận của Maaßen). Vì vậy, theo ước tính hiện đại, có lẽ có hàng chục đến hàng trăm sĩ quan tình báo đang hoạt động, mặc dù phần lớn không được công bố.
Các cơ quan tình báo Đức (BND) đã phát triển như thế nào từ thời kỳ hậu chiến và hoạt động ở Berlin?
BND (Cơ quan tình báo đối ngoại Tây Đức) xuất phát từ đơn vị tình báo Mặt trận phía Đông thời chiến của Tướng Reinhard Gehlen. Vị trí gần Berlin đã giúp cơ quan này sớm được chú trọng: Gehlen giám sát các hoạt động ở Berlin cho đến năm 1956, điều hành một mạng lưới cựu điệp viên Wehrmacht ở phía Đông. Sau năm 1956, BND hoạt động chủ yếu thông qua các kênh Mỹ/Anh tại Berlin. Cơ quan này đã đưa người cung cấp thông tin vào Đông Berlin thông qua các nhà thờ và làng mạc. Tại nước Đức thống nhất, BND đã tiếp nhận thông tin tình báo từ cơ quan đối ngoại của Cộng hòa Liên bang Đức (FRG) và hiện duy trì một văn phòng tại Berlin, phối hợp với các đối tác (cơ quan này đang chuyển trụ sở chính đến Berlin).
Những lời khuyên về an toàn và pháp lý khi tham quan các địa điểm gây tranh cãi hoặc bị bỏ hoang thời Chiến tranh Lạnh (ví dụ, xâm phạm Teufelsberg) là gì?
Luôn tuân thủ luật pháp địa phương. Chính thức mà nói, hãy tránh đi bộ trên những con đường mòn không có biển báo tại Teufelsberg hoặc bất kỳ di tích quân sự nào có hàng rào - các tour du lịch có hướng dẫn viên tồn tại là có lý do. Tôn trọng ký ức về các nạn nhân tại các đài tưởng niệm (không vẽ bậy). Nếu bạn đi vào bất kỳ vùng đất nào thuộc Cộng hòa Dân chủ Đức (ví dụ như công viên tưởng niệm Liên Xô), hãy đi trên đường công cộng; cảnh sát địa phương không chấp nhận người đi bộ đường dài trong các khu vực biên giới hạn chế của Chiến tranh Lạnh. Trong các tour tham quan trạm ma (do Berliner Unterwelten cung cấp), đừng tự mình khám phá đô thị vì điều đó là bất hợp pháp. Đối với những người ưa mạo hiểm: hãy lưu ý rằng một số điểm "tranh bậy thời Chiến tranh Lạnh" (boongke Tankensberg, xác tàu đắm Teufelsberg) thuộc sở hữu tư nhân hoặc được bảo vệ. Hãy tuân thủ các khu vực được phép.
“Các trạm nghe lén” là gì và ELINT hoạt động như thế nào trong Chiến tranh Lạnh?
Các trạm nghe lén là các trạm được trang bị ăng-ten và máy thu để chặn thông tin liên lạc của đối phương. ELINT (tình báo điện tử) có nghĩa là chặn sóng vô tuyến, phát xạ radar và vi sóng. Ở Berlin, các trạm nghe lén của Đồng minh (Teufelsberg, Trạm Berlin) ghi lại mọi thứ từ radio nghiệp dư đến liên kết vi sóng quân sự. Liên Xô và Stasi có các trạm riêng của họ (ví dụ, Đông Đức có xe tải SIGINT do Liên Xô cung cấp được giấu trong các ngôi làng). Các trạm này sẽ lọc và ghi lại tín hiệu, sau đó các nhà ngôn ngữ học và nhà mật mã học sẽ giải mã hoặc phân tích chúng. Các địa điểm radar tháp (như ở Seelower Heights bên ngoài Berlin) cũng được tính là trạm nghe lén khi nhắm vào các hành lang hàng không của Đông Đức. Phương Tây thậm chí còn điều khiển máy bay do thám (RB-17) để thu thập thông tin về không lưu của Liên Xô xung quanh Berlin vào đầu những năm 1950. Trong các bảo tàng, các hiện vật ELINT điển hình bao gồm các máy thu radar bị bắt giữ, mảng ăng-ten và băng "MAGIC" (băng nghe lén từ SIGINT).
Berlin đóng vai trò gì trong hoạt động trao đổi tù nhân và ngoại giao Đông-Tây ngoài trao đổi gián điệp?
Berlin cũng là nơi diễn ra các cuộc đàm phán phi gián điệp. Khuôn khổ bốn bên của thành phố có nghĩa là các cuộc đàm phán lớn (như Thỏa thuận Bốn cường quốc năm 1971) đã sử dụng các phòng hội nghị ở Berlin. Về trao đổi tù nhân: ngoài gián điệp, các cuộc trao đổi ở Berlin bao gồm các tù nhân chính trị và công dân của cả hai bên. Ví dụ, vào tháng 6 năm 1985, phương Tây đã trao trả mười người bất đồng chính kiến Đông Đức bị cầm tù để đổi lấy 10 tội phạm vị thành niên bị kết án ở Đông Đức (một thỏa thuận không chính thức được ký kết tại Berlin). Có thời điểm, IRA đã bắt cóc một người Tây Berlin, và nhà ngoại giao stasi Đông Đức Markus Wolf được cho là đã giúp đàm phán việc thả người an toàn thông qua các kênh Berlin. Tính trung lập của Berlin (giữa những lời nói dối) đã biến nơi đây thành một cầu nối ngoại giao, không chỉ cho các điệp viên mà còn để đảm bảo tự do cho những người vô tội bị cuốn vào các cuộc xung đột trong Chiến tranh Lạnh.
Làm thế nào để phân biệt rõ ràng giữa huyền thoại/tiểu thuyết (tiểu thuyết và phim gián điệp) với những sự thật đã được xác minh về hoạt động gián điệp trong Chiến tranh Lạnh?
Xử lý tiểu thuyết và phim ảnh (ví dụ James Bond ở Berlin) như một hình thức giải trí. Chúng pha trộn lịch sử với tưởng tượng. Để kiểm chứng sự thật: hãy dựa vào các kho lưu trữ đã được giải mật và các nhà sử học đáng tin cậy. Ví dụ, nhiều phim gián điệp khẳng định có những cuộc đấu súng lớn tại Trạm kiểm soát Charlie – nhưng thực tế, các cuộc đối đầu chính thức ở đó hiếm khi sử dụng đạn thật. Tuyên truyền của CHDC Đức thường phóng đại các hành động "anh hùng" của Stasi (như gán ghép một cái chết thành "vụ giết người ở Tây Berlin"). Ngược lại, phim kinh dị phương Tây đôi khi lại hạ thấp sự tàn bạo của miền Đông. Một nguyên tắc: nếu một lời kể nghe có vẻ quá điện ảnh hoặc phiến diện, hãy tìm tài liệu tham khảo. Các tác phẩm học thuật và hồi ký của các sĩ quan đã nghỉ hưu đưa ra những lời kể có cân nhắc hơn. Luôn so sánh nhiều nguồn (ví dụ: các giải thích của bảo tàng Stasi, các bài đánh giá lịch sử của CIA và các ấn phẩm chung giữa Đức và Mỹ về Berlin).
Câu chuyện về Berlin cho thấy địa lý có thể định nghĩa trí tuệ cũng như hệ tư tưởng. Vai trò của thành phố trong Chiến tranh Lạnh – nằm trên lằn ranh mong manh giữa tự do và đàn áp – đã sản sinh ra những chiến thuật, cá tính và di sản vẫn còn vang vọng đến ngày nay. Những thách thức tình báo ngày nay (gián điệp mạng, khủng bố) đã khác, nhưng những bài học của Berlin vẫn trường tồn: điệp viên phát triển mạnh ở những nơi xã hội chia rẽ, nơi người dân thường phải đối mặt với sự bí mật và giám sát. Bằng cách tìm hiểu quá khứ của Berlin, du khách sẽ hiểu sâu hơn về cách cạnh tranh thông tin không chỉ định hình nên chính trị toàn cầu mà còn cả cấu trúc của một thành phố và con người nơi đây. Berlin là một lớp học sống động: các bảo tàng, đường phố và kho lưu trữ của thành phố mời gọi chúng ta học hỏi từ lịch sử, tôn vinh cả những chiến công xuất chúng lẫn những tổn thất về người ẩn giấu trong tầm mắt.
Trong khi nhiều thành phố tráng lệ của châu Âu vẫn bị lu mờ bởi những thành phố nổi tiếng hơn, thì đây lại là kho báu của những thị trấn mê hoặc. Từ sức hấp dẫn nghệ thuật…
Hy Lạp là điểm đến phổ biến cho những ai muốn có một kỳ nghỉ bãi biển tự do hơn, nhờ vào sự phong phú của các kho báu ven biển và các di tích lịch sử nổi tiếng thế giới, hấp dẫn…
Từ khi Alexander Đại đế thành lập cho đến khi thành phố hiện đại, nơi đây vẫn là ngọn hải đăng của tri thức, sự đa dạng và vẻ đẹp. Sự hấp dẫn vượt thời gian của nó bắt nguồn từ…
Du lịch bằng thuyền—đặc biệt là du thuyền—mang đến một kỳ nghỉ đặc biệt và trọn gói. Tuy nhiên, vẫn có những lợi ích và hạn chế cần lưu ý, giống như bất kỳ loại hình nào…
Khám phá cuộc sống về đêm sôi động của những thành phố hấp dẫn nhất Châu Âu và du lịch đến những điểm đến đáng nhớ! Từ vẻ đẹp sôi động của London đến năng lượng thú vị…
