Thimphu

Thimphu trải dài dọc theo một dải hẹp của thung lũng, những mái nhà màu đất son nhạt của nó ép sát vào Wang Chhu khi nó chảy về phía nam hướng tới Ấn Độ. Ở đây, giữa độ cao 2.248 và 2.648 mét so với mực nước biển, thủ đô của Bhutan đã phát triển từ một cụm nhà khiêm tốn xung quanh Tashichho Dzong thành một thành phố có gần một trăm nghìn người, nơi các tập tục truyền thống vẫn tồn tại ngay cả khi những nhu cầu hiện đại đè nặng lên những sườn đồi có rừng.

Việc chỉ định Thimphu là thủ đô của Bhutan vào năm 1955 đánh dấu sự thay đổi có chủ đích từ đồng bằng ven sông Punakha đến thung lũng cao hơn, có khả năng phòng thủ hơn này. Sáu năm sau, Vua Jigme Dorji Wangchuck chính thức tuyên bố đây là trụ sở của chính quyền toàn vương quốc. Vào thời điểm đó, thành phố mở rộng về phía bắc và phía nam dọc theo bờ phía tây của thung lũng, được hình thành bởi sự dâng lên theo mùa của Sông Thimphu—ở đây được gọi là Wangchhu—và được bao quanh bởi những ngọn đồi cao tới 3.800 mét. Rất ít thủ đô quốc gia nào sánh được với độ cao của nó. Rất ít thủ đô chia sẻ sự đan xen liền mạch giữa các cơ quan chính trị với các tu viện, khuôn viên cung điện với các khu chợ mở và sự cấp bách của sự phát triển đô thị với nỗ lực có ý thức nhằm bảo vệ các khu rừng mỏng manh.

Ngay từ đầu, sự mở rộng đô thị đã gây sức ép lên phép tính đơn giản về độ cao và khí hậu. Rừng và bụi rậm che phủ các sườn núi phía trên, trong khi các thềm thấp hơn từng nhường chỗ cho các vườn cây ăn quả, đồng cỏ chăn thả và ruộng lúa. Không khí loãng dần khi người ta leo lên, chuyển từ rừng ôn đới ấm sang rừng ôn đới mát mẻ, sau đó thành bụi rậm trên núi cao. Mây gió mùa leo lên các sườn núi đón gió về phía đông, khiến những ngọn đồi của Thimphu tương đối khô và ưa chuộng các cánh đồng thông và linh sam. Ngoài những giới hạn này, mùa hè đến với những cơn giông kéo đến từ giữa tháng 4 đến tháng 9, thường đi kèm với những ngày mưa đều đặn làm dâng nước sông và làm vỡ vụn khắp con đường hẹp. Ngược lại, mùa đông mang theo những cơn gió lạnh, tuyết rơi nhẹ trên các đỉnh núi xa và ánh sáng chói chang của sương giá lúc bình minh, khi những đám mây thấp và tầm nhìn giảm xuống dưới một km.

Trong bối cảnh này, “Kế hoạch Cấu trúc Thimphu, 2002–2027” đặt ra khuôn khổ cho sự tăng trưởng. Được hình thành bởi Christopher Charles Benninger và được Hội đồng Bộ trưởng phê duyệt vào năm 2003, các nguyên tắc chỉ đạo của kế hoạch nhấn mạnh vào việc bảo vệ vùng đệm ven sông và thảm rừng, duy trì sự nổi bật về mặt thị giác của các tu viện và bảo tháp, và hạn chế chiều cao tòa nhà theo hình thức truyền thống của Bhutan. Đến năm 2027, phần lớn trung tâm thành phố sẽ không còn ô tô cá nhân, thay vào đó là lối đi có mái vòm, quảng trường râm mát và quán cà phê, trong khi giao thông xuyên suốt lưu thông ở vùng ngoại vi. Kế hoạch đã sử dụng nguồn tài trợ từ Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển Châu Á; với chi phí dự kiến ​​hơn một tỷ đô la, có lẽ đây là khoản tiền tài trợ phát triển lớn nhất trong lịch sử của vương quốc.

Tuy nhiên, bản sắc của Thimphu không chỉ thể hiện rõ qua các văn bản chính sách bao quát mà còn qua sự thay đổi của một con đường mòn, cuộc bầu cử các nhà lãnh đạo thành phố, sự tập trung của các bộ và sự kỷ luật thầm lặng trong trang phục của người Bhutan. Vào các ngày trong tuần, người dân tụ tập tại Chợ nông sản Centenary, nơi các gian hàng tràn ngập ớt, nấm và những hộp dâu tây địa phương nhỏ; bơ và pho mát của bò yak chiếm những ngóc ngách mát mẻ hơn. Vào cuối tuần, một khu chợ riêng xuất hiện bên bờ sông, nơi các sản phẩm tươi sống được bày bán cạnh những chiếc bát gỗ, vải dệt thủ công và hàng nhập khẩu chất lượng thấp từ Ấn Độ lân cận. Đằng sau khung cảnh này là Norzin Lam, động mạch chính của thành phố. Được bao quanh bởi các ngân hàng, nhà hàng, cửa hàng vải truyền thống và ngày càng nhiều hộp đêm kín đáo, nơi đây tạo thành xương sống của cả hoạt động thương mại và đời sống xã hội không chính thức.

Trung tâm hành chính của Thimphu nằm ở phía bắc quảng trường chợ. Tại đó, tòa nhà SAARC—sự kết hợp giữa các họa tiết Bhutan và kỹ thuật hiện đại—là trụ sở của Quốc hội và Bộ Kế hoạch và Bộ Ngoại giao. Bên kia sông, Cung điện Dechencholing đánh dấu nơi ở chính thức của Nhà vua. Xa hơn về phía bắc vẫn còn Dechen Phodrang, trước đây là Tashichho Dzong ban đầu, được chuyển đổi thành trường tu viện cho 450 nhà sư mới vào năm 1971. Những bức tường có bích họa ở đó lưu giữ những bức tranh thế kỷ 12, và UNESCO đã ghi nhận những báu vật văn hóa của nơi này. Một đoạn leo dốc ngắn sẽ dẫn đến Phòng tiệc Hoàng gia và Trung tâm Nghiên cứu Bhutan, nơi các học giả khảo sát nền dân chủ đang phát triển của quốc gia này.

Ngay cả trong lòng thành phố, sự khác biệt giữa các quận vẫn còn rõ rệt. Changangkha, phía tây Chubachu, vẫn giữ được ngôi đền thế kỷ 13 dành riêng cho Quán Thế Âm nghìn tay, bánh xe cầu nguyện và kinh sách cổ được phục chế vào cuối những năm 1990. Bên cạnh Motithang là vùng đất kỳ lạ nhất của thành phố: Khu bảo tồn Takin, nơi loài động vật quốc gia của Bhutan lang thang theo lệnh bảo tồn có từ năm 2005. Từng là một sở thú nhỏ, khu vực này phản ánh cả truyền thuyết cũ về sự ra đời của takin và sự kiên quyết của Nhà vua trong việc thả động vật hoang dã bị nuôi nhốt vào môi trường sống tự nhiên của chúng—chỉ để thấy những con vật quay trở lại, ép vào mép rừng cho đến khi một khu bảo tồn được dựng lên trong thị trấn.

Yangchenphug và Zamazingka, ở bờ phía đông, hé lộ một mặt khác của cuộc sống đô thị. Những con phố rợp bóng cây của họ—Dechen Lam và phần tiếp theo—là nơi có các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông, các phòng khám nhỏ và một số sân thể thao. Ở Sangyegang, một tòa tháp viễn thông cao vút trên một sân golf trượt vào Zilukha, nơi có một tu viện nằm trên sườn dốc và có tầm nhìn bao quát ra Tashichho Dzong bên dưới. Kawangjangsa, ở phía tây, có cả Viện Y học Cổ truyền và Bảo tàng Di sản Dân gian, cùng với trụ sở chính của WWF tại Bhutan, một minh chứng cho sự nhấn mạnh của vương quốc này vào việc quản lý môi trường.

Đời sống tôn giáo thấm nhuần vào mọi khu phố. Tashichho Dzong đứng canh gác trên thành phố: pháo đài, trung tâm hành chính và thành trì tu viện tất cả trong một. Được xây dựng qua nhiều thế kỷ, những bức tường trắng rộng bao quanh các phòng cầu nguyện treo đầy biểu ngữ lụa và tượng mạ vàng. Ở Simtokha Dzong, cách đó năm km về phía nam, thời gian như dừng lại: sân nhỏ gọn, chỉ sáu mươi mét vuông, là nơi trú ngụ của dzong lâu đời nhất ở Bhutan, có từ năm 1629. Xa hơn về phía bắc, nằm trên một sườn núi gần Núi Cheri, Tu viện Tango thế kỷ 13 mang đến một cuộc gặp gỡ khác với những tu viện im lặng và bánh xe cầu nguyện được khắc trên đá phiến. Truyền thuyết kể rằng Avalokiteshvara đã hiện thân ở đây dưới hình dạng Hayagriva, và truyền thuyết địa phương khẳng định rằng bản thân từ "Tango" có nghĩa là "đầu ngựa", một sự công nhận cho khuôn mặt dữ tợn của vị thần.

Không phải tất cả các di tích đều có niên đại từ quá khứ xa xôi. Memorial Chorten, được xây dựng vào năm 1974 để vinh danh Druk Gyalpo thứ ba, Jigme Dorji Wangchuck, mọc lên gần vòng xoay trung tâm, bảo tháp được quét vôi trắng của nó được bao phủ bởi các ngọn tháp và chuông vàng. Nó không lưu giữ hài cốt của người phàm; thay vào đó, nó hiện thân cho tâm trí của Đức Phật, như cố Quốc vương đã hình dung. Bên trong, các vị thần tantra lớn hơn người thật nhìn ra bên ngoài, một số ở tư thế khác thường, một lời nhắc nhở rằng đây là một truyền thống sống chứ không phải là một tác phẩm của bảo tàng.

Phía trên các vùng phía nam của thành phố, trên đỉnh Kuensel Phodrang, bức tượng Phật Dordenma bằng đồng thống trị đường chân trời. Được hình thành để kỷ niệm 100 năm thành lập chế độ quân chủ và hoàn thành các lời tiên tri cổ xưa, bức tượng cao 51,5 mét này bao gồm hơn 125.000 bức tượng Phật mạ vàng nhỏ hơn bên trong các phòng của nó. Được tài trợ chủ yếu bởi một tập đoàn Trung Quốc và hoàn thành vào khoảng năm 2010, bức tượng đã trở thành cả một địa điểm hành hương và một địa danh cho những người đến từ Sân bay Paro, cách đó năm mươi hai km về phía tây.

Giao thông đi lại đến và đi từ Thimphu phụ thuộc gần như hoàn toàn vào con đường quanh co từ Paro. Sân bay Paro, cửa ngõ duy nhất của Bhutan cho máy bay cánh cố định, nằm sau đèo cao ở độ cao 2.235 mét. Hành trình dài 34 dặm đến thành phố mất khoảng một tiếng rưỡi, vượt qua những khúc cua tay áo và khe núi hẹp. Ngay trong Thimphu, một sự vắng mặt đáng chú ý chứng tỏ sở thích của người dân địa phương: đèn giao thông đã bị gỡ bỏ trước khi hoạt động. Thay vào đó, các sĩ quan mặc đồng phục, giơ tay lên trong vũ đạo sẵn sàng, chỉ đạo dòng xe cộ và xe buýt ổn định. Các kế hoạch về hệ thống xe điện hoặc đường sắt nhẹ đã được lưu hành trong nhiều năm, nhưng hiện tại thành phố di chuyển bằng taxi, xe buýt thành phố và đôi chân của chính mình.

Đằng sau những chi tiết thực tế này là một tầm nhìn rộng hơn. Khi Thimphu mở cửa đón du khách nước ngoài vào năm 1974, du lịch đã đi vào hoạt động trong những hạn chế chặt chẽ: các nhóm du khách nước ngoài đi theo các hành trình do chính phủ tổ chức, phí vẫn ở mức cao và các quy định nghiêm ngặt về trang phục, hành vi và nhiếp ảnh. Theo thời gian, Tổng công ty Phát triển Du lịch Bhutan - được tư nhân hóa vào năm 1994 - đã nhường chỗ cho các nhà điều hành tư nhân nhỏ. Tuy nhiên, chiến lược ngày nay vẫn nhấn mạnh vào "giá trị cao, khối lượng thấp": một lượng du khách khiêm tốn, hướng đến các địa điểm văn hóa và tuyến đường đi bộ đường dài, tránh làm quá tải cuộc sống địa phương hoặc làm ảnh hưởng đến các truyền thống.

Về mặt kinh tế, Thimphu phản ánh mô hình hỗn hợp của Bhutan. Nông nghiệp và chăn nuôi chiếm gần một nửa sản lượng quốc gia, và nhiều cư dân thành phố sở hữu đất đai ở các thung lũng gần đó. Một số ít ngành công nghiệp nhẹ—thủ công mỹ nghệ, dệt may, sản xuất bia—hoạt động ở phía nam của cây cầu chính, trong khi các văn phòng của ngân hàng, công ty viễn thông và cơ quan phát triển tập trung gần các quận trung tâm. Quỹ Loden, được thành lập vào năm 2007, hỗ trợ giáo dục và doanh nghiệp xã hội, liên kết Thimphu với các mạng lưới từ thiện toàn cầu.

Trong suốt những dòng chảy thay đổi và liên tục này, một sợi chỉ duy nhất vẫn tồn tại: sự khăng khăng rằng hiện đại phải phù hợp với bản sắc văn hóa. Mặt tiền tòa nhà phải phản ánh các hoa văn chạm khắc gỗ truyền thống và mái dốc. Các tu viện vẫn là nơi thờ cúng và học thuật tích cực. Các lễ hội như lễ hội Tshechu hàng năm thu hút đám đông đến sân trong của Tashichho Dzong, nơi các vũ công đeo mặt nạ thực hiện các chuỗi nghi lễ đã diễn ra liên tục trong nhiều thế kỷ. Trang phục dân tộc không phải là trang phục mà là chuẩn mực hàng ngày, nhắc nhở mọi công dân rằng họ thuộc về một di sản chung.

Vào buổi tối, khi ánh đèn thắp sáng dọc bờ sông và sương mù lắng xuống giữa những cây thông, Thimphu lộ ra khuôn mặt tĩnh lặng hơn của nó. Một số ít quán cà phê mở cửa đến tận khuya, nhưng hầu hết các cửa hàng đóng cửa lúc hoàng hôn. Thành phố mang một vẻ tĩnh lặng, như thể đang dừng lại để suy ngẫm. Trong những khoảnh khắc này, nhịp điệu của cuộc sống thường nhật—cảnh sát giao thông tuần tra, các nhà sư tụng kinh trong những ngôi đền xa xôi, những người bán hàng rong đóng quầy hàng—có vẻ bắt nguồn từ sự kiên nhẫn được định hình bởi độ cao, bởi khói gỗ trôi qua những con hẻm, bởi sự chuyển mùa trên những con dốc vẫn còn rậm rạp rừng cây. Ở đây, tại thủ đô cao thứ sáu thế giới, sự cân bằng giữa đất và trời, quá khứ và hiện tại, vừa mong manh vừa bền bỉ.