El Salvador

El Salvador, de Republiek El Salvador, beslaat een smalle strook in Midden-Amerika tussen de breedtegraden 13° en 15° noorderbreedte en de lengtegraden 87° en 91° westerlengte, en beslaat zo'n 21.041 km² met een geschatte bevolking van zes miljoen in 2024. Deze compacte republiek, die liefkozend de "Tom Thumb van Amerika" wordt genoemd, wordt in het noordwesten begrensd door Guatemala, in het noordoosten door Honduras en in het zuiden door de Stille Oceaan. San Salvador is de hoofdstad en tevens de grootste stad van het land. Ondanks zijn bescheiden omvang strekt het landschap van El Salvador zich uit van kustvlakten tot vulkanische hooglanden. Het menselijk weefsel verweeft precolumbiaanse erfenissen met koloniale omwentelingen, en de zich ontwikkelende economie combineert agrarische wortels met opkomende industriële en dienstverlenende sectoren.

Lang voordat Europese schepen de horizon van de Stille Oceaan doorkliefden, lieten opeenvolgende Meso-Amerikaanse beschavingen hun sporen na. Archeologische overblijfselen van de Olmeekse aanwezigheid rond het eerste millennium v.Chr. wijzen op vroege maatschappelijke complexiteit, terwijl latere Maya-nederzettingen architectonische en iconografische sporen in de heuvels achterlieten. Tegen de tijd dat de Pipil-Nahuatl-sprekende Cuzcatlecs een regionale prominentie verwierven, had zich een dynamisch cultureel milieu gevormd, gekenmerkt door rituele pleinen en agrarische innovatie. Deze inheemse gemeenschappen onderhielden rijkelijk met elkaar verbonden handels- en geloofsnetwerken tot het begin van de zestiende eeuw, toen de Spaanse conquistadores vanuit Guatemala landinwaarts trokken en koloniale structuren aanlegden die drie eeuwen zouden voortbestaan.

De heerschappij van de Spaanse kroon over Centraal-Amerika kristalliseerde zich in 1609 met de oprichting van de Kapiteinschap-Generaal van Guatemala, waardoor het grondgebied van El Salvador vanuit Mexico-Stad werd bestuurd, maar een zekere mate van provinciale autonomie behield. Binnen dit kader concentreerden lokale landeigenaren hun rijkdom in de teelt van indigo en cacao, waarmee ze een economie ontwikkelden die aanvankelijk was gekoppeld aan inheemse basisproducten die door de koloniale elite werden geconfisqueerd. Met de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de val van Nieuw-Spanje in 1821 sloot El Salvador zich aan bij het korte Eerste Mexicaanse Keizerrijk, voordat het in 1823 lid werd van de Federale Republiek van Centraal-Amerika. De status van soevereine staat ontstond na de ontbinding van de federatie in 1841; een later experiment met de Grote Republiek van Centraal-Amerika (1896-1898) zou de onhandelbare neigingen van de regio rechtvaardigen.

Gedurende de late negentiende en vroege twintigste eeuw verhardden sociaaleconomische verschillen zich tot diepgewortelde hiërarchieën in landbezit en politieke invloed. Een plantage-oligarchie monopoliseerde de koffie-export – begin 1900 goed voor maar liefst negentig procent van de deviezeninkomsten – terwijl de meerderheid van de plattelandsbewoners rondkwam op marginale boerderijen. Periodieke opstanden en staatsgrepen markeerden een reeks autoritaire regeringen, die culmineerden in de Salvadoraanse Burgeroorlog (1979-1992). Dit twaalf jaar durende conflict zette een door de Verenigde Staten gesteunde militaire regering tegenover een coalitie van linkse guerrillastrijders; tegen het einde van de vredesakkoorden van Chapultepec was een meerpartijenstelsel van constitutionele republiek gevestigd. Tijdens en na de vijandelijkheden vonden bijna een miljoen Salvadoranen hun weg naar de Verenigde Staten, waar ze in 2008 de zesde grootste immigrantengemeenschap vormden.

Het economische leven in het tijdperk na de vrede heeft gestreefd naar diversificatie die verder gaat dan de voormalige heerschappij van koffie. De colón – de munteenheid van El Salvador sinds 1892 – werd in 2001 vervangen door de Amerikaanse dollar, waardoor er nauwere financiële banden met de Noord-Amerikaanse markten ontstonden. Initiatieven om de maakindustrie en de dienstensector uit te breiden, gingen gepaard met een geliberaliseerd handelsbeleid, wat resulteerde in een bescheiden vermindering van de inkomensongelijkheid in 2019 tot het laagste niveau van de buurlanden. Desalniettemin werd de economie van het land in een vergelijkend onderzoek uit 2021 gerangschikt als een van de minst complexe economieën qua zakelijke verfijning, een herinnering aan aanhoudende uitdagingen, zelfs te midden van geleidelijke vooruitgang.

Topografisch gezien ontleent El Salvador zijn karakter aan vulkanische processen. Het land is verankerd aan de Ring van Vuur van de Stille Oceaan en herbergt meer dan twintig vulkanen, waarvan vele nog steeds actief zijn of mogelijk actief zullen zijn. Ilamatepec (de vulkaan Santa Anna) reikt tot 2384 meter boven zeeniveau, terwijl de Chaparrastique (de vulkaan San Miguel) de meeste uitbarstingen kent. Parallelle bergketens flankeren een centraal plateau, waarvan de hellingen doorsneden worden door meer dan driehonderd rivieren die, met de Rio Lempa als enige bevaarbare waterweg, uitmonden in de Stille Oceaan. Tussen deze hooglanden liggen kratermeren zoals Ilopango en Coatepeque, overblijfselen van hevige uitbarstingen die nu zowel de visserij als het toerisme ondersteunen, naast kunstmatige reservoirs zoals Cerrón Grande die de waterkrachtcentrales ondersteunen.

Klimaatverandering kent een tweeledig regime: een regenseizoen, invierno, van mei tot en met oktober brengt jaarlijks tot tweeduizend millimeter regen naar de loefhellingen, terwijl het droge seizoen, verano, van november tot en met april duurt onder invloed van noordoostelijke passaatwinden die door de trans-Hondurese passage van vocht worden ontdaan. Temperatuurschommelingen hangen meer af van de hoogte dan van de kalender: in de laaglanden aan de kust liggen de temperaturen gemiddeld tussen de 25 en 29 °C; op het centrale plateau ligt de temperatuur rond de 23 °C; en op grotere hoogte dalen de temperaturen tot onder de tien graden Celsius. San Salvador zelf registreert extreme temperaturen van 6 tot 38 °C, een bewijs van de gematigde hoogte van zo'n zevenhonderd meter.

Toerisme is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een vitale sector die in 2019 2,97 miljard dollar bijdroeg – elf procent van het bbp. Stranden zoals El Tunco, El Sunzal en La Costa del Sol trekken surfers aan die genieten van de constante golven van de Stille Oceaan; vulkanische beklimmingen van Santa Ana en Izalco dagen wandelaars uit met panoramische krateruitzichten; en archeologische vindplaatsen zoals Joya de Cerén – vaak vergeleken met een Centraal-Amerikaans Pompeii – en Tazumal nodigen uit tot bezinning op het pre-Spaanse leven. Koloniale steden, van Suchitoto met zijn geplaveide straten tot de uitzichten op de koffievelden van Apaneca, bewaren fragmenten van architectonisch erfgoed en bieden tegelijkertijd ambachtelijke producten. Ecotoeristische niches zijn er in overvloed in het Montecristo Nevelwoud, Bosque El Imposible en een constellatie van eilanden – Olomega, Meanguera, Conchagua – waar vogelkolonies floreren en vissersdorpjes hun eeuwenoude ritmes behouden.

De openbare infrastructuur heeft wisselende resultaten geboekt. Een studie uit 2015 van de Universiteit van North Carolina prees El Salvador voor de grootste wereldwijde vooruitgang op het gebied van eerlijke toegang tot watervoorziening en sanitaire voorzieningen, maar vervuiling van rivieren en een monopolie op nutsvoorzieningen wijzen op onopgeloste problemen. Te midden van de COVID-19-pandemie was de verbouwing van een groot congrescentrum tot Hospital El Salvador – het grootste van Latijns-Amerika – zowel een strategische reactie als een duurzame investering in de gezondheidszorg. De faciliteit, die op 22 juni 2020 werd geopend, biedt nu meer dan duizend IC-bedden, uitgebreide radiologie- en bloedbankdiensten en een geïntegreerd mortuarium, tegen een kostprijs van bijna 75 miljoen dollar.

De verbinding strekt zich uit via de internationale luchthaven Monseñor Óscar Arnulfo Romero, zo'n veertig kilometer ten zuidoosten van de hoofdstad. Vanaf deze landingsbanen vertrekken bezoekers – zij het binnen de grenzen van hun aankomst – naar een land waarvan de bevolkingssamenstelling eeuwenlange vermenging weerspiegelt van inheemse Pipil, Spaanse kolonisten en tot slaaf gemaakte Afrikanen. De migratie van platteland naar stad sinds de jaren zestig heeft El Salvador tot de dichtstbevolkte staat van continentaal Amerika gemaakt; bijna tweeënveertig procent van de bevolking woont nog steeds op het platteland, terwijl San Salvador groeit tot zo'n 2,1 miljoen inwoners.

Culturele expressie floreert in literatuur, kunst en zang. Schrijvers van Francisco Gavidia tot Roque Dalton, van Claudia Lars tot Manlio Argueta, hebben een stem gegeven aan sociale strijd en mythische herinneringen. Schilders zoals Camilo Minero, Carlos Cañas en het collectief Studio Lenca vullen doeken met spectrale kleuren en historische reflectie. Filmregisseurs – onder wie wijlen Baltasar Polio en Patricia Chica – en karikaturisten zoals Toño Salazar gebruiken visuele media voor sociaal commentaar. De kerk heeft een diepgaande invloed uitgeoefend, die het meest aangrijpend tot uiting komt in het martelaarschap van aartsbisschop Óscar Romero te midden van de kruistochten voor mensenrechten; jezuïeten Ignacio Ellacuría, Ignacio Martín-Baró en Segundo Montes betaalden eveneens de ultieme prijs tijdens de burgeroorlog.

Culinaire tradities verankeren de nationale identiteit rond maïs en inheemse flora. De pupusa – handgeperste tortilla's gevuld met quesillo, chicharrón, gebakken bonen of loroco – is in een grondwettelijk decreet vastgelegd als het nationale gerecht van El Salvador, dat jaarlijks op de tweede zondag van november wordt herdacht. Salvadoraanse tafels staan ​​vol met yuca frita, geserveerd met curtido en varkenszwoerd, terwijl panes con pollo gekruide, met de hand getrokken kalkoen of kip in een submarinebroodje bevat, gegarneerd met waterkers, komkommer en een archief aan sauzen. Ochtendrituelen omvatten gebakken bakbananen besprenkeld met room en versnaperingen zoals horchata met morrozaad of de met fruit beladen ensalada; een cake van drie melksoorten doopt amandelcake in ingedampte, gecondenseerde room en room voor een dessert dat lang in de mond blijft hangen.

Binnen deze verwevenheid van geschiedenissen en topografieën openbaart El Salvador zich als een microkosmos van Midden-Amerikaanse spanning en belofte. Vulkanische toppen weerspiegelen voorouderlijke smeltkroegen van cultuur, terwijl kustriffen de dynamische wisselwerking tussen land en zee weerspiegelen. Koffieplantages herinneren aan tijdperken van exportgedreven weelde en ongelijkheid, terwijl productieparken en toeristische routes wijzen op een gediversifieerde toekomst. Rivieren doorkruisen de hooglanden in het binnenland en ondersteunen de landbouw, maar worden bedreigd door vervuiling uit opkomende stedelijke centra. De geest van een volk – gevormd door verovering en verzet, diaspora en terugkeer – vindt zijn weerslag in muurschilderingen en manuscripten, in sonora-refreinen en deining aan de kust.

In de stilte van de dageraad boven op Ilamatepec is de aanhoudende beweging van historische gebeurtenissen onder vruchtbare grond voelbaar. Vanaf de grens met Guatemala kabbelt de Lempa, die sediment en verhalen meevoert naar het pekelwater van de Stille Oceaan; op de pleinen van San Salvador verweeft het alledaagse gezoem zich met herdenkingen van offers. Overal op het land en in de fabrieken, musea en op de markt roepen de contouren van de republiek veerkracht in tegenspoed op en een onuitgesproken verbond tussen verleden en toekomst. El Salvador bevindt zich op een kruispunt van elementaire krachten – tektonisch, cultureel, economisch – waarvan het verhaal gevormd wordt door de onophoudelijke wisselwerking tussen land en bevolking, en getuigt van een natie die zowel compact van omvang als uitgestrekt in menselijke inspanning is.