Bern

Bern, de feitelijke hoofdstad van de Zwitserse Confederatie – vaak de "federale stad" genoemd – ligt op een heuvelachtig schiereiland gevormd door de rivier de Aare in het hart van het Zwitserse plateau. In 2024 telde de stad ongeveer 146.000 inwoners, waarmee het de vijfde meest bevolkte gemeente van het land is. Het beslaat 51,62 vierkante kilometer land, waarvan bijna de helft bestaat uit stedelijke bewoning, een derde uit bos en de rest uit landbouw, waterwegen en marginale gronden.

Vanaf het ontstaan ​​in 1191 onder hertog Berthold V van het Huis Zähringen, via de verheffing tot vrije rijksstad in 1218 en de toetreding tot een van de acht kantons van de opkomende Zwitserse Confederatie in 1353, heeft Bern een verhaal van soevereine expansie, stadsvernieuwing en federatieve prominentie ontvouwd. Terwijl de middeleeuwse stadsdelen – later in 1983 opgenomen op de UNESCO Werelderfgoedlijst – een sfeer van gotische en barokke ernst behouden, getuigen de opeenvolgende uitbreidingen van de stad buiten de natuurlijke grenzen van de Aare van haar aanpassing en groei door de eeuwen heen.

Sinds de vijftiende eeuw heeft de stadskern van Bern opeenvolgende reconstructies ondergaan – elke laag metselwerk en elke architectonische verbouwing getuigt van de reactie van de stad op politieke fortuin, waterbouwkundige eisen en esthetische stromingen. De Zytglogge, de eerbiedwaardige klokkentoren die ooit dienst deed als wachtpost en gevangenis, orkestreert nu elk uur een schouwspel van automaten – beren, narren en de bebaarde figuur van Chronos – terwijl de astronomische wijzerplaat de cyclus van maanden, sterrenbeelden en maanfasen weergeeft. Niet ver daarvandaan staat de Münster, de torenhoge gotische kathedraal waarvan de top, ingewijd in 1421, nog steeds de hoogste kerktoren van Zwitserland is; aangrenzende articulaties van portaalsculptuur en ribgewelven getuigen van het vakmanschap van laatmiddeleeuwse metselaars en de devotionele vurigheid van een stad die zowel materieel als spiritueel steeds hoger wordt.

Omringd door zes kilometer aan overdekte arcaden – arcaden die een van Europa's meest uitgestrekte promenades vormen, beschut tegen de grillen van het weer – strekt de Oude Stad haar zuilengalerijen uit onder smeedijzeren lampen en boven eeuwenoude zandstenen bestrating. Fonteinen, gebeeldhouwd in de allegorische stijl van de Renaissance, accentueren deze wandelpaden, elk bekroond door sculpturen toegeschreven aan Hans Gieng of zijn tijdgenoten, waarvan de veelkleurige details worden verlevendigd door veelkleurige minerale afzettingen. Onder deze fonteinen, in de volksmond bekend als de Kindlifresserbrunnen – de lugubere figuur die een zak kinderen vasthoudt – heeft interpretaties geïnspireerd variërend van een personificatie van de tijd tot een middeleeuwse moraliteitsles, en zelfs tot omstreden interpretaties die de gelaagde sociale en religieuze geschiedenis van de stad weerspiegelen.

De topografische ligging van Bern – een oneffen platform dat zich zo'n zestig meter verheft van de binnenstadsgedeelten van de Aare (Matte en Marzili) tot de plateaus van Kirchenfeld en Länggasse – heeft een stedelijke morfologie van bruggen en terrassen bepaald; in de loop der tijd hebben stenen viaducten en stalen overspanningen de meanders van de rivier overspannen, wat uitbreiding naar 36 aangrenzende gemeenten mogelijk maakte, waarvan de gezamenlijke agglomeratie in 2014 een bevolking van 406.900 inwoners telde en waarvan het grootstedelijk stroomgebied rond de eeuwwisseling 660.000 inwoners telde. De voetafdruk van de stad, gemeten in 2013, laat zien dat 18,2 procent van het oppervlak landbouw ondersteunt, met gewassen en weilanden die zijn uitgehouwen door terugtrekkende gletsjers van de laatste ijstijd; 33,3 procent bestaat uit bos, voornamelijk beuken, eiken en fijnsparren, terwijl waterwegen en vijvers slechts 2,1 procent uitmaken.

Klimaattechnisch gezien bevindt Bern zich in een liminale zone tussen oceanische (Cfb) en vochtige continentale (Dfb) regimes, zoals gedefinieerd door de Köppen-classificatie. Het Zollikofen-station, gelegen op zo'n vijf kilometer ten noorden van het stadscentrum, registreert een gemiddelde dagtemperatuur van 18,3 °C in juli – met maxima van gemiddeld 24,3 °C – en een piek van 37,0 °C in augustus 2003, tijdens de beruchte Europese hittegolf; daarentegen weerspiegelt het gemiddelde dagtemperatuur van –0,4 °C in januari – gecombineerd met nachtelijke minima van –3,6 °C – de strengheid van de Midden-Europese winter, waarin het kwik kan dalen tot –23,0 °C, zoals in februari 1929, en de lucht meer dan 103 dagen per jaar door vorst wordt geteisterd. Gedurende ongeveer 14 dagen valt er sneeuw, met een gemiddelde diepte van 52,6 centimeter en een sneeuwbedekkingsduur van meer dan 36 dagen. Deze metingen zijn gebaseerd op een periode van dertig jaar, van 1981 tot 2010.

Een taalkundig tapijt dat net zo subtiel is als het klimaat, de officiële taal van Bern is het Zwitsers Standaardduits, maar de volkstaal resoneert in het Alemannische timbre van het Berner Duits. De demografische samenstelling van de stad telde in december 2020 134.794 inwoners binnen de wettelijke grenzen – van wie ongeveer 34 procent buitenlanders – met een marge van bevolkingsschommelingen veroorzaakt door migratie (+1,3 procent tussen 2000 en 2010), gecompenseerd door natuurlijke afname (geboortes en sterfgevallen waren goed voor -2,1 procent). Het kanton Bern, het op één na dichtstbevolkte kanton van de Zwitserse Confederatie, overkoepelt dit gemeentelijke kader. De hoofdstad fungeert zowel als cultureel hart als administratief draaipunt.

In de stadskern staat het Bundespaleis, een getuigenis van het negentiende-eeuwse federalisme: ontworpen tussen 1857 en 1902 in een idioom van neoclassicistische portieken en barokke koepels, huisvest het het tweekamerparlement en de uitvoerende macht – de zandstenen gevels markeren de plaats van de Zwitserse soevereiniteit. Direct ten noorden daarvan onderhoudt de Wereldpostunie haar internationale secretariaat, waarmee de rol van Bern in de wereldwijde communicatie sinds het einde van de negentiende eeuw wordt bevestigd. Elders vormen de Zwitserse Nationale Bibliotheek, het Bundesarchief en het Historisch Museum – geopend in 1894 – een verzameling bewaarplaatsen die het collectieve geheugen van de natie vastleggen, terwijl het Alpenmuseum en het Museum voor Communicatie de natuurlijke en technologische krachten verduidelijken die de Zwitserse identiteit hebben gevormd.

Het Einsteinhuis aan de Kramgasse 49 herbergt het appartement waar Albert Einstein, destijds octrooigemachtigde, in 1905 zijn Annus Mirabilis ontwierp. Foto's, manuscripten en een replica van zijn bureau roepen het moment op waarop relativiteit de absolute waarden van Newton verdrong – een conceptuele verschuiving die even revolutionair is als elke architectonische innovatie binnen de stadsgrenzen. De passage onder de resonerende klokken van de aangrenzende Zytglogge onderstreept de ironie van de tijdswaarneming: de afgemeten regelmaat van het Zwitserse uurwerk contrasteert met de relativistische onthullingen die in die bescheiden ruimte ontstonden.

Ten noorden van de rivier ontvouwt de wijk Kirchenfeld zich in sierlijke lanen, onderbroken door het Tierpark Dählhölzli – waar de bruine beer, Ursus arctos arctos, rondloopt in bosrijke verblijven die verbonden zijn met een negentiende-eeuwse kuil – en door de Rosengarten, een voormalige begraafplaats die in 1913 werd omgebouwd tot een rosarium met een panoramisch uitzicht op de aaneengesloten daken en torens van de oude stad. Iets verderop verbindt de Marzilibahn – met 106 meter de op één na kortste openbare kabelbaan van Europa – de oeverpromenade van Marzili met de Bundestag. De houten karretjes stijgen om de twintig minuten op om voorbijgangers te vervoeren tussen proletarische baden en machtscentra.

Culturele ritmes pulseren door de agenda van Bern, met festivals variërend van het Gurtenfestival – een internationale muziekbijeenkomst op de Gurtenheuvel die vier dagen lang in juli tot wel 25.000 mensen trekt – tot het International Jazz Festival, dat sinds 1976 improvisatoren samenbrengt onder de bogen van de kathedraal en in omgebouwde industriële loodsen, en het Buskers Festival, dat geplaveide straatjes opvrolijkt met rondtrekkende muzikanten die donaties en festivalspeldjes inzamelen. Dergelijke evenementen, verweven met het alledaagse gezoem van tram en trolleybus, bevestigen de dubbele rol van de stad als bewaarder van erfgoed en broedplaats voor hedendaagse creativiteit.

De steun van Bern aan de fiets blijkt uit de speciale fietspaden die zich door kerkelijke wijken en langs promenades langs de rivier slingeren, ondersteund door het PubliBike-verhuursysteem; voor wie minder geneigd is te trappen, verenigt het Libero-tariefnetwerk treinen, trams, PostAuto-bussen en trolleybussen in een zonegebaseerde tariefstructuur, gecentreerd rond zone 100, die de oude stad en de directe omgeving omvat. Het centraal station van Bern – qua passagiersvolume alleen het grootste in Zwitserland, na Zürich – verwerkt bijna 165.000 reizigers per weekdag (2022) en verbindt de stad met binnenlandse S-Bahn-diensten en internationale corridors. De verkeersaders – A1, A6, A12 – stralen naar buiten, terwijl de bescheiden luchthaven van Bern in Belp algemene luchtvaart en chartervluchten afhandelt, met intercontinentale vluchten naar Zürich, Genève en Bazel binnen een treinreis van twee uur.

Sportieve loyaliteiten nestelen zich in Berns gemeenschappelijke mozaïek: voetbalclub BSC Young Boys speelt in de Zwitserse Super League in Stadion Wankdorf, waar in 2025 de UEFA Women's Euro Finals worden gespeeld in een bowl met een capaciteit van 32.000 toeschouwers. SC Berns ijshockeyclub, gevestigd in een arena die bekendstaat om zijn enthousiaste publiek, organiseert wedstrijden die zelfs veel locaties in de National Hockey League in aantal toeschouwers overtreffen. Voor wie zich wil onderdompelen in de levensader van de stad, biedt zwemmen in de Aare een overgangsritueel: gezonde zwemmers kunnen van de Kornhausbrücke naar de Lorraine Thermen of van Eichholz naar het Marzilibad zwemmen, en hun reis afsluiten in verwarmde kleedkamers die gratis ter beschikking worden gesteld.

Een voetganger die de Gurten beklimt met tramlijn 9 en vervolgens met de panoramatrein omhoog gaat – de klim is in vijf minuten voltooid voor een retourtarief van negen frank – arriveert op een groene top waar picknickplaatsen, speeltuinen en een uitkijktoren een weids uitzicht bieden op zowel middeleeuwse daken als bergtoppen. Onder deze vergezichten grazen koeien op weilanden met wandelpaden, terwijl culturele clubs in het weekend concerten organiseren die zowel lokale gezinnen als internationale bezoekers aantrekken. Zo ontpopt Bern zich niet als een statisch overblijfsel uit de oudheid, maar als een palimpsest waar de middeleeuwen en de moderne tijd samenkomen – waar de beheerste cadans van burgerrituelen samenkomt met de improviserende toon van het hedendaagse leven.

In elke straat openbaart zich de ontogenie van de stad: van de vlaggen boven het Bundespaleis tot de vergulde meridianen van de Zytglogge; van de donkere steen van de Münster tot de luchtige peristylen van de arcaden. De essentie van Bern huist in dit continuüm van tijd – een stedelijk organisme dat blijft balanceren tussen zijn legendarische verleden en zijn evoluerende toekomst. Het blijft een plek van afgemeten grandeur, een plek waar wetenschappelijke observatie en poëtische resonantie samensmelten tot een levend testament van de Zwitserse civitas.