Bazel

Bazel – gelegen aan de noordwestelijke rand van de Zwitserse Confederatie, waar de Rijn zijn wateren van de Hoog- naar de Boven-Rijn voert – is de op twee na meest bevolkte stad van Zwitserland, met 177.595 inwoners binnen een gemeentelijk gebied van 23,91 km². De officiële taal, het Zwitsers Standaardduits, bestaat nauw samen met het lokale Bazels-Duitse dialect, wat strookt met de trotse taalkundige dualiteit van de stad. Genesteld op het kruispunt van drie nationale grenzen – Zwitsers, Frans en Duits – fungeert Bazel niet alleen als een geografisch herkenningspunt, maar ook als een levend palimpsest van historische stromingen en hedendaagse innovatie.

Van de grond met zijn middeleeuwse gebouwen tot de torenhoge paviljoens van moderne tentoonstellingszalen, profileert Bazel zich als culturele hoofdstad van Zwitserland. Deze claim wordt bevestigd door de aanwezigheid van veertig musea verspreid over het stadskanton. Het Kunstmuseum, geopend in 1661 als 's werelds eerste openbare kunstcollectie, is nog steeds Zwitserlands grootste kunstdepot; de Fondation Beyeler in het naburige Riehen, het Museum Tinguely en Europa's eerste openbare museum voor hedendaagse kunst getuigen van een eeuwenoude curatoriale ambitie. Binnen dit rijkgelaagde milieu brengt Art Basel – erkend als 's werelds meest prestigieuze internationale kunstbeurs – toonaangevende galerieën en verzamelaars van alle continenten samen. De jaarlijkse tentoonstelling fungeert zowel als barometer als baken voor de moderne en hedendaagse kunstwereld.

De Universiteit van Bazel, gesticht in 1460 en daarmee Zwitserlands oudste centrum voor hoger onderwijs, heeft van oudsher een toevluchtsoord geboden aan vooraanstaande humanisten en denkers – Erasmus van Rotterdam vond hier onderdak tijdens beeldenstormen; de familie Holbein produceerde portretten die de Europese hoven zouden doorkruisen; Friedrich Nietzsche en Carl Jung zetten hun onderzoek voort; Hermann Hesse en Karl Jaspers zochten intellectueel toevluchtsoord in haar zalen tijdens de turbulente twintigste eeuw. Deze blijvende academische traditie – geworteld in het humanisme – doordrong Bazel van een geest van open onderzoek die de evolutie ervan tot een toevluchtsoord voor zowel geleerden als andersdenkenden zou katalyseren.

Lang voordat Bazel een farmaceutische grootmacht werd, was het vanaf de elfde eeuw de bisschopszetel van een prinsbisdom. Pas in 1501 trad het formeel toe tot de Zwitserse Confederatie. Gedurende de Renaissance transformeerden de kooplieden en ambachtslieden de stad tot een handelsknooppunt, terwijl de drukkers teksten verspreidden die het Europese discours vormgaven. Tegen de twintigste eeuw had Bazel zich gericht op de chemische en farmaceutische industrie, met Novartis en Roche die er wereldwijde hoofdkantoren vestigden. Het was ook hier, in 1938, dat Albert Hofmann lyserginezuurdiethylamide synthetiseerde – een verbinding die zijn weerklank zou vinden in zowel de wetenschappelijke literatuur als de tegenculturele geschiedenis.

De positie van Bazel op het internationale toneel werd verder verstevigd toen Theodor Herzl in 1897 het Eerste Wereld Zionistische Congres bijeenriep – een vergadering die in de loop van een halve eeuw tien keer in de stad zou plaatsvinden, meer dan waar ook. De stad is tevens de thuisbasis van de Bank voor Internationale Betalingen, de instelling waar de Bazelse Akkoorden de wereldwijde bankregulering omheen hebben gekristalliseerd, en van FC Basel, wiens naam weerklinkt in Europese voetbalstadions. Ook wiskundigen hebben hun sporen nagelaten: de oplossing van het zogenaamde 'Bazelse Probleem' in 1734 behoort tot de fundamentele prestaties in de analyse, terwijl grootheden zoals Paracelsus, Matthäus Merian en Michel von Tell Bazel hebben verweven in de bredere Europese intellectuele geschiedenis. Op sportgebied zou Roger Federer – geboren op Bazelse bodem – synoniem worden met tennisexcellentie, wat de wereldwijde reputatie van de stad verder zou versterken.

Hoewel de gemeente zelf minder dan 180.000 zielen telt, telde de bredere Zwitserse agglomeratie Bazel in 2016 541.000 inwoners, verspreid over 74 Zwitserse gemeenten, terwijl het Trinationale Eurodistrict van Bazel – inclusief Franse en Duitse voorsteden – in 2007 een bevolking van ongeveer 829.000 bereikte. Het kanton Bazel-Stadt, iets groter dan de stedelijke kern, meldde 201.971 inwoners in 2021, van wie 36,9 procent buitenlanders waren, wat de blijvende aantrekkingskracht van de stad op migranten en expats onderstreept.

Topografisch gezien besteedt Bazel 86,4 procent van zijn 23,91 km² aan bebouwde structuren – woningen en gebouwen alleen al zijn goed voor 40,7 procent – ​​terwijl industriële faciliteiten 10,2 procent in beslag nemen; transportinfrastructuur neemt 24,0 procent van het landoppervlak in beslag en parken met sportvelden beslaan 8,9 procent. Landbouwgronden, beperkt tot 4,0 procent van het gebied, dienen als voedingsbodem voor landbouwgewassen (2,5 procent) en weidegrond (1,3 procent), terwijl dichtbegroeide en ongerepte bossen 3,7 procent beslaan. De resterende 6,1 procent bestaat uit stromend water, de Rijn en zijn zijtakken die zich door de stedelijke matrix slingeren.

Volgens de klimaatclassificatie van Köppen (Cfb) kennen de winters in Bazel koele, bewolkte dagen en af ​​en toe sneeuw, terwijl de zomers warm en vochtig zijn. Er valt jaarlijks in totaal 842 mm neerslag, verdeeld over 118,2 dagen. Mei is de natste maand (gemiddeld 98 mm) en de maand met de meeste regen- of sneeuwval, namelijk 11,7 dagen. Februari is de droogste maand met 45 mm verspreid over 8,4 dagen.

Taalkundig gezien heeft het Duits de overhand – gesproken door 77,8 procent van de inwoners van Bazel in 2000 – gevolgd door Italiaans met 5,4 procent en Frans met 2,6 procent, terwijl een bescheiden Reto-Romaansgemeenschap van 202 sprekers de vierde officiële taal van het land in stand houdt. Bestuurlijk gezien is de stad verdeeld in negentien stadsdelen, van de middeleeuwse wijk Grossbasel tot de woonwijken van Kleinbasel; daarbuiten dienen de semi-landelijke gemeenten Riehen en Bettingen als landquartiere binnen het kanton.

Het transportnetwerk van Bazel bevestigt zijn rol als continentale toegangspoort. EuroAirport Basel-Mulhouse-Freiburg – volledig gelegen op Franse bodem, maar onder gezamenlijk beheer – faciliteert de doorvoer van passagiers en goederen. De gesplitste terminals aan de Zwitserse en Franse kant werden vóór de toetreding tot Schengen gescheiden door immigratiebarrières. De haven van de stad, de enige vrachthaven van Zwitserland, transporteert goederen stroomopwaarts vanuit Rotterdam, terwijl de spoorwegen – Basel SBB, Basel SNCF en Basel Badischer Bahnhof – binnen de stadsgrenzen samenkomen en Zwitserse, Franse en Duitse lijnen verbinden. Sinds 2008 hebben hogesnelheidstreinen (ICE) en TGV de reistijd naar grote Europese hoofdsteden, met name Parijs, met drie uur verkort. Tot de verkeersaders behoren de snelweg A3 en vijf Rijnbruggen: de Schwarzwaldbrücke (1972), de Wettsteinbrücke (1998), de Mittlere Rheinbrücke (1905), de Johanniterbrücke (1967) en de Dreirosenbrücke (2004). Tegelijkertijd vervoeren vier hydraulisch aangedreven reactieveerboten, vastgemaakt aan bovengrondse kabels, voetgangers en fietsers over de stroming zonder externe energie.

Het openbaar vervoer in de stad wordt gedomineerd door het tramnetwerk van Bazel – het grootste van Zwitserland – dat wordt geëxploiteerd door Basler Verkehrs-Betriebe met voertuigen in groene uitvoering, aangevuld met gele diensten van Baselland Transport die het aangrenzende halve kanton verbinden. Grensoverschrijdende forensencorridors lopen door tot in de Elzas en Baden via gecoördineerde bus- en S-Bahn-lijnen, waarvan de laatste gezamenlijk worden beheerd door de SBB, SNCF en Deutsche Bahn. Met de toetreding van Zwitserland tot Schengen op 12 december 2008 zijn de immigratiecontroles aan de grensovergangen stopgezet, hoewel de douanecontroles nog steeds plaatsvinden vanwege het feit dat het land geen lid is van de douane-unie van de EU.

Economisch gezien is de dynamiek van Bazel duidelijk zichtbaar: in 2016 bedroeg de werkloosheid 3,7 procent; de werkgelegenheid was verdeeld over de secundaire (19,3 procent) en tertiaire sector (80,6 procent) – zo'n 82.449 inwoners waren actief in het beroepsleven, waarbij vrouwen 46,2 procent van de beroepsbevolking uitmaakten. Farmaceutische industrie, financiën en logistiek stimuleren de groei, terwijl cultureel toerisme en hoger onderwijs een gediversifieerde dienstensector ondersteunen.

Het architectonisch erfgoed van Bazel is ongeëvenaard in de Bovenrijn: de rode zandstenen Münster, een meesterwerk van laat-romaanse en vroeg-gotische architectuur, werd verwoest door de aardbeving van 1356, vervolgens in fasen herbouwd in de vijftiende eeuw en opnieuw gerestaureerd in de negentiende en twintigste eeuw; de kloostergang herbergt een gedenkteken voor Erasmus. Aan de overkant kijkt het zestiende-eeuwse Rathaus – met gevels opgefleurd door fijn geschilderde muurschilderingen – uit over de Markt, een symbool van burgerlijke trots. Tinguely's Carnavalsfontein, een kinetische creatie ter herdenking van Fasnacht, is een eerbetoon aan Bazels jaarlijkse carnaval, een evenement van zo'n hartstocht dat de "drie mooiste dagen" de stad in nachtelijke feestvreugde doen baden.

Hedendaagse interventies accentueren het stadsbeeld: Renzo Piano's Fondation Beyeler vormt een aanvulling op Mario Botta's Jean Tinguely Museum en de Bank voor Internationale Betalingen; de brandweerkazerne van Zaha Hadid, het Design Museum van Frank Gehry, het fabrieksgebouw van Álvaro Siza Vieira en het conferentiepaviljoen van Tadao Ando geven het Vitra-complex aan de overkant van de grens in Weil am Rhein een nieuwe impuls; de lokale praktijk van Herzog & de Meuron heeft talloze mijlpalen opgeleverd, van stedelijke lofts tot internationale iconen zoals Tate Modern in Londen en het Vogelnest in Peking. De erkenning van Bazels ethos van behoud kwam in 1996 met de Wakkerprijs voor het behoud van stedelijk erfgoed.

Het erfgoed van de stad reikt verder dan enkele bouwwerken en omvat de gehele oude stad, die gerekend wordt tot het Zwitserse erfgoed van nationaal belang, samen met kerken, kloosters, wereldlijke gebouwen, archeologische overblijfselen en museumcollecties. Van de Prediger Kirche en Elisabethenkirche tot het voormalige Kartuizerhuis St. Margarethental, de gereformeerde Leonhardskirche en de Joodse Synagoge aan de Eulerstrasse, deze religieuze bouwwerken verbeelden het kerkelijke erfgoed van Bazel. Wereldlijke gebouwen – van het Badischer Bahnhof en de Bank voor Internationale Betalingen tot het Bürgerspital en Café Spitz – vormen de rode draad van burgerlijke, commerciële en filantropische inspanningen. Archeologische opgravingen bij de Gasfabrik, de Münsterhügel en in de Altstadt hebben Keltische La Tène-nederzettingen aan het licht gebracht, die getuigen van menselijke bewoning vóór de middeleeuwse stichting. Archieven en musea, zoals het Anatomisch Museum van de Universiteit, het Apotheekhistorisch Museum, het Joods Museum en de Dierentuin, bewaren de documentaire, wetenschappelijke en natuurlijke geschiedenis van de regio.

Op het kruispunt van drie naties fungeert Bazel als toegangspoort tot de Zwitserse Jura, Zürich en Luzern aan de andere kant van de Alpen, en de wijngaarden van de Elzas en de bossen van het Zwarte Woud. De brede bocht van de Rijn doorsnijdt de stad: Grossbasel aan de zuid- en westoever omvat de middeleeuwse kern, terwijl Kleinbasel ten noorden van de huidige rivier een groot deel van het nachtelijke leven van de stad herbergt. Voor de reiziger wiens reisroute meerdere dagen in beslag neemt, biedt de stad een zeldzame combinatie van wetenschappelijk erfgoed, architectonische verhevenheid, museale rijkdom en feestelijk spektakel. De kunstcollectie van Bazel vormt een stille verbinding met eeuwenlange menselijke creativiteit; het carnaval, Fasnacht, vormt een seizoensgebonden omkering van de burgerlijke orde in een driedaagse optocht van maskers en muziek. In Bazel doorkruist men niet alleen de ruimte, maar beweegt men zich ook door lagen van menselijk denken en streven – een ervaring die tegelijk cerebraal en zintuiglijk is, verankerd door de onophoudelijke stroom van de Rijn.