Brno

Brno ligt op het kruispunt van de rivieren Svitava en Svratka, een stad waarvan het gelaagde verleden en dynamische heden zich in gelijke mate ontvouwen over haar straten, pleinen en groene ruimtes. Met ongeveer 403.000 inwoners – alleen Praag is de stad groter in Tsjechië – en een metropoolbevolking van bijna driekwart miljoen, behoudt de stad de schaal en verfijning van een belangrijk Europees centrum, terwijl de intimiteit voortkomt uit menselijke maat en temperament. Bijna een millennium lang was Brno het hart van Moravië, eerst als koninklijke zetel, vervolgens als vesting en uiteindelijk als bakermat van industrie, onderwijs en cultuur. Tegenwoordig fungeert de stad als het epicentrum van de Tsjechische rechtspraak, de thuisbasis van vier hooggerechtshoven en een constellatie van staatsinstellingen, terwijl haar reputatie als centrum van hoger onderwijs, innovatie en kunst steeds verder groeit.

Vanaf de Petrovheuvel, bekroond door de twee torenspitsen van de Sint-Petrus-en-Pauluskathedraal, tekenen de contouren van Brno zich af in geordende lagen: de middeleeuwse kern rond het Vrijheidsplein, de functionalistische helderheid van modernistische villa's daarachter, de uitgestrekte bossen die oplopen tot de Kopečekheuvel op bijna 500 meter boven zeeniveau. Daaronder schetsen de Svratka en Svitava een dubbele bocht door parken, reservoirs en lanen met platanen, en vormen zo een groene strook die de stad een sfeer van ontspannen rust geeft. Kleinere beekjes – Veverka, Ponávka en Říčka – slingeren zich door de wijken, hun oevers gecultiveerd tot rustige promenades. Achtendertig kilometer aan speciale fiets- en skatepaden, waaronder een route van zo'n 130 km naar Wenen, getuigen evenzeer van een cultuur van actieve mobiliteit als van Brno's historische rol als kruispunt tussen Noord- en Zuid-Europa.

De fundamenten van Brno dateren van rond 1000 n.Chr., toen Slavische nederzettingen floreerden op de heuvels en een kapel uit de 11e eeuw het huidige Petrovplateau innam. De stad kreeg stadsrechten in 1243 en in de 14e eeuw was de stad stevig gevestigd als Moravische hoofdstad. De middeleeuwse verdedigingswerken zijn het meest prominent aanwezig in het kasteel Špilberk, een koninklijk fort dat in de 13e eeuw werd gebouwd en later werd omgebouwd tot een van de meest gevreesde gevangenissen van het Habsburgse rijk. Tegenwoordig is Špilberk een stedelijk museum, met zijn kazematten en wallen omlijst door een park dat is geclassificeerd als een nationaal cultureel monument. Onder het kasteel, het Oude Stadhuis – met zijn kromme torenspits, ontstaan ​​uit de wrok van een metselaar en zijn ingang geflankeerd door de opgezette krokodil die ooit voor een draak werd aangezien – blijft de zetel van een stadslegende.

Naast deze middeleeuwse bolwerken staan ​​meesterwerken van het 20e-eeuwse functionalisme. Villa Tugendhat, ontworpen door Ludwig Mies van der Rohe en voltooid in 1930, belichaamt de ethos van strakke lijnen, open vlakken en industriële materialen, zo diepgeworteld dat de diplomatieke bijeenkomst van de familie Tugendhat in haar zalen in 1992 de vreedzame ontbinding van Tsjecho-Slowakije bepaalde. Vlakbij bevestigen Arnošt Wiesners Villa Stiassni, het Avion Hotel en het Morava Paleis eveneens Brno's internationale betekenis tijdens het interbellum. De UNESCO-erkenning van Villa Tugendhat in 2001 markeerde Brno's entree op het wereldtoneel van de architectuur; het interieur, gerestaureerd na decennia van verwaarlozing, biedt nu plaats aan rondleidingen die ruim van tevoren gereserveerd moeten worden.

Brno's identiteit als "Stad van de Muziek" binnen het Creative Cities Network van UNESCO berust op een even gevarieerd als rijk erfgoed. Het Nationaal Theater van Brno beslaat drie gebouwen: het Rose-Acoustic Mahen Theater, dat in 1911 als eerste in Europa de elektrische gloeilampen van Edison gebruikte; het Janáček Theater, vernoemd naar de componist wiens opera's vaak in Brno in première gingen; en het historische Reduta Theater, het oudste speciaal gebouwde theatergebouw in Centraal-Europa. Naast de deur herdenkt een bronzen standbeeld van de jonge Mozart zijn optreden hier in 1767, samen met zijn zus Nannerl, en een kerst die hij doorbracht aan het Moravische hof.

Het Stadstheater van Brno, opgericht in 1945, maakt het theateraanbod compleet. Het repertoire van musicals en toneelproducties is seizoen na seizoen uitverkocht en jaarlijkse tournees door heel Europa trekken het publiek naar de stad. Kleine gezelschappen – waaronder Divadlo Husa na provázku, HaDivadlo, het Radost Poppentheater en Polárka – zorgen voor nog meer diversiteit in het aanbod, elk met een experimentele taal, lokale verhalen of een publiek voor het hele gezin.

Musea bij uitstek dragen in gelijke mate bij aan de aantrekkingskracht van Brno. Het Moravisch Museum, opgericht in 1817, is het op één na grootste van Tsjechië, met zes miljoen objecten, variërend van paleolithische werktuigen tot zilverwerk uit de Renaissance. Het Anthropos Paviljoen, een dependance van het museum, verkent de vroegste migraties van de mensheid aan de hand van film, artefacten en interactieve tentoonstellingen. Vlakbij bevindt zich de Moravische Galerie, die drie afzonderlijke locaties voor kunst en toegepaste kunst omvat, met een tentoonstelling van alles van gotische paneelschilderkunst tot naoorlogse abstractie. Het Technisch Museum, het grootste van Moravië, volgt de boog van innovatie met gerestaureerde locomotieven, telegrafen en vroege vliegtuigen. In 2016 opende de Vašulka Keuken Brno in het Huis van de Kunsten van Brno, waar het archief van videokunstpioniers Woody en Steina Vasulka is gehuisvest en nieuwe-media-installaties worden gepresenteerd in dialoog met de creatieve codex van de stad.

Elk jaar in juni domineert Ignis Brunensis de nachtelijke hemel boven het stuwmeer van Brno, een internationale vuurwerkwedstrijd met pyrotechnische shows die zo'n honderdduizend toeschouwers per avond trekken. Het is onderdeel van een festivalkalender die zo vol is dat bezoekers in opeenvolgende weken het Cinema Mundi filmfestival (zestig inzendingen dingen mee naar een Oscarnominatie), Theatre World Brno (honderd ensembles uit twintig landen), het Internationaal Muziekfestival en het Spilberk Internationaal Muziekfestival (concerten op kasteelpleinen), het Zomer Shakespeare Festival (voorstellingen onder de blote hemel) en Slavnosti vína, een oogstfeest eind september met Moravische wijnen, kunnen aantreffen.

Onder deze internationale evenementen liggen tradities die geworteld zijn in het dorpsleven. Folkloristische festivals in Židenice, Líšeň en Ivanovice brengen gekostumeerde dansers, volksorkesten en wijnboeren naar de wijken van de stad. Hun ceremonies verbinden moderne burgers met het ritme van het platteland. En het lokale dialect van het Hantec – met een eigen vocabulaire voor roddels in kroegen en studentenstreken – leeft voort als een levende volkstaal onder de 60.000 universiteitsstudenten van Brno, wier aanwezigheid de stad voortdurend vernieuwt.

De 13 hogescholen van Brno omvatten 33 faculteiten en tellen zo'n 62.000 studenten. Deze concentratie van talent stimuleert een onderzoekseconomie waarin quartaire instellingen zoals AdMaS (Advanced Materials, Structures and Technologies) en CETOCOEN (Center for Research on Toxic Substances in the Environment) floreren naast universitaire spin-offs. Het Zuid-Moravische Innovatiecentrum en de VUT Technology Incubator begeleiden startups van concept tot markt, terwijl wereldwijde technologiebedrijven – Gen Digital (voorheen AVG Technologies), Kyndryl, AT&T, Honeywell, Siemens, Red Hat en Zebra Technologies – hier hun regionale hoofdkantoor hebben gevestigd. Softwareontwikkeling in Brno, gelanceerd door de privatiseringen in de jaren 90, behoort nu tot de meest dynamische clusters van Europa.

Lichte industrie, logistiek en dienstverlening hebben de zware machinebouw uit het communistische tijdperk grotendeels vervangen, hoewel Siemens en Honeywell nog steeds ontwerpcentra in stand houden. De transformatie van fabrieken uit het verleden naar laboratoria van de toekomst is niet in de laatste plaats te danken aan de nadruk die de stad legde op interdisciplinaire dialoog en de bereidheid om conferenties te organiseren in het expositiecentrum van Brno. Sinds de opening in 1928 heeft het complex beurzen en congressen georganiseerd die jaarlijks door meer dan een miljoen bezoekers worden bezocht. Ondertussen houdt het Masaryk Circuit, dat in 1930 werd geopend, de traditie van de autosport in ere met Grand Prix-evenementen en enduranceraces die liefhebbers van motor- en autosport naar de buitenwijken van de stad trekken.

Het openbaar vervoer in Brno omvat 12 tramlijnen – plaatselijk bekend als šaliny – 14 trolleybuslijnen (het grootste netwerk van het land) en bijna 40 dag- en 11 nachtbusroutes. Regionale diensten sluiten naadloos aan via IDS JMK om dorpen en steden in Zuid-Moravië met elkaar te verbinden. Elke zomer vaart een passagiersveerboot over het stuwmeer en een toeristenminibus biedt panoramische ritten door het historische centrum. De spoorlijn Brno-Wenen werd in 1839 aangelegd, de eerste in wat nu Tsjechië is. Tegenwoordig verwerken negen stations dagelijks 500 treinen; het hoofdstation, dat dagelijks door 50.000 passagiers wordt gebruikt, wacht op vervanging omdat de capaciteit onder druk staat door de groeiende vraag.

Wegverbindingen omvatten de snelweg D1 naar Praag en Ostrava, de D2 naar Bratislava en de nabijgelegen D52 richting Wenen. De toekomstige D43 en stadsringwegen, onderbroken door tunnels bij Pisarky, Husovice, Hlinky en Královo, zijn bedoeld om de congestie te verminderen, hoewel de bouw en de publieke consultatie doelbewust worden voortgezet. Brno wordt bediend door twee luchthavens: de internationale luchthaven Brno-Tuřany, waarvan het aantal passagiers tot 2011 steeg voordat het tijdens de pandemie daalde, en de luchthaven Medlánky, een hub voor zweefvliegtuigen, heteluchtballonnen en modelvliegtuigen.

Brno ligt op de overgang tussen het Boheems-Moravisch Hoogland en het Zuid-Moravisch Laagland. Beboste heuvels omsluiten de stad aan drie kanten en beslaan zo'n 6379 hectare – 28 procent van het gemeentelijk grondgebied. De Lužánky- en Denistuinen, de oudste en eerste door de gemeente aangelegde parken van het land, bieden gazons en zuilengalerijen die grenzen aan de stadskern. Daarachter beloven de kalksteengrotten en sinkholes van de Moravische Karst dagtochten vol geologisch wonder.

Klimaattechnisch gezien behoort Brno tot de oceanische of vochtige continentale categorie, afhankelijk van de toegepaste isotherm. De winters dalen tot bijna -3 °C, terwijl de zomertemperaturen vaak boven de 30 °C uitkomen, een patroon dat zich de afgelopen twee decennia heeft versterkt. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​ongeveer 505 mm, verspreid over 150 dagen, en de zon schijnt er ongeveer 1771 uur. De luchtkwaliteit blijft tot de beste in Tsjechische steden behoren, dankzij natuurlijke ventilatie en de afwezigheid van zware stormen.

Te midden van zijn officiële instellingen en grootse festivals koestert Brno zijn mythen evenzeer als zijn statuten. De legende van de Brno-draak, in werkelijkheid een krokodil gevuld met kalk en gedood door een slimme burger, leeft voort in het opgezette dier in het Oude Stadhuis en in de nomenclatuur van het honkbalteam Draci Brno, rugbyclub RC Dragon en radiostation Radio Krokodýl. Een tweede heraldisch symbool – een wagenwiel dat in één dag uit een ver bos gerold werd, naar verluidt met duivelse hulp – draait in brons rond op dezelfde gevel. Elke middag luidt de klok in de Petrovkathedraal een uur te vroeg, ter herdenking van het Zweedse beleg in 1645, toen een truc van een belhamel de vrijheid van de stad veiligstelde. Op dat moment laat de astronomische klok nabij het Vrijheidsplein zijn glazen bol los, een letterlijk en symbolisch aandenken aan Brno's weigering om zich aan de conventies te onderwerpen.

In elk steegje en elke binnenplaats voel je de wisselwerking tussen verleden en heden, een stad die zich tegen homogenisering heeft verzet door haar eigen idiomen te koesteren: Hanteekse slang die floreert naast academisch proza, functionalistische villa's die hun originele inrichting behouden naast cafés vol studenten. Brno overweldigt niet met pronkzucht; het beloont de geduldige toeschouwer juist met momenten van gratie – schaduwen die over een gotische boog vallen, het clair-obscur van glas-in-loodramen in de Sint-Jacobskerk, of de onverwachte stilte van een bankje aan de rivier. Het is precies deze balans tussen rauwheid en elegantie, tussen juridische ernst en artistieke uitbundigheid, die Brno tot een onmisbaar hoofdstuk maakt in elke beschrijving van Centraal-Europa. Hier blijft de geschiedenis in beweging, en elke steen getuigt van een leven in beweging, dat altijd uitnodigt tot ontdekking door nauwgezette aandacht in plaats van door extravagante beloften.