Zaragoza

Zaragoza, vaak in het Engels vertaald als Saragossa, ligt in het hart van Aragón en het stroomgebied van de Ebro, met een mix van waterlopen, eeuwenoude stenen en moderne ambities. Met 675.301 inwoners bij de opening van 2021 – cijfers die de stad plaatsen tussen de vijf grootste gemeenten van Spanje qua inwoneraantal en als de 26e meest bevolkte gemeente binnen de Europese Unie – strekt de stad zich uit over 973,78 vierkante kilometer, een gebied dat meer dan de helft van de totale bevolking van de autonome regio omvat. Gelegen op een hoogte van ongeveer 208 meter boven zeeniveau, behoudt Zaragoza een subtiel evenwicht tussen de riviervlakte en de hoogteverschillen die de stad omringen, en bereikt in sommige sectoren een hoogte van bijna 750 meter.

Sinds de oudheid doorsnijdt de Ebro de stad in een diagonale strook van westnoordwest naar oostzuidoost, waarbij het water Zaragoza binnenkomt op een hoogte van 205 meter en er weer uitstroomt op 180 meter. De zijrivieren van de rivier – de bescheiden Huerva, die nu gedurende een groot deel van zijn stadspassage onder water staat, en de meer indrukwekkende Gállego, ontstaan ​​in de Pyreneeën – hebben de uitbreiding van de stad gestuurd en zowel de letterlijke contouren als de immateriële stromen van culturele uitwisseling gevormd. Geologisch gezien ligt de gemeente in een semi-aride laagte, ingesloten door bergen die vochtige lucht uit zowel de Atlantische Oceaan als de Middellandse Zee weren. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​slechts 328 millimeter, waarvan het grootste deel in de lente en herfst valt; Juli en augustus, en ook de wintermaanden december tot en met maart, worden gekenmerkt door relatieve droogte, af en toe onderbroken door de koude, droge windstoten van de Cierzo, nachtvorst, sporadische sneeuwval en aanhoudende mist in de late herfst.

Aan de oevers van de Ebro in Zaragoza staan, is de concentrische lagen van menselijke activiteit waarnemen, van de Romeinse kolonie Caesaraugusta – gesticht op de rechteroever, waar de Huerva samenvloeit – tot de weelderige paleizen, mudejarkerken en moderne bruggen die getuigen van twee millennia van welvaart en onafgebroken bewoning. De Romeinse sporen zijn nog steeds zichtbaar in de ruïnes van het forum, de haven, de baden en het theater, terwijl de stenen zelf fluisteren over Caesars nalatenschap, zelfs terwijl ze half begraven liggen onder de trottoirs van de stad. Tijdens de middeleeuwen ontvouwde de christelijke herinrichting van de stedelijke ruimte zich door de bouw van kerken over voormalige moskeeën, een proces dat het meest levendig wordt belichaamd door de Kathedraal van de Verlosser – La Seo – waar romaanse apsissen uit de twaalfde eeuw de wacht houden naast gotische gewelven en mudejarversieringen. Vlakbij torent de Basílica del Pilar met zijn barokke majestueuze bouwwerk uit aan de oever van de rivier. De torens en koepels zijn gewijd door de fresco's van Francisco Goya in het gewelfde interieur. Dit is een bewijs van de blijvende kracht van de Mariaverering en de positie van de stad als knooppunt van bedevaart en identiteit.

Buiten het oude hart onthult Zaragoza een landschap dat tegelijk streng en gevarieerd is: de rivieroevers zelf zijn vlak, maar het directe achterland maakt plaats voor muelas – heuvels met platte toppen – en steile hellingen. In deze glooiende buitenwijken heeft gipsrijke grond plaatsgemaakt voor sinkholes die tijdelijke poelen worden, en in het zuiden manifesteert het seizoensgebonden bassinage, bekend als la Sulfúrica, zich alleen wanneer irrigatiewater in ondergrondse holtes stroomt. Een uitgestrektheid van ruimte doordringt het terrein, onderbroken door de strategische as die Zaragoza verbindt met Madrid, Barcelona, ​​Valencia, Bilbao en, aan de andere kant van de Pyreneeën, Bordeaux en Toulouse. Het is dit geografische scharnierpunt – een ruwe zeshoek van grote Europese steden – dat Zaragoza al lang een commerciële vitaliteit en culturele doordringbaarheid verleent.

Het middeleeuwse islamitische fort van het Aljafería-paleis, gebouwd in de elfde eeuw onder de Hudid-dynastie, heeft nog steeds zijn interieurversieringen met ingewikkeld stucwerk en vergulde plafonds behouden, een voorbode van de mudéjarstijl die door UNESCO wordt erkend, samen met La Seo en andere bouwwerken. In het huidige tijdperk huisvest het voormalige Moorse paleis het Aragonese parlement, dat een brug slaat tussen het verre verleden en het huidige bestuur. Een paar straten verderop vormen de slanke bogen van het stadhuis en de stenen galerijen van de Lonja – ooit de zetel van de middeleeuwse geldwissel – een stedelijke as die naar de Ebro stroomt. Door de hele oude wijk heen treft men niet alleen de twee kathedralen aan, maar ook een dozijn kerken van uiteenlopende afkomst: San Pablo, Santa María Magdalena en San Gil Abad, waarvan de torens wellicht rudimentaire minaretten zijn; San Miguel en Santiago, beide doordrenkt met barokke details en mudejarplafonds uit de zeventiende eeuw; en Santa Engracia, zelf een basiliek waarvan de naam zowel martelaarschap als heiligheid oproept. Gezamenlijk getuigen deze monumenten van de onophoudelijke dialoog tussen christelijke en islamitische ambachtslieden, een synthese van baksteen, dakpannen en hout die de stijl overstijgt en de architectonische taal van de regio definieert.

In de buitenruimtes herbergt Zaragoza een overvloed aan paleisachtige woningen die in de zestiende eeuw door de landadel werden gebouwd: de paleizen van de graven van Morata en Luna, de residentie van de deken en de Real Maestranza, elk een oefening in steenhouwen en sculpturale details; de huizen van Torrero en Don Lope, de laatste nu in gebruik als openbare functie; en de paleisachtige woningen van de graven van Sástago en Argillo, de laatste omgebouwd tot het Pablo Gargallo Museum, gewijd aan de werken van de Aragonese beeldhouwer. De musea van de stad reiken veel verder dan deze voormalige privésalons: het gemeentelijke Museum van Zaragoza, gratis toegankelijk en geprezen om zowel de mozaïeken uit de Romeinse tijd als de collectie Goya-schilderijen; het Museo Goya–Colección Ibercaja in het Camón Aznar-gebouw, dat zowel permanente werken als wisselende tentoonstellingen presenteert; en het Educatief Museum van Origami, gevestigd in het Centro de Historias—een merkwaardig bewijs van de universele geometrie van het ambacht.

In de zomer van 2008 hervormde Zaragoza zich tot een internationaal forum voor de wereldtentoonstelling gewijd aan water en duurzame ontwikkeling. Expo 2008 opende nieuwe terreinen langs de rivier, waaronder de Watertoren – Torre del Agua – en de kronkelende lijnen van de Derde Millenniumbrug. Deze laatste, een betonnen boogconstructie met een ongekende overspanning, heeft zes rijstroken, twee fietspaden en twee met glas overdekte voetpaden over de Ebro en belichaamt zowel utilitaire ambitie als sculpturale gratie. Het expoterrein vormt nu een moderne enclave waar bezoekers kunnen dwalen tussen paviljoens ontworpen door grootheden zoals Zaha Hadid. De enige faciliteit die nog open is, is het Rivieraquarium, dat zoetwatersoorten huisvest in een reeks bassins die de diverse ecosystemen van de Ebro nabootsen.

Het vervoer in Zaragoza zelf wordt georkestreerd door een geïntegreerd netwerk van wegen, trams, bussen, fietsen en treinen. Snelwegen lopen vanuit de stad naar de belangrijkste metropolen van Spanje – Madrid, Barcelona, ​​Valencia en Bilbao – die elk zo'n driehonderd kilometer van elkaar verwijderd liggen. Binnen het stedelijk netwerk exploiteren de stadsbussen van Zaragoza eenendertig reguliere routes – waaronder twee ringlijnen – twee lijndiensten, zes pendelbussen (waarvan één gratis) en zeven nachtelijke lijnen die in het weekend en op feestdagen rijden. Een ander netwerk van interlokale lijnen, beheerd door het Zaragoza Area Transport Consortium, breidt het bereik van de stad uit naar aangrenzende steden en dorpen via zeventien reguliere routes. De tram van Zaragoza, waarvan de eerste lijn Valdespartera verbindt met Parque Goya, doorkruist de straten van de stad in geëlektrificeerde stilte, terwijl openbare fietspaden en het Bici Zaragoza-plan van de stad het openbaar vervoer met de fiets stimuleren.

Spoorverbindingen hebben de strategische waarde van Zaragoza vergroot: de hogesnelheidstreinen AVE van Renfe verbinden de stad in ongeveer vijfenzeventig minuten met Madrid en in zo'n negentig minuten met Barcelona, ​​terwijl het forensennetwerk van Cercanías de voorstadsstations onder auspiciën van Renfe met elkaar verbindt. Het station Zaragoza-Delicias bedient zowel trein- als busverkeer, met een architectuur die een modernistisch contrast vormt met de stenen gevels van de oude stad. Tien kilometer naar het westen, in de wijk Garrapinillos, ligt de luchthaven van Zaragoza. De vrachtactiviteiten overtroffen die van Barcelona-El Prat in 2012, waardoor het de belangrijkste hub van Spanje voor luchtvracht werd; het huisvest ook de 15e Groep van de Spaanse luchtmacht en diende historisch gezien als noodlandingsplaats voor de spaceshuttle van NASA in geval van een transoceanische abortus.

Het dagelijks leven in Zaragoza speelt zich af tegen deze lagen van infrastructuur. Forenzen reizen gemiddeld 48 minuten per werkdag met het openbaar vervoer; negen procent maakt ritten van meer dan twee uur mee, terwijl de wachttijd bij haltes gemiddeld elf minuten bedraagt ​​en twaalf procent van de reizigers meer dan twintig uur. Een enkele rit is gemiddeld 4,2 kilometer lang, hoewel vijf procent van de reizigers meer dan 12 kilometer in één richting aflegt. Deze cijfers onderstrepen zowel de ruimtelijke uitgestrektheid van de stad als het ritme van werk en vrije tijd dat de inwoners verbindt met hun werkplek, school en culturele bezienswaardigheden.

Vrije tijd zelf kent hier vele vormen. In het noordelijke deel strekt Parque Grande José Antonio Labordeta zich uit over hectares aan gebeeldhouwde gazons, monumentale trappen en botanische tuinen. Oorspronkelijk vernoemd naar dictator Primo de Rivera, werd het park in 2008 heringericht ter ere van José Antonio Labordeta, de Aragonese singer-songwriter en politieke figuur wiens melodieën het democratische Spanje bezielden. Vlakbij de westelijke grenzen van het park staat Puerta del Carmen, een van de twaalf overgebleven toegangswegen tot de voormalige vestingwerken van Zaragoza. Hoewel het in 1789 in neoclassicistische stijl werd herbouwd, heeft het gehavende uiterlijk – getekend door littekens van de belegering en, meer recent, door een busbotsing in 1997 – een authentieke uitstraling van oorlogsverdriet behouden. Verder stroomafwaarts ligt de Puente de Piedra, oorspronkelijk gebouwd in de vijftiende eeuw en herhaaldelijk herbouwd na overstromingen, nu voornamelijk voor voetgangers en aan beide uiteinden staan ​​gebeeldhouwde leeuwen die het wapen van de stad symboliseren.

Voor wie tijdens de hete zomers rust zoekt, biedt Zaragoza openbare zwembaden die door de gemeente worden beheerd, zoals het Centro Deportivo Municipal Actur, met zijn uitgestrekte zwembaden en gazons; het Salduba-centrum in Parque Primo de Rivera, met een bassin van olympische lengte; en het Palacio Municipal de Deportes, waar schaduwgevende bomen kleinere zwembaden omringen. Zelfs voetbal vindt zijn thuishaven in La Romareda, het thuisstadion van Real Zaragoza – dat uitkomt in de Segunda División – met een stadion dat drieëndertigduizend toeschouwers verwelkomt, twee kilometer ten zuidwesten van het centrale plein.

Culinaire en folkloristische tradities blijven van vitaal belang. De Fiestas del Pilar, die elk jaar in oktober worden gehouden ter ere van de vermeende verschijning van de Maagd Maria aan Sint-Jacobus, trekken een menigte naar de oevers van de rivier. Muziek, dans en gemeenschappelijke feesten transformeren de Plaza del Pilar tot een middelpunt van collectieve identiteit. Naast de fontein die bekendstaat als de Fuente de la Hispanidad – een allegorisch beeldhouwwerk ter herdenking van de reis van Columbus – bevindt zich het VVV-kantoor, zelf een toegangspoort tot zorgvuldig samengestelde inzichten in de lokale gastronomie, theatervoorstellingen en de labyrintische steegjes van de oude stad.

Ook winkelen neemt een centrale plaats in in het stedelijke verhaal. De autovrije Calle Alfonso I en omgeving – van de Residencial Paraíso in Sagasta tot de Plaza de España – herbergen een scala aan boetieks, variërend van haute couture op Francisco de Vitoria tot ambachtelijk handwerk op Jaime I en de antiquairs rond San Bruno. Op zondagochtend vindt u op de rommelmarkt op de Plaza de San Bruno tweedehands curiosa en volksvoorwerpen die het handelsverleden van de stad weerspiegelen.

Voor de veeleisende bezoeker combineert de Zaragoza Card toegang tot belangrijke monumenten en musea, onbeperkt gebruik van de toeristenbus, vooraf betaalde reizen met het openbaar vervoer, rondleidingen en zelfs een gratis drankje en tapa in geselecteerde gelegenheden. De kaart is verkrijgbaar in vierentwintig- en achtenveertig-uursformaat en fungeert als paspoort én grootboek, waardoor de toegang tot het gelaagde aanbod van de stad soepel verloopt zonder te vervallen in commodificatie.

Zo komt Zaragoza in het daglicht: een stad die tegelijk monumentaal en intiem is, waar Romeinse zuilen in dialoog staan ​​met middeleeuwse bogen, waar barokke kerken uitkijken op art nouveau-gevels, en waar de grillen van het klimaat – verschroeiende zomers, winderige winters – hun stempel drukken op het dagelijkse ritueel. Het is een hoofdstad die, ondanks haar omvang, onder de radar van het massatoerisme blijft, een plek waarvan de lagere accommodatiekosten de aandachtige reiziger belonen. Of het nu wordt beschouwd als een handige tussenstop tussen Madrid en Barcelona of als een bestemming op zich, Zaragoza biedt een continuüm aan ervaringen – architectonisch, gastronomisch, performatief en landschappelijk – die samen een beeld schetsen van het diepe binnenland van Spanje, een binnenland gevormd door rivieren, rijken en de vastberaden polsslag van menselijk streven.