Valencia

Valencia, de legendarische hoofdstad van de gelijknamige provincie en autonome regio aan de oostkust van Spanje, presenteert zich als een samenvloeiing van oudheid en innovatie. De stad telt zo'n 825.948 inwoners binnen een gemeentegrens van 134,6 vierkante kilometer en maakt deel uit van een stedelijke agglomeratie met 1,5 miljoen inwoners en een bredere metropoolregio met ongeveer 2,5 miljoen zielen. Gelegen aan de monding van de rivier de Turia, op een vruchtbare alluviale uiterwaard die zijdezacht slib oplevert en de Albufera-lagune ten zuiden ervan voedt, kijkt deze op twee na meest bevolkte gemeente van het land zeewaarts over de Golf van Valencia, richting de uitgestrektheid van de westelijke Middellandse Zee, getuige van millennia van culturele aangroei en geologische transformaties.

De stad, gesticht in 138 v.Chr. onder Romeinse heerschappij als Valentia Edetanorum, vindt haar oorsprong in strategische kolonisatie. Het rechthoekige castrum strekte zich uit over de sedimentaire vlaktes die ooit enkele kilometers landinwaarts lagen vanaf de oude kustlijn. Toen de westelijke helft van het rijk ten onder ging, onderging Valentia de druk van Byzantijnse invallen en integreerde later tegen het einde van de zesde eeuw in het Visigotische rijk van Toledo. De vestingwerken werden geleidelijk versterkt tegen bedreigingen van buitenaf. De komst van de islamitische heerschappij in het begin van de achtste eeuw luidde een ingrijpende herordening van de Valenciaanse samenleving en het landschap in. Er werden nieuwe irrigatienetwerken – acequias – aangelegd en tot dan toe onbekende gewassen in Europa werden geïntroduceerd. Dit legde een agronomische erfenis vast die voortleeft in de intensief gecultiveerde omgeving van de Albufera. Met de christelijke verovering van de stad door koning Jaime I van Aragon in 1238 werd Valencia de hoofdstad van het opkomende koninkrijk Valencia onder de Kroon van Aragon. Deze staat zou in de late middeleeuwen en de vroege moderne tijd floreren.

In de vijftiende eeuw bevoeren Valencia's handelsvloten de wateren van de westelijke Middellandse Zee en verbonden ze Italiaanse opslagplaatsen en Iberische havens met een steeds groter wordende groep handelspartners. Tegen het einde van de eeuw was de stad uitgegroeid tot een van de grootste stedelijke centra van Europa, met een schatkist die was gevuld door de export van keramiek, zijde, papier en glas. De heroriëntering van de wereldhandel naar Atlantische havens in de zestiende eeuw, verergerd door de plunderingen van Barbarijse kapers, veroorzaakte echter een economische krimp die werd verergerd door religieuze onrust: het edict van 1609 dat de Morisken – destijds ongeveer een derde van de inwoners van de regio – verdreef, putte de beroepsbevolking uit en destabiliseerde de agrarische en ambachtelijke productie, wat een langdurige periode van achteruitgang inluidde. Pas in de achttiende eeuw werd de stad weer een belangrijk centrum voor de zijdeproductie. De weefgetouwen draaiden weer in de werkplaatsen verspreid over de oude wijk.

De twintigste eeuw maakte Valencia tot een toneel van ideologisch en militair conflict. Tussen 1936 en 1937 was de stad de voorlopige zetel van de republikeinse regering tijdens de Spaanse Burgeroorlog. De stad werd geteisterd door aanhoudende lucht- en zeebombardementen van Franco-troepen en was getuige van de erosie van haar taalkundig en cultureel erfgoed onder de opkomende dictatuur. In 1957 eiste een catastrofale overstroming van de Turia meer dan tachtig levens, waardoor gemeentelijke ingenieurs gedwongen werden de rivier naar het zuiden om te leiden; pas in het democratische tijdperk transformeerde de verlaten rivierbedding tot de Turia-tuinen, een lineair park dat zich door het hart van de stad uitstrekt en speeltuinen, sportvelden en het Palau de la Música herbergt, grenzend aan de glimmende gebouwen van de Stad van Kunst en Wetenschap.

De haven van Valencia – een essentiële slagader voor de containerhandel – behoort tot de drukste van zowel Europa als het Middellandse Zeegebied, wat de benoeming van de stad tot wereldwijd knooppunt op gammaniveau door het Globalization and World Cities Research Network bevestigt. Het klimaat, geclassificeerd als semi-aride, grenzend aan de Middellandse Zee, kent milde winters en hete, droge zomers: de gemiddelde jaartemperaturen liggen rond de 18,6 °C, terwijl de seizoensextremen variëren van een ijskoude -7,2 °C in februari 1956 tot een zinderende 44,5 °C in augustus 2023. De neerslagpiek in de herfst ligt tijdens de zogenaamde koude periodes in het westelijke Middellandse Zeegebied, wanneer lagedrukgebieden in de bovenlucht plotselinge stortbuien veroorzaken, zoals de beruchte overstromingen van oktober 1957 en opnieuw in 2024. De laatste zeldzame sneeuwval vond plaats in januari 1960.

Toch is het juist op het gebied van culturele vitaliteit dat Valencia zich het meest nadrukkelijk laat gelden. Het Falles-festival, dat elk jaar in maart wordt gevierd en in november 2016 op de UNESCO-lijst van immaterieel cultureel erfgoed is geplaatst, transformeert de stad in een wereld van monumentale beeltenissen van papier-maché en oogverblindend vuurwerk, met als hoogtepunt de dagelijkse mascletà waarvan de percussieve cadans door de Plaça de l'Ajuntament galmt. Eveneens eerbiedwaardig is het Tribunal de les Aigües, een irrigatierechtbank van Moorse oorsprong die elke donderdagmiddag onder het Portaal van de Apostelen bijeenkomt om te bemiddelen in waterrechten langs het complexe kanaalnetwerk dat de vruchtbare rijstvelden van de Albufera irrigeert. Deze geleefde tradities gaan hand in hand met wereldwijde onderscheidingen op het gebied van sport en design. Zo organiseerde Valencia in 2007 en 2010 de America's Cup, vond van 2008 tot en met 2012 de Grand Prix van Formule 1 in Europa plaats en vond elke november de laatste ronde van het MotoGP-kampioenschap plaats op het Circuit Ricardo Tormo. Bovendien werd de stad uitgeroepen tot Europese Sporthoofdstad (2011), Wereldhoofdstad van Design (2022) en Groene Hoofdstad van Europa (2024).

Geografisch gezien combineert de omgeving van Valencia land- en waterecotopen. De lagune van Albufera, ooit zout maar nu zoet water na de ontkoppeling van de zee, beslaat meer dan 21.000 hectare en vormt de basis van het Parc Natural de l'Albufera, dat in 1976 tot natuurpark werd uitgeroepen. Hier vindt rijstteelt plaats, visserij, jacht en ornithologische activiteiten, terwijl de gemeentelijke aankoop van het meer in 1911 het behoud ervan tegen ontwikkelingsinbreuken waarborgde. Zeewaarts van de haven strekken de stranden van de stad – Las Arenas, Cabanyal, Malvarrosa en het rustigere Patacona – zich uit langs met palmbomen omzoomde promenades, met daartussen volleybalnetten, vliegerfestivals en windsurfwedstrijden elke zomer, met strandwachten, voorzieningen en ijsverkopers die de hordes zonaanbidders bedienen.

Het historische centrum van Valencia, dat zo'n 169 hectare beslaat, biedt een labyrintisch stratennetwerk waarin gebouwen uit opeenvolgende tijdperken harmonieus naast elkaar staan. De Lonja de la Seda, gebouwd in Valenciaanse gotische stijl en in 1996 uitgeroepen tot UNESCO-werelderfgoed, getuigt van de middeleeuwse handelsgeest van de stad. Vlakbij ontvangt de Mercado Central – een voorbeeld van Valenciaanse art nouveau – de vangst van de dag onder een gewelfde luifel van ijzer en glas, terwijl het aangrenzende Noordstation een eigen modernistische uitstraling heeft. Binnen deze matrix verrijzen de torens van Serrans en Quart, voormalige onderdelen van de middeleeuwse stadsmuur, en de gotisch-barokke torenspitsen van het kathedraalcomplex, waarvan de klokkentoren El Miguelete – ingewijd op Sint-Michaëlsdag in 1418 – uitkijkt over de rode pannendaken. De kathedraal zelf bevat een aantal architectonische interventies: romaanse fragmenten, barokke kapellen, een koepel met hoge zijramen en gebeeldhouwde portalen die de liturgische processie naar kloosters leiden, en kapellen die versierd zijn met het penseel van Goya.

Buiten de middeleeuwse kern ontpopt de Ciutat de les Arts i les Ciències zich tot een monument van 21e-eeuwse ambitie. Ontworpen door Santiago Calatrava en Félix Candela, werpt de combinatie van een operagebouw, wetenschapsmuseum, IMAX-planetarium, oceanografisch park en kronkelende wandelpaden een blik op de Turia-tuinen en de moderne brug die erbovenuit buigt in Calatrava's kenmerkende stijl. Aangrenzend bevindt zich het Palau de la Música, waarvan de eigentijdse volumes plaats bieden aan kamerconcerten en akoestische intimiteit bieden; beide bouwwerken getuigen van de omarming van architectonische inventiviteit door de stad.

Kerkelijke architectuur uit verschillende tijdperken accentueert de topografie van Valencia: de barokke klokkentoren van Santa Catalina doorbreekt de skyline met zijn okerkleurige metselwerk; de gotische parochiekerk van Sant Joan del Mercat herbergt fresco's van Palomino; de voormalige Tempelierskerk El Temple, later herbouwd door de Orde van Montesa, roept ridderlijke lijnen op onder zijn gewelfde heiligdom; en een constellatie van kloosterdistricten - Dominicaanse, Jezuïtische, Corpus Christi - getuigt van de rol van de stad als bastion van Contrareformatievroomheid en wetenschappelijke inspanningen.

Te midden van deze eerbiedwaardige monumenten zorgen groene pleinen en tuinen voor stedelijke rust. De Plaça de la Mare de Déu, versierd met een gebeeldhouwde fontein en sinaasappelbomen, staat tegenover de Basiliek van de Maagd der Verlatenen en trekt inwoners en bezoekers naar een wereld van burgerlijke bijeenkomsten. De driehoekige vlakte van de Plaça de l'Ajuntament, met zijn monumentale stadhuis en centrale postkantoor, omlijst door cafés en bioscopen, vormt het middelpunt van de Falles-festiviteiten, terwijl de Plaza de la Reina lonkt naar de trappen van de kathedraal onder gewelfde bogen en in de schaduw van eeuwenoude bomen.

De economie van Valencia, die vóór de wereldwijde financiële crisis van 2008 ooit afhankelijk was van toerisme en een bloeiende bouwsector, heeft zich gestabiliseerd rond een dienstensector die ongeveer 84 procent van de beroepsbevolking tewerkstelt, naast een gerevitaliseerde productiebasis – met name de autoassemblage in Fords Almussafes-fabriek – en een bescheiden agrarische enclave met boomgaarden en citrusboomgaarden van bijna vierduizend hectare. Het openbaar vervoer, beheerd door Ferrocarrils de la Generalitat Valenciana via Metrovalencia en tramnetwerken, kent een gemiddelde reistijd van 44 minuten per werkdag, aangevuld met het Valenbisi-fietsdeelsysteem dat in oktober 2012 2750 fietsen verdeelde over 250 stations. De luchthaven van Valencia, negen kilometer naar het westen, en de hogesnelheidstreinen (AVE) van station Joaquín Sorolla verbinden de stad met het nationale en internationale netwerk, terwijl de luchthaven Alicante-Elche nog steeds bereikbaar is op zo'n 133 kilometer naar het zuiden.

Het intellectuele leven in Valencia bloeit binnen instellingen met een eerbiedwaardige reputatie en kosmopolitische innovatie. De Universiteit van Valencia, gesticht in 1499, behoort tot de oudste universiteiten van Spanje en behaalde een plaats in de top van de Shanghai Academic Ranking van 2011. Sinds 2012 heeft het in Boston gevestigde Berklee College of Music zijn pedagogische bereik uitgebreid met een satellietcampus in het Palau de les Arts Reina Sofía, en de muziekopleidingen van Musikeon blijven studenten aantrekken voor een programma dat in de hele Spaanstalige wereld bekend is.

Gastronomie neemt een centrale plaats in in de Valenciaanse identiteit. De paella – ontstaan ​​uit met saffraan doordrenkte rijst, gekookt in ondiepe pannen op open vuur – blijft emblematisch, vergezeld van fideuà, arròs a banda, arròs negre, fartons en bunyols, terwijl straatgerechten zoals tapas en calamares in combinatie met de lokaal geteelde chufa de gekoelde orxata opleveren die zowel lichaam als legende verfrist. Traditioneel keramiek en regionaal kostuumvakmanschap benadrukken het ambachtelijke erfgoed van de stad, terwijl het hele jaar door religieuze processies plaatsvinden – met name de vieringen van de Heilige Week, bekend om hun kleurrijke levendigheid – en seculiere spektakels die Valencia's traject van Romeinse buitenpost tot mediterrane grootmacht, van renaissancezijdecentrum tot groene hoofdstad van de 21e eeuw, in kaart brengen. In deze stad, waar geschiedenis samensmelt met metamorfose, verschijnt Valencia als testament en levende symfonie tegelijk: een verhaal geschreven in steen en water, gevormd door de cadans van de seizoenen en in stand gehouden door de arbeid van generaties die hun blik oostwaarts gericht hebben op de zee en westwaarts op de lucht daarachter.