Zwolle

Zwolle, de hoofdstad van de provincie Overijssel in het noordoosten van Nederland, ligt aan de oostelijke oever van de IJssel, op de grens met Gelderland, en beslaat een oppervlakte van ongeveer 113 vierkante kilometer. Eind 2024 telde de gemeente iets meer dan 133.000 inwoners, waarmee het na Enschede de tweede gemeente van Overijssel is. Bekend om zijn uitgebreide netwerk van parken en duurzame ecologische initiatieven, fungeert Zwolle als centrale stad voor een regionale agglomeratie van tweeëntwintig gemeenten met een gezamenlijke bevolking van ongeveer 750.000 inwoners.

De gemeente Zwolle kende een gestage bevolkingsgroei gedurende de late twintigste en vroege eenentwintigste eeuw, onderbroken door verschillende mijlpalen in de bevolkingsomvang. Op 14 december 1994 werd Kyra Mepschen uit de wijk Westenholte officieel geregistreerd als de 100.000e inwoner van Zwolle. Iets meer dan tien jaar later, in maart 2007, verwelkomde burgemeester Henk Jan Meijer de geboorte van Lucas Hoen als de 115.000e inwoner van de stad. De meest recente officiële telling, geregistreerd op 22 november 2024, bracht het inwonersaantal op 133.141. Sinds 1997 neemt Zwolle deel aan het landelijke Grotestedenbeleid, op grond waarvan kapitaal en extra middelen worden toegewezen om stedelijke uitdagingen in aangewezen wijken aan te pakken.

Uit een demografisch onderzoek uit 2017 bleek dat Zwolle 54.388 huishoudens telde, met gemiddeld 2,3 bewoners per woning. Koopwoningen vormden 53 procent van de woningvoorraad, terwijl de resterende 47 procent huurwoningen waren. Vier vijfde van alle woningen was gebouwd na 1970, wat de naoorlogse uitbreiding van de stad weerspiegelde. Deze groei was vooral opvallend na 1950, toen de gemeente begon te profiteren van de strategische positie van Zwolle als knooppunt voor zowel weg- als spoorverkeer.

De reputatie van Zwolle als een van de groenste gemeenten van Nederland wordt ondersteund door een bewust programma voor stedelijke ecologie. Tussen 2004 en 2006 won de gemeente de landelijke prijs voor groenste gemeente, dankzij maatregelen zoals een ecologisch verantwoord maaischema, de invoering van milieuvriendelijke onkruidbestrijding en het onderhoud van zowel binnenstedelijke als peri-urbane parken. Een ecologische inventarisatie uitgevoerd in 1983-1984 documenteerde ongeveer 700 soorten hogere planten binnen de gemeentegrenzen, een diversiteit die voortkomt uit de ligging van Zwolle op het kruispunt van rivier-, gletsjer- en zandgronden. Een van deze soorten is de Fritillaria meleagris, een voorjaarsbloeiende bol die elders in Nederland ernstig bedreigd is, maar nog steeds voorkomt in verschillende lokale natte weidehabitats.

In totaal telt Zwolle drieëndertig parken, variërend van intieme negentiende-eeuwse promenadetuinen tot uitgestrekte open ruimtes langs de rivier. Een van de kleinste, maar meest centraal gelegen parken is de Potgietersingel, een 1,2 hectare groot groen gebied op voormalige verdedigingswallen, met volgroeide bomen, bloemperken en een decoratieve fontein. Met zijn 36 hectare beslaat het Engelse Werk de zuidwestelijke stadsrand nabij de IJssel en bewaart het sporen van zeventiende- en achttiende-eeuwse vestingwerken te midden van kronkelende paden en oeverbossen. Park de Wezenlanden, gelegen tussen de wijken Assendorp en Wipstrik, fungeert als het belangrijkste evenemententerrein voor de stad. Hier vindt jaarlijks het Bevrijdingsfestival plaats en zijn er sportfaciliteiten zoals skatebanen en basketbalvelden. Het Aa-park in de moderne woonwijk Aa-landen biedt recreatieweiden en speeltuinen, terwijl het Stinspark zich bevindt op de plek van het verdwenen Kasteel Voorst, waar nog fragmenten van de middeleeuwse slotgracht en het kasteelterrein te zien zijn.

Elk jaar in februari en maart staan ​​de straten en pleinen van Zwolle in het teken van het Sassendonkse carnaval, een traditie die formeel werd ingevoerd in 1971 toen de lokale carnavalsvereniging Prins van de Eileuvers de naam "Sassendonk" bedacht. Deelnemers dragen zelfontworpen fantasiekostuums in plaats van de traditionele boerenschorten, en een lokale drank, het Blauw Handje – brandewijn gezoet met bruine suiker – herinnert aan de historische bijnaam van de stad, Blauwvingers. Carnavalsgroepen en amateur-kunstenaars uit Sassendonk bereiden zich maandenlang voor en proberen de creaties van voorgaande jaren te overtreffen in een sfeer van gemeenschappelijke feestvreugde.

De prominente rol van Zwolle als vervoersknooppunt kwam geleidelijk tot uiting na het midden van de eeuw, toen gemeentelijke planners de rol van de stad op het kruispunt van belangrijke snelwegen en spoorlijnen erkenden. De snelweg A28, die Groningen in het noorden met Utrecht in het zuiden verbindt, doorkruist Zwolle op een verhoogd talud, kruist zo'n vijftien stadsstraten en biedt vier knooppunten binnen het gemeentelijk gebied. In 2015 vervoerde het drukste deel van de A28 – tussen Hattemerbroek en Zwolle-Zuid – gemiddeld 125.000 voertuigen per dag, waarmee het een van de meest congestiegevoelige trajecten van Nederland buiten de Randstad was. Als reactie hierop werden vanaf 2004 extra rijstroken aangelegd op belangrijke trajecten, een uitbreiding die, hoewel de druk in de binnenstad werd verlicht, de verkeersknelpunten verplaatste naar aangrenzende knooppunten. De rijksweg A50 kruist de A28 bij knooppunt Hattemerbroek en verbindt Zwolle westwaarts met Eindhoven via Apeldoorn en Arnhem; verder noordwaarts als de N50 richting Kampen en Emmeloord.

Het snelwegennet wordt aangevuld door een regionale ringweg bestaande uit de N35, N331 en N337. De N35 loopt langs de oostflank van Zwolle als een zesbaansweg en verbindt de stad met Raalte, Almelo en, via een snelwegverbreding, Enschede en de Duitse grens. De N331 omringt de noordwestelijke voorstad Stadshagen en loopt vervolgens door Zwartewaterland naar Emmeloord, terwijl de N337 de IJsselallee-ring vormt in het zuiden en de A28 verbindt met de industrie- en bedrijventerreinen langs de zuidrand van Zwolle. De provinciale weg N340 biedt een noordoostelijke toegangsweg naar Berkum en andere dorpen, hoewel de voorgestelde upgrade naar een tweebaansweg op lokaal verzet stuitte.

Het spoorvervoer heeft de ontwikkeling van Zwolle op vergelijkbare wijze vormgegeven. Station Zwolle behoort tot de belangrijkste spoorknooppunten van Nederland, met acht richtingen en perronsporen voor zowel intercity- als regionale treinen. De opening van de Hanzelijn in december 2012, waarmee een hogesnelheidslijn van Leeuwarden en Groningen naar Amsterdam, Schiphol en Den Haag werd gecreëerd, leidde tot de toevoeging van een nieuw perron en de bouw van de Hanzeboogbrug over de IJssel. In juni 2015 werd een moderne ondergrondse reizigerstunnel in gebruik genomen om overstappen te stroomlijnen. Na herhaalde vertragingen als gevolg van geotechnische beperkingen werd het tweede station van de wijk Stadshagen, Zwolle Stadshagen, op 15 december 2019 in dienst genomen, na een proefperiode van twee weken in juni van dat jaar en infrastructuuraanpassingen om hogere snelheden op de lijn Zwolle-Kampen te ondersteunen.

Waterwegen hebben een fundamentele rol gespeeld in de geschiedenis van Zwolle. De stad ligt aan de oevers van de gekanaliseerde IJssel en de Zwarte Water, met de Overijsselse Vecht die zich net ten noorden van het stadscentrum bij de rivier aansluit. In de zeventiende eeuw werd de Nieuwe Vecht gegraven om de handel tussen de Overijsselse Vecht en de stad te vergemakkelijken, terwijl de negentiende-eeuwse Willemsvaart het binnenkanaalnetwerk van Zwolle verbond met de IJssel totdat dit in 1964 werd vervangen door het Zwolle-IJsselkanaal. Hedendaagse hoogwaterbeheersingsprogramma's in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier hebben gecontroleerde overstromingsgebieden bij de Schelle gecreëerd en dijken bij Spoolde verlegd om de toegenomen afvoer als gevolg van klimaatverandering op te vangen. De meren en plassen van de gemeente, waaronder de Wijthmenerplas, Wijde Aa, Agnietenplas en Milligerplas, dienen ook als populaire recreatiegebieden om te zeilen, vissen en zwemmen.

Historische bruginfrastructuur onderstreept de rol van Zwolle als oversteekplaats. De negentiende-eeuwse IJsselbrug verbindt, samen met zijn moderne snelwegvariant en de aangrenzende Hanzeboogspoorbrug, Overijssel met Gelderland. Binnen het stedelijk netwerk verbinden kleinere oversteekplaatsen zoals de Hortensiabrug en de Hanekampbrug de wijken Assendorp en Wipstrik, terwijl de Mastenbroekerbrug en de Twistvlietbrug auto-, fiets- en voetgangersverkeer tussen Stadshagen en het stadscentrum verzorgen. Een recentere toevoeging, de Spoolderbrug, overspant het Zwolle-IJsselkanaal aan de Westenholterallee en verbetert de toegang tot de ringweg van Stadshagen en Westenholte tot de A28.

De middeleeuwse erfenis van Zwolle is nog steeds zichtbaar in het stratenplan en de bewaard gebleven monumenten. De Diezerstraat, een belangrijke winkelstraat, volgt de lijn van een vroeg-Karolingische straat en herbergt een verscheidenheid aan winkels. De Grote Markt, het centrale plein van de oude stad, en de smalle Korte Ademhalingssteeg – zo genoemd omdat ter dood veroordeelden hier hun laatste adem uitbliezen op weg naar hun executie – roepen het burgerlijke en juridische verleden van de stad op. De Sassenpoort, gebouwd in de late veertiende eeuw van natuursteen, is nog steeds een van de best bewaarde stadspoorten van het land en is officieel geclassificeerd als monument van nationaal belang. Kleine fragmenten van de middeleeuwse stadsmuur zijn bewaard gebleven nabij het zuidelijke uiteinde van de Diezerstraat. De Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopneming, waarvan het eerste schip dateert uit de late veertiende eeuw, werd in 1999, ter gelegenheid van haar zeshonderdjarig bestaan, verheven tot de status van minor basilica; De 75 meter hoge toren, in de volksmond bekend als de Peperbus vanwege zijn peperbusvorm, biedt bezoekers de mogelijkheid om 236 treden te beklimmen voor een panoramisch uitzicht over de stad. Aan de overkant van de Grote Markt staat de Sint-Michaëlskerk, oorspronkelijk de hoogste kerktoren van Nederland tot zijn instorting tijdens een storm in 1682, die nog steeds dienstdoet als gebedshuis.

Culturele instellingen verrijken het stadsleven van Zwolle verder. Het Stadsmuseum, gehuisvest in een zestiende-eeuws pand aan de Melkmarkt, bevat collecties van lokale historische voorwerpen en zowel historische als hedendaagse kunst, met de nadruk op Zwolle en omstreken. Vlakbij is Museum de Fundatie gevestigd in het negentiende-eeuwse Paleis aan de Blijmarkt, een voormalig gerechtspaleis dat in 2012 werd verbouwd tot een opvallende ellipsvormige dakuitbouw. ​​De collectie omvat moderne en hedendaagse kunst, tentoongesteld op twee locaties, waaronder Kasteel het Nijenhuis buiten de stad.

Het sportieve leven in Zwolle wordt belichaamd door PEC Zwolle, de professionele voetbalclub die in 2023 promoveerde naar de Eredivisie. Hun thuishaven, het Mac3Park Stadion, biedt plaats aan 14.000 toeschouwers en ligt net ten oosten van het historische centrum. Elk jaar op 5 mei vindt in Park de Wezenlanden de Zwolse editie van het nationale Bevrijdingsfestival plaats, waar zo'n 140.000 bezoekers het einde van de bezetting in 1945 vieren met liveoptredens, bijeenkomsten en culturele ceremonies.

Als regionaal winkelcentrum biedt Zwolle een breed scala aan winkelervaringen. De Diezerstraat blijft de belangrijkste winkelstraat met grote winkelketens, cafés en restaurants, terwijl secundaire straten zoals de Luttekestraat, Sassenstraat, Melkmarkt, Assendorperstraat en Thorbeckegracht kleinere boetiekjes en familiebedrijven herbergen. Regelmatige markten vinden plaats op vrijdagochtend en zaterdag rond de Grote Markt en Melkmarkt, en op de eerste zondag van elke maand openen veel winkels hun deuren om de weekenddrukte te stimuleren.

Het gastronomische aanbod in Zwolle varieert van informeel fusion dineren tot haute cuisine. Kota Radja op de Melkmarkt is gespecialiseerd in Aziatische fusion, kleine gerechten geserveerd in vijf zorgvuldig samengestelde rondes, terwijl Os en Peper op de Ossenmarkt een beknopt Frans-geïnspireerd menu van drie tot vier gangen presenteert. Vidiveni Bistronomie aan de Jufferenwal is zowel restaurant als sociale onderneming en leidt studenten op die te maken hebben met een afstand tot de arbeidsmarkt in een historisch pand. Op het hoogtepunt van nationale bekendheid staat De Librije, een restaurant met drie Michelinsterren aan het Broerenkerkplein, waar chef-kok Johnnie Boer een proeverijmenu aanbiedt voor ongeveer € 140 per persoon.

Bij het vallen van de avond stromen de cafés van het oude stadscentrum naar de Markt en is er van donderdag tot en met zaterdag een cluster van dansclubs geopend. Een daarvan is Club 38 op de Grote Markt, waar van middernacht tot 17.00 uur elektronische muziekevenementen plaatsvinden, die een lokaal en regionaal publiek trekken.

Het stadslandschap van Zwolle weerspiegelt daarmee eeuwenlange economische, culturele en infrastructurele ontwikkelingen. Van de neolithische nederzettingen en middeleeuwse vestingwerken tot de moderne transportwegen en ecologische programma's, de stad belichaamt een samensmelting van historisch erfgoed en hedendaagse stedelijke planning. De bevolkingsgroei, de aanhoudende erkenning als groene gemeente en de rol als regionaal knooppunt voor transport, cultuur, handel en recreatie onderstrepen haar blijvende betekenis in de regio Noordoost-Nederland.