Budva

Budva ligt op een smalle rotsachtige landtong aan de Adriatische kust in het zuidwesten van Montenegro. De middeleeuwse stadswallen leunen tegen het turquoise water aan, in het hart van de beroemde Budva Riviera. Met een oppervlakte van ongeveer 4,2 km² binnen de stadsmuren (en een gemeentelijk grondgebied van 122 km²) telde deze nederzetting (27.445 inwoners, gerekend in 2023) 27.445 inwoners, gelegen tussen de glooiende hellingen van de Dinarische Alpen en een strook van 25 kilometer aan zand- en kiezelstranden. De geschiedenis van de stad gaat 2500 jaar terug en maakt het tot een van de oudste continu bewoonde plaatsen langs de oostelijke Adriatische Zee.

Vanuit het perspectief van een zeiler die per jacht arriveert, ontvouwt de oude stad van Budva zich als een miniatuurcitadel: gebruinde stenen muren, doorboord door een handvol poorten die ooit een Illyrische nederzetting afsloten, later herbouwd door Romeinen en Venetianen. De Porta di Terra Ferma is vandaag de dag de belangrijkste ingang, met robuuste bogen die bezoekers toegang geven tot een labyrint van smalle straatjes en zonovergoten pleinen. Hier delen 17e-eeuwse kerken de ruimte met overblijfselen van een basiliek uit 840 na Christus; de kerk van Santa Maria in Punta en de recentere orthodoxe kerk van de Heilige Drie-eenheid vormen stille drempels voor reflectie. Elke stenen gevel getuigt van de verschillende lagen van maritieme handel, Venetiaanse overheersing en Oostenrijks-Hongaarse garnizoenen, het meest dramatisch belichaamd in de citadel op de punt van het schiereiland. De 160 meter hoge wallen, de oostelijke en westelijke torens en de sobere kazernes getuigen van een tijd waarin zeeroutes vloten aantrokken in plaats van zonaanbidders.

Buiten de vestingmuren ontvouwt de stad zich in een onregelmatig raster. De Njegoševastraat, Budva's belangrijkste verkeersader, slingert westwaarts vanaf de Porta di Terra Ferma en leidt voetgangers naar de stranden. Ten zuiden ligt de 1,6 kilometer lange Slovenska plaža, een ooit onontgonnen halvemaanvormige kiezelsteenformatie die halverwege de 20e eeuw plaats maakte voor een zorgvuldig gepland hotelcomplex, waaronder het Avala Hotel uit 1939 en het latere Slovenska plaža-complex. Deze vroege projecten zetten de toon voor een weloverwogen uitbreiding, waarbij resorts ten zuiden van de Adriatische snelweg werden gebouwd en Budva nog steeds stukjes landbouwgrond en open ruimte behield.

Toch werd deze vernis van planning nooit uniform doorgetrokken. Ten noorden van de snelweg ontstonden Rozino, Dubovica en Golubovina, gebaseerd op idealen van een stadscentrum, met scholen, kantoren en voorzieningen in een over het algemeen rationele indeling. Oostwaarts echter, zagen steile hellingen vanaf eind jaren tachtig een ongecontroleerde bouwgolf. Toen Joegoslavië uiteenviel en Montenegro in 2006 onafhankelijk werd, stroomde buitenlands kapitaal naar de vastgoedsector, wat leidde tot dichte clusters van woontorens en villacomplexen. Smalle straten slingeren zich nu tussen betonnen randen, overbelast door files in de zomermaanden en een chronisch tekort aan parkeerplaatsen. Zelfs de ringweg – oorspronkelijk bedoeld om het doorgaande verkeer rond Budva-veld te leiden – is door de uitbreiding van de stad zelf ondergesneeuwd en functioneert nu meer als een drukke stadsboulevard dan als een ontsluitingsroute.

Toerisme is de drijvende kracht achter de economie van Budva. Alleen al in 2013 telde de stad bijna 670.000 aankomsten en 4,47 miljoen overnachtingen, goed voor bijna de helft van het totale toerisme in Montenegro. Hoewel de goed bewaard gebleven oude binnenstad een trekpleister is, berust Budva's reputatie vooral op zon, zee en Zuid-Europese gezelligheid. Het Mogrenstrand, verscholen onder de kliffen van Spas Hill, biedt twee baaien met helder water die met elkaar verbonden zijn door een pad langs de klif. Ričardova glava en Pizanastrand dienen als kleinere, intiemere baaien, terwijl het eiland Sveti Nikola – slechts een kilometer uit de kust – met zijn brede zandstranden een zomerse excursie biedt voor bootliefhebbers en dagjesmensen.

Buiten de stadsgrenzen strekt de Rivièra zich westwaarts uit tot Jaz Beach, een twee kilometer lange zandvlakte waar concerten zijn gegeven door wereldberoemde iconen – The Rolling Stones (35.000 toeschouwers in 2007) en Madonna (47.000 in 2008) – en sinds 2014 ook het jaarlijkse Sea Dance Festival. Ten zuidoosten van Budva roepen de goudgele zandstranden en laagbouwhotels van Bečići de subtiele elegantie op van mediterrane resorts uit het midden van de vorige eeuw, terwijl verderop langs de kust het legendarische eilandje Sveti Stefan en de parken van Miločer een contrast vormen van exclusiviteit en historische charme. Deze nederzettingen – ooit bescheiden vissersdorpjes – richten zich nu op gasten die op zoek zijn naar afzondering en verfijnde service. Hun smalle straatjes en aangelegde tuinen vormen een wereld van verschil met de bruisende waterkant van Budva.

In de omarming van de oude stad vindt cultuur vele uitingsmogelijkheden. In juli en augustus vindt Theatre City plaats, een festival dat kerken, pleinen en wallen omtovert tot podia voor toneel, muziek en beeldende kunst. De Adriatische Beurs organiseert elk najaar de enige jaarlijkse autoshow van het land; de aangrenzende casino's, waaronder Maestral in Pržno, spreken tot een parallelle aantrekkingskracht van goktoerisme, een bijproduct van het bruisende nachtleven van de stad. Clubs zoals Top Hill en Trocadéro, hoog boven de zee, bruisen tot zonsopgang, terwijl bars langs de jachthaven en promenades zich richten op zowel gezinnen als feestvierders.

Op rustigere dagen bieden het stadsmuseum en het Stefan Mitrov Ljubiša-gedenkhuis archeologische en literaire inzichten, en de rekwisietbel uit de film The Long Ships uit 1964 is een filmisch hoogtepunt. In 2015 opende een vierschermenbioscoop in het TQ Plaza, waarmee een stad die tien jaar lang geen bioscoop had gehad, weer een vleugje cinema kreeg. De erfenis van Zeta Film, Montenegro's voormalige belangrijkste productiemaatschappij, echoot nog steeds door deze straten, zelfs nu nieuwe lokale televisieseries de muren en stranden van Budva als decor gebruiken voor een regionaal publiek.

Moderne verbindingen verbinden Budva met het achterland en verder. Tweebaanssnelwegen verbinden Budva met Podgorica – zestig kilometer door Cetinje of via de Sozina-tunnel – en de Adriatische snelweg slingert noordwaarts naar Herceg Novi en zuidwaarts naar Ulcinj. Luchthaven Tivat, op slechts twintig kilometer afstand, biedt het hele jaar door vluchten naar Belgrado en Moskou, aangevuld met seizoensgebonden chartervluchten elke zomer; de luchthaven van Podgorica, op drie kwartier rijden, biedt bredere Europese verbindingen. De bus naar Dubrovnik vaart twee uur over zee, waardoor reizigers een langere rit rond de Baai van Kotor besparen, terwijl regionale buslijnen passagiers naar Sarajevo, Skopje en verder brengen. In Budva slingert de Mediteran Express-bus tussen het stadscentrum en Sveti Stefan, en de oude stad zelf is alleen toegankelijk voor voetgangers.

Toch is deze groei niet zonder kritiek gebleven. De term "Budvanizacija" is in de regionale taal terechtgekomen om snelle, ongereguleerde stedelijke uitbreiding te beschrijven, zonder rekening te houden met milieu- of infrastructurele beperkingen. Slordige planning in de heuvels boven het Budva-veld leidde tot lappendeken van bouwwerken, waarbij vaak adequate oplossingen voor water, elektriciteit en verkeer werden verwaarloosd – problemen die de autoriteiten sindsdien hebben aangepakt, maar die nog steeds de gespannen relatie van de stad met haar eigen succes bepalen.

Voor bezoekers biedt Budva zowel de vertrouwde ritmes van een mediterrane badplaats – koffie drinken op een schaduwrijk plein, zonnebaden op gladde kiezels, een avondwandeling langs een met palmen omzoomde promenade – als subtielere beloningen: het spel van licht op eeuwenoude stenen in de schemering, het zachte gemurmel van kerkklokken voor zonsopgang, de stilte van verborgen pleinen die alleen leven van lokale roddels. Naast de stranden en clubs herbergt deze stad met 27.445 inwoners een levend tapijt van de Adriatische geschiedenis, waar elk smal steegje en elke gehavende muur een verhaal vertelt over culturele convergentie, maritieme ambitie en de aanhoudende aantrekkingskracht van zee en rotsen.

In Budva smelten de contouren van verleden en heden samen. De sedimentaire rotsbodem, de door de wind gevormde vestingwerken, de moderne torens – alles bestaat naast elkaar op een oppervlakte van amper vier vierkante kilometer, maar resoneert met een verreikende erfenis. Hier pulseert de Adriatische Zee tegen millennia-oude stadswallen; hier klinkt er gelach uit de openluchtcafés, lang nadat de zon onder de Spas-heuvel is gegaan; hier wordt de toekomst van een kustjuweel nog steeds geschreven door zowel planners als dromers. Als Montenegro's belangrijkste badplaats bevindt Budva zich op een kruispunt: tussen behoud en vooruitgang, tussen stille reflectie en levendige viering, en tussen de aanhoudende stromingen van de geschiedenis en de rusteloze golven van het moderne toerisme.