Bar

Bar is de belangrijkste maritieme toegangspoort van Montenegro, een stad met 15.868 inwoners, genesteld op een 598 vierkante kilometer groot canvas van kustlijn en binnenland, en de zetel van een gemeente met 46.171 inwoners verdeeld over 85 nederzettingen die zich uitstrekken van de Adriatische Zee tot de oevers van het Meer van Skadar. Bar ligt zestig kilometer ten zuidwesten van Podgorica, de hoofdstad van het land, en direct aan de overkant van de Italiaanse stad Bari, op een grenspunt waar het ritme van de Middellandse Zee zich vermengt met de binnenlandse hartslag van de Balkan.

Vanaf haar oorsprong als Antibarium – 'tegenover Bari' in de taal van Romeinse zeevaarders – heeft de stad getuigd van tijdperken van keizerrijk, geloof en maritieme handel. Tegenwoordig is het geen museumstuk meer, maar een levendige gemeenschap waarvan de economie draait op de diepzeehaven, waarvan de bebouwing de littekens en triomfen van de Venetiaanse, Ottomaanse en Slavische overheersing draagt, en waarvan het landschap varieert van kiezelstranden tot met eikenhout bedekte bergkammen. In Bar verweven geografie en geschiedenis zich op een zowel elementaire als ondoorgrondelijke manier, die zowel tot reflectie als nieuwsgierigheid uitnodigen.

De topografie van Bar ontvouwt zich in drie concentrische zones. In het westen ontvouwt de Adriatische Zee zich in stroken van licht aquamarijn, met getijden die tegen een kust beuken met havens, olijfgaarden en hier en daar een wal. In het oosten loopt het land geleidelijk op naar de bergkammen van Rumija en Sutorman, hun hellingen bedekt met maquis en eikenbossen, alvorens over te gaan in het uitgestrekte Meer van Skadar – het grootste meer van Zuid-Europa. Tussen zee en meer ligt een lappendeken van citrusboomgaarden, wijngaarden en granaatappelvelden, getuigend van eeuwenlange subtropische landbouw, gevoed door het zonovergoten klimaat.

Het klimaat van Bar wordt gekenmerkt door twee verschillende mediterrane klimaatregimes. De winters blijven mild en aanhoudend nat, met een gemiddelde temperatuur overdag van 12,3 °C en 's nachts dalend tot 4,3 °C. Sneeuw valt slechts in zeldzame, afgemeten sneeuwduinen – met name de negen centimeter sneeuwval van januari 2000. De zomers zijn lang en licht, met maxima van 27 tot 28 °C in juli en minima van 18 °C 's nachts, afgewisseld met korte, gematigde regenbuien. Het hele jaar door geniet de stad van meer dan 2500 zonuren, waardoor de stenen muren en pannendaken een steeds wisselend licht en schaduw krijgen.

Toch is het in de stille ruïnes van Oud-Bar, vier kilometer landinwaarts aan de voet van de berg Rumija, dat de gelaagde geschiedenis van de regio zich het meest tastbaar manifesteert. Hier, voorbij de poorten die ooit een middeleeuws fort bewaakten, liggen de vervallen overblijfselen van kerken, moskeeën en aquaducten. Een tiende-eeuwse poort waakt over de ruïnes van de Sint-Joriskathedraal, gesticht in de elfde eeuw, naast de fragmenten van de Sint-Catharinakerk en de moskee van Omerbašić, gebouwd in 1662. Verspreid daartussen liggen de restanten van een Ottomaans aquaduct – herbouwd na de aardbeving van 1979 – en het graf van de zeventiende-eeuwse prediker Derwisj Hasan. Deze stenen, gebroken en verweerd, vormen een stille getuigenis van een stad die ooit van eigenaar wisselde tussen Slavische prinsen, Venetiaanse doges en Ottomaanse pasja's.

In de wijken rondom de moderne haven ontvouwt het verhaal van Bar zich parallel aan de traditionele industrie en het opkomende toerisme. De haven van Bar, met zijn 3100 meter lange kade, 800 hectare land en 200 hectare beschut water, verwerkt jaarlijks zo'n vijf miljoen ton vracht. De kranen en containerstapels omlijsten de skyline en vormen een constante herinnering aan het strategische belang van de stad voor het handelsnetwerk van Montenegro. Aangrenzend slingert de spoorlijn Belgrado-Bar – voltooid in 1976 na decennia van technische uitdagingen – zich een weg door bergtunnels en viaducten in de vallei, die de Adriatische Zee met de Servische hoofdstad verbindt en het achterland ontsluit voor zowel bezoekers als goederen.

Landbouw blijft een integraal onderdeel van de identiteit van Bar. De bodem van de gemeente herbergt zo'n 95.000 olijfbomen en 80.000 citrussoorten – citroenen, mandarijnen, sinaasappels en grapefruits – die gedijen onder de subtropische zon. Het Centrum voor Subtropische Gewassen, opgericht in 1937, is Montenegro's oudste wetenschappelijke instelling. De onderzoeksvelden en kwekerijen vormen een levend archief van tuinbouwkundige aanpassingen. De lokale voedselproducent Primorka, die al meer dan een halve eeuw actief is, perst olijfolie en bottelt granaatappelsap, waarmee culinaire tradities worden voortgezet die teruggaan tot de vroege industriële activiteiten in de jaren 1920.

De religieuze architectuur van de stad weerspiegelt de complexe sociale structuur. Orthodoxe en katholieke kerken delen buurten met moskeeën die onder Ottomaanse bescherming zijn gebouwd. In de nieuwere wijk van Novi Bar huisvest de Sint-Nicolaaskerk het aartsbisdom dat in de elfde eeuw werd gesticht, terwijl vlakbij de moderne kathedraal van Sint-Jan Vladimir – voltooid tussen 2009 en 2015 – de omvang van Podgorica's belangrijkste orthodoxe gebouw evenaart, met zijn frescogalerijen gewijd aan de eerste middeleeuwse heilige van de regio. Aan de andere kant van de stad heeft de Omerbašić-moskee in Oud Bar zijn slanke minaret en gebedsruimte behouden, die door pelgrims wordt bezocht vanwege de zeventiende-eeuwse fundering.

De demografische samenstelling van Bar weerspiegelt migratiegolven en verschuivende grenzen. Volgens de volkstelling van 2011 vormen etnische Montenegrijnen en Serviërs samen zo'n 84 procent van de bevolking van de stad, terwijl Bosniërs, moslims, Albanezen en Kroaten kleinere gemeenschappen vormen. Religie volgt vergelijkbare lijnen: orthodoxen vormen bijna 80 procent, terwijl moslims en katholieken respectievelijk 10 en 5 procent uitmaken. Deze cijfers, hoewel ze geleidelijk kunnen veranderen, wijzen op een samenleving die geworteld is in gedeelde tradities van de Adriatische Zee en de Balkan.

Ondanks de strategische haven blijft Bar bescheiden van omvang. De middeleeuwse kern – waar smalle straatjes naar vervallen kantelen klimmen – is amper een paar hectare groot, en het moderne stadscentrum, omzoomd door spoorlijnen en olietanks, strekt zich uit in onregelmatige blokken laagbouw. ​​Een handvol hotels bevindt zich aan de waterkant, maar een groot deel van de accommodatie bevindt zich in pensions en particuliere accommodaties ten noorden van het industriegebied, in wijken zoals Šušanj. Hier maken met pijnbomen omzoomde stranden plaats voor kiezelstranden, en het zomertoerisme blijft zelfs op zijn hoogtepunt gematigd.

Vervoersverbindingen lopen als spaken van een wiel door de stad. De Adriatische snelweg loopt langs de kust en verbindt Bar met Budva in het noorden en Ulcinj in het zuiden. De Sozinatunnel, geopend in 2006, heeft een directe route door het Golija-gebergte naar Podgorica aangelegd, waardoor de reistijd is teruggebracht tot minder dan een uur. Een autoveerboot vaart over de tachtig kilometer lange oversteek naar Bari in Italië, waarvan de seizoensgebonden dienstregeling de eb en vloed van het toerisme weerspiegelt; de dienst naar Ancona werd eind 2016 stopgezet. Landinwaarts verbinden busdiensten Bar met Sutomore, de stranden van de Budva Riviera en de dorpen rond het Skadarmeer, terwijl elk uur treinen aankomen en vertrekken bij het station, waarvan de wagons een herinnering zijn aan het industriële erfgoed van de stad.

Het culturele leven in Bar wordt verankerd door twee instellingen die gehuisvest zijn in koninklijke overblijfselen. Het Paleis van Koning Nikola, een eclectische bouwwerk uit 1885, staat te midden van lommerrijke tuinen. De oranjerie en smeedijzeren balkons verwijzen naar art nouveau-invloeden. Tegenwoordig is het een lokaal historisch museum. De kamers zijn ingericht om het interieur van een laat-negentiende-eeuwse rechtbank te evoceren, met meubilair, portretten en archiefdocumenten uit die tijd. Vlakbij is het middeleeuwse fort van Oud Bar gedeeltelijk omgebouwd tot een openluchtmuseum, waar geleide paden bezoekers leiden langs waterreservoirs, wallen en de beroemde "Oude Olijfboom" – een knoestige boom die naar verluidt tweeduizend jaar oud is.

Het marktleven bloeit langs Bulevar 24. Novembra, waar kraampjes kazen in houten bakken aanbieden en het vispaviljoen de dagelijkse vangst van de Adriatische Zee tegen lokale prijzen levert. Een VOLI-supermarkt vlakbij het station bedient de bewoners met een hippe markt, apotheek en culinair imperium. Cafés strekken zich uit over de geplaveide straat die van de parkeerplaats naar de poort van Old Bar loopt, met tafels in diverse stijlen – sommige bescheiden houten banken bij de vestingmuren, andere stijlvol ingericht met gestreepte luifels en smeedijzeren stoelen. Daaronder vallen ćevabdžinica Dino, waar gekruide lamsgehaktballetjes aan tafel worden geserveerd met granaatappelsap, en Fish Bar Cvijo, waar het mezzaluna-vormige menu gegrilde specialiteiten biedt in een ambiance als van zeeglas.

Het nachtleven in Bar is rustig. Waar andere Adriatische badplaatsen tot in de vroege uurtjes licht en muziek brengen, loopt de avond in Bar tot middernacht, onderbroken door speciaalbierbars zoals 501 Darts Bar en Varadero. Taxi's staan ​​klaar bij de bus- en treinstations, die elk uur bussen naar de stranden van Šušanj en verder aanbieden. Voor wie op zoek is naar meer levendigheid, biedt Sutomore – een dorp tien minuten rijden naar het zuiden – zandstranden en seizoensgebonden clubs, terwijl het legendarische nachtleven van Budva een uur naar het noorden ligt.

In het achterland rijzen de ruïnes van het Ratac-klooster en het fort van Tabiya op beboste heuvels, met uitzicht op zowel de zee als het meer. Een secundaire weg leidt naar een monument ter nagedachtenis aan de Slag bij Bar in 1042, waar Servische troepen onder leiding van Stefan Vojislav de Byzantijnen versloegen – een plek waarvan de betonnen sokkels nu dienen als een panoramisch uitzichtpunt. In het oosten monden de hellingen rond het Skadarmeer uit in de Skadarska Krajina, een mozaïek van vissersdorpjes en vogelrijke wetlands die vroege ochtendtochten per boot belonen.

Modern Bar verzet zich tegen de stereotypen van de Rivièra. Het is geen blockbusterresort of een slaperige provinciehaven, maar eerder een plek met jaarlijkse ritmes die evenzeer geworteld zijn in maritieme handel en landbouw als in zon-en-zeetoerisme. Het hele jaar door draaien de kranen in de haven, vallen de olijven in de herfst, openen scholen en winkels in september, en vieren orthodoxe en islamitische feesten de lente en de zomer. Het dagelijks leven hier heeft een zekere soliditeit, een onderstroom van geschiedenis die zich doet gelden wanneer de zeewind de cipressen doet bewegen of een trein door de tunnel naar het station fluit.

Voor de reiziger die een authentieke Adriatische stad wil ontdekken, biedt Bar een balans tussen het elementaire en het alledaagse. Je kunt er voetstappen zetten langs een Venetiaanse poort, pauzeren voor een Ottomaanse moskee of genieten van een tafel met lokale kazen zonder ooit het tempo te voelen dat een reisgids voorschrijft. De Adriatische Zee is hier geen handelswaar of slechts een decor, maar een constante gesprekspartner – van vissersboten bij zonsopgang tot veerboten die bij zonsondergang naar Italië vertrekken.

Uiteindelijk onthult Bar zich niet in één enkel panorama, maar in een opeenvolging van kleine ontmoetingen: het staccato-gelui van de klokkentoren op het middaguur, de geur van jasmijn vermengd met dieseluitlaatgassen nabij de kade, de echo van kindergelach tussen de vervallen bogen van de Sint-Catharinakerk. Deze details smelten samen tot een beeld van een stad die zowel verankerd is in haar erfgoed als openstaat voor verandering – waar het oude en het moderne een voorzichtige onderkomen vinden, en waar het verhaal zich altijd ontwikkelt.