Moldavië

De Republiek Moldavië is een geheel door land omgeven land in Oost-Europa met een oppervlakte van 33.483 vierkante kilometer en ongeveer 2,42 miljoen inwoners. Het beslaat de noordoostelijke hoek van het Balkan-Zwarte Zeebekken, begrensd door Roemenië in het westen en Oekraïne in het noorden, oosten en zuiden. Chisinau, de hoofdstad en grootste metropool, fungeert als het politieke, culturele en commerciële epicentrum van het land.

De vroegst vastgelegde identiteit van Moldavië ontstond halverwege de veertiende eeuw als onderdeel van het Vorstendom Moldavië, een leengoed van de Ottomaanse heerschappij. Bijna vijf eeuwen lang handhaafde het vorstendom een ​​eigen volkscultuur te midden van wisselende suzereinen. In 1812 stond de Ottomaanse Porte de provincie Bessarabië, overeenkomend met het grootste deel van het huidige Moldavië, af aan het Russische Rijk. De zuidelijke delen van Bessarabië voegden zich in 1856 weer bij de vorstendommen Moldavië en Walachije, om na het Congres van Berlijn in 1878 weer onder Russisch bestuur te komen. Deze schommelingen lieten hun sporen na in de bestuurlijke structuren, het taalgebruik en de landbezitsystemen.

De omwenteling van 1917 in Sint-Petersburg had een impact op Bessarabië, waar lokale volksvertegenwoordigingen voor het eerst autonomie uitriepen binnen een wankelende Russische Republiek. In februari 1918 werd een onafhankelijkheidsverklaring bekrachtigd en kort daarna verenigde de regio zich met Roemenië door een stemming van de lokale wetgevende macht. Deze alliantie duurde voort tot 1940, toen het Molotov-Ribbentroppact Boekarest dwong Bessarabië en Noord-Boekovina af te staan ​​aan de Sovjet-Unie. De Sovjetautoriteiten stichtten de Moldavische Socialistische Sovjetrepubliek, waarbij delen van het voormalige gouvernement Bessarabië werden samengevoegd met gebieden van de Oekraïense SSR.

Terwijl de Sovjet-Unie uiteenviel, riep de Moldavische SSR op 27 augustus 1991 de soevereiniteit uit en nam de naam Republiek Moldavië aan. Vrijwel gelijktijdig vestigde Transnistrië – een smalle oostelijke strook langs de rivier de Dnjestr – zijn eigen de facto bestuur, een status die internationaal onherkenbaar is gebleven. De grondwet van de republiek uit 1994 introduceerde een parlementair kader, waarbij de uitvoerende macht werd toegekend aan een premier en het presidentschap werd voorbehouden aan ceremoniële vertegenwoordiging, hoewel recente ambtsdragers het publieke profiel van laatstgenoemde hebben vergroot.

In het afgelopen decennium heeft Moldavië, onder leiding van president Maia Sandu, die eind 2020 werd verkozen op basis van een platform van juridische integriteit en westerse oriëntatie, zijn kandidatuur voor het lidmaatschap van de Europese Unie versneld. De status van kandidaat werd toegekend in juni 2022 en de formele toetredingsonderhandelingen begonnen op 13 december 2023. Sandu heeft tevens gewezen op een mogelijke herziening van de constitutionele militaire neutraliteit ten gunste van een nauwere afstemming op collectieve veiligheidsregelingen, terwijl ze de Russische inval in buurland Oekraïne krachtig heeft veroordeeld.

Geografisch gezien beslaat Moldavië glooiende heuvels, brede rivierdalen en een bescheiden vlakte in het zuiden, bekend als de Bugeac. De hoogte bereikt een piek van 430 meter op de top van de Bălănești-heuvel, in het Moldavische Hoogland dat zich uitstrekt tot in Oekraïne en Roemenië. Subregio's omvatten de beboste Codri-massieven in centraal Moldavië, de Dnjestr-heuvels in het noordoosten en de Proet-laaglanden langs de westelijke grens. De bodem van Tsjernozem, een van de vruchtbaarste ter wereld, beslaat ongeveer driekwart van het grondgebied en koestert een lange landbouwtraditie die zich bijzonder leent voor wijnbouw. ​​Een smalle corridor bij Giurgiulești, in 1999 van Oekraïne verworven, geeft Moldavië een front van 450 meter aan de Donau en daarmee indirect toegang tot de Zwarte Zee.

Het klimaat is gematigd continentaal, gematigd door de nabijheid van de Zwarte Zee. De zomers duren vijf maanden, met gemiddelde maxima rond de 20 °C, terwijl de winters fris maar zelden extreem blijven, met een gemiddelde van –4 °C in januari. De jaarlijkse neerslag varieert van ongeveer 600 mm in het noorden tot 400 mm in het zuiden, geconcentreerd in de late lente en vroege herfst. Zware buien veroorzaken lokale erosie, hoewel aanhoudende droogtes de landbouwcyclus kunnen verstoren. Historische extreme temperaturen omvatten 41,5 °C op 21 juli 2007 in Camenca en –35,5 °C op 20 januari 1963 in Brătușeni.

De Moldavische economie wordt gekenmerkt door een bescheiden productie per hoofd van de bevolking en staat daarmee op de tweede plaats van onder de Europese landen. De dienstensector domineert, terwijl de landbouw een hoeksteen van het plattelandsleven blijft. De economische groei sinds begin jaren negentig is getemperd door demografische krimp, aanzienlijke emigratie en recente energieschokken als gevolg van een breder regionaal conflict. Sociale voorzieningen blijven cruciaal, aangezien een aanzienlijk deel van de bevolking leeft van staatspensioenen of gerichte steun. Pogingen om handelspartnerschappen te diversifiëren hebben een groot deel van de wijnexport van Rusland naar de Europese Unie verschoven, met meer dan 120 miljoen liter wijn die in 2021 de EU-lidstaten bereikte, vergeleken met 8,6 miljoen liter die aan Rusland werd verkocht.

Demografisch gezien telde Moldavië in januari 2024 naar schatting 2.423.300 inwoners. Stadsbewoners vormen 43,4 procent van de bevolking, waarvan ongeveer een derde in de agglomeratie Chisinau woont. Bălți, lokaal vaak de 'noordelijke hoofdstad' genoemd, is de op één na grootste gemeente met meer dan 100.000 inwoners aan de glooiende oevers van de rivier de Răut. Tiraspol, met een bevolking van bijna 150.000, vormt het administratieve hart van de niet-erkende regio Transnistrië. Comrat fungeert als het centrum van Gagaoezië, een autonome enclave in het zuiden.

De levensverwachting bedraagt ​​gemiddeld 71,5 jaar – 67,2 jaar voor mannen en 75,7 jaar voor vrouwen – met een genderverhouding van ongeveer 100 vrouwen op 90 mannen. Het opleidingsniveau van vrouwen in de werkende leeftijd is hoger dan dat van mannen, maar er blijft een loonkloof van 13,6 procent bestaan. De nationale taal is Roemeens, dat sinds 2023 officieel is erkend, hoewel Russisch nog steeds wijdverbreid is, met name in stedelijke en oostelijke gebieden. Gagaoezisch, een Turkse taal, wordt veel gesproken in delen van de gelijknamige autonome regio. Het Engels is sinds de jaren negentig uitgebreid, maar een voldoende vloeiende taal voor uitgebreide gesprekken blijft buiten de hoofdstad zeldzaam.

Het culturele leven in Moldavië is verweven met een rijk kerkelijk erfgoed en een duurzame wijnbouwtraditie. Meer dan 700 kerken en meer dan 50 kloosters zijn verspreid over het platteland. Een van deze kloosters is het oude grotkloostercomplex van Orhei, uitgehouwen in kalksteen aan de linkeroever van de Răut en nog steeds gewijd aan de eredienst. Het staat symbool voor middeleeuwse orthodoxe vroomheid. De kapellen in de kliffen en de aangrenzende archeologische vindplaats tonen sporen van bewoning die dateren uit de twaalfde eeuw. Het Căpriana-klooster, verscholen tussen eikenbossen, zo'n 40 kilometer ten noorden van Chisinau, blijft een van de meest bezochte spirituele retraites van het land.

De wijnkelders van Moldavië behoren tot de meest uitgebreide ter wereld. Mileștii Mici, sinds 2005 erkend door Guinness World Records, omvat meer dan 200 kilometer aan ondergrondse galerijen – waarvan 55 kilometer actief in gebruik – met meer dan twee miljoen flessen. Cricova, een uitgebreid netwerk van voormalige kalksteengroeven, ordent de jaargangen op oorsprong en jaar in de verschillende gangen van de galerijen, terwijl Castel Mimi de negentiende-eeuwse kasteelarchitectuur nieuw leven inblaast om de collectie, het museum en de horeca te presenteren. Families in afgelegen gehuchten beheren vaak privéwijngaarden en geven hun voorouderlijke wijnbouwkennis van generatie op generatie door. Elk jaar in oktober, op Nationale Wijndag, zijn er wijndomeinen in het hele land te bezoeken, waarbij bezoekers per pendelbus tussen de kelders worden vervoerd.

Het toerisme, hoewel nog in de kinderschoenen ten opzichte van West-Europese landen, registreerde een groei tot 36.100 buitenlandse bezoekers in het eerste kwartaal van 2022 – waarmee de cijfers van vóór de pandemie werden overtroffen. De toeristische attracties concentreren zich op erfgoedlocaties, landelijke culturele ervaringen en de wijnroute, maar zijn buiten Chisinau nog nauwelijks betreden. Inspanningen om de sector te promoten onder de vlag van Moldova Travel hebben de nadruk gelegd op de zonnige seizoenen van het land – zo'n 300 dagen zon per jaar –, de concurrerende prijzen en de mix van culturele invloeden op het kruispunt van Roemeense, Slavische en Gagaoezische tradities.

De internationale luchthaven van Chisinau is de ankerplaats voor internationale verbindingen, met regelmatige vluchten naar belangrijke Europese gateways zoals Schiphol, Parijs Charles de Gaulle, Londen Stansted, Rome Fiumicino, Istanbul Airport en Tel Aviv. Nachttreinen verbinden Chisinau met Boekarest, Kiev en Odessa, terwijl de rechtstreekse dienstregeling naar Moskou is opgeschort. Over land reizen via Roemenië is economisch voordelig, met dagelijkse slaaptreinen tussen Chisinau en Boekarest die ongeveer 12 uur duren. Busnetwerken breiden zich uit naar de meeste Roemeense en Oekraïense steden, hoewel doorreis via Transnistrië extra grensformaliteiten en incidentele verzoeken om onofficiële betalingen met zich mee kan brengen.

In Moldavië wordt het vervoer gedomineerd door een netwerk van snelwegen met een totale lengte van zo'n 12.730 kilometer, waarvan bijna 11.000 kilometer verhard is, en door 1.138 kilometer spoor. Minibusjes, of rutières, rijden informeel tussen steden en dorpen en bieden flexibele dienstregelingen tegen bescheiden tarieven. In Chisinau zorgen staatstrolleybussen en een beperkt aantal buslijnen voor stedelijke mobiliteit, hoewel particuliere marshrutki het meest voorkomende openbaar vervoermiddel blijven. De Donauterminal in Giurgiulești biedt plaats aan kleine vrachtschepen en verbindt Moldavië via de Zwarte Zee met de wereldwijde scheepvaart.

Bezoekers van Moldavië maken kennis met een keuken die gekenmerkt wordt door eenvoud en lokale producten. De markten in Chisinau puilen uit van het verse fruit, de groenten, de kazen en het vleeswaren. Kleine buurtrestaurants serveren mămăligă (maïsmeelpap), brânză (witte kaas) en zeama (kippensoep), naast Russische en Oekraïense specialiteiten. Fooi geven is noch gebruikelijk, noch verwacht. De accommodatiemogelijkheden variëren van bescheiden hotels met prijzen in euro's of dollars tot een handvol opkomende hostels in de hoofdstad. Accommodaties uit de Sovjettijd in provinciesteden kunnen hogere prijzen dan verwacht opleveren voor minimale voorzieningen.

Met zijn complexe gelaagdheid van geschiedenis, cultuur en staatsbestel is de Republiek Moldavië een toonbeeld van veerkracht. Een eeuw van wisselende soevereiniteiten, economische herschikkingen en regionale omwentelingen heeft een samenleving voortgebracht die gekenmerkt wordt door vasthoudendheid en vindingrijkheid. De vruchtbare bodem en het klimaat van het land bevorderen een overvloed aan landbouw, terwijl de duurzame wijntradities en heilige plaatsen getuigen van een diep gevoel van identiteit. Vandaag de dag, terwijl het land de Europese integratie en wereldwijde herschikkingen doormaakt, biedt Moldavië de aandachtige bezoeker een gebied vol subtiele wonderen, menselijke warmte en seizoensritmes die nog lang na het vertrek resoneren.