Hvar

Hvar beslaat een smalle boog van kalksteen en dolomiet en strekt zich zo'n 68 kilometer uit voor de Dalmatische kust van Kroatië. De ruggengraat, een opgestuwde bergrug van Mesozoïsch gesteente, scheidt de stad pas van het vasteland na millennia van landverbinding, zo'n 11.000 jaar geleden. Tegenwoordig vormen smalle kanalen de grens tussen Hvar en zijn buren – Brač in het noorden, Vis in het westen en Korčula in het zuiden – terwijl het schiereiland Pelješac zich in het Neretva-kanaal nestelt. In het oosten ligt het vasteland slechts zes kilometer verderop. Langs de zuidflank van Hvar strekken de Paklinski-archipel en Šćedro zich als stapstenen uit in de open zee, en Zečevo nestelt zich voor de noordkust.

Het reliëf van het eiland vertoont een klassiek karsttafereel: schaarse stroompjes verdwijnen snel in kloven, wat zorgvuldig beheer van regenwater vereist. Overal op de hellingen zijn eeuwenoude volkstechnieken te zien in terrassen van droge steen en in de vorm van waterreservoirs, die nodig zijn om zowel kostbaar vocht vast te houden als afstromende grond tegen te gaan. Zulke methoden ondersteunen de wijngaarden, olijfgaarden, boomgaarden en lavendelvelden die elk vruchtbaar gebied in beslag nemen. Hogerop maken dennenbossen plaats voor maquis, waarbij Aleppo- en zwarte dennen het landschap delen met steeneiken. Op het eilandje Šćedro blijft een rijkere verzameling mediterrane flora bestaan, gespaard van de schaarste die het grootste deel van Hvar kenmerkt.

Zelfs tussen de Adriatische eilanden valt de kustvlakte van Hvar op als ongewoon uitgestrekt en vruchtbaar. Hier stichtten Griekse kolonisten in 384 v.Chr. Pharos – het huidige Stari Grad – en was daarmee een van de oudste aaneengesloten steden van Europa. Dezelfde kolonisten legden een orthogonaal akkerbouwsysteem aan over de vlakte, waarvan sporen bewaard zijn gebleven in de Starogradsko polje, nu door UNESCO erkend vanwege zijn ononderbroken agrarische erfenis. Die afdruk van de Griekse visie is nog steeds leesbaar, ondanks meer dan twee millennia van landbouw, seizoen na seizoen, met olijven, druiven en graan.

Archeologische vondsten in de Grapčeva-grot, nabij het huidige Humac, leveren nog ouder bewijs van menselijke aanwezigheid. Spiraalvormig aardewerk uit de neolithische "Hvar-cultuur" ontleent zijn naam aan deze vondsten, die herinneren aan een volk wiens levens op stenen muren diep in de karst werden gegraveerd. Dergelijke artefacten, uniek in de regio, onthullen een eilandgemeenschap die bedreven was in graveertechnieken en een eigenzinnige beeldtaal had.

Tegen de vroege middeleeuwen vermengden Illyrische groepen zich met Griekse afstammelingen, voordat Slavische migraties de bevolking hervormden. Later kwam Hvar onder Venetiaanse heerschappij, wat maritieme bekendheid en welvaart bracht. De stad Hvar – duidelijk te onderscheiden van Stari Grad – ontwikkelde zich tot een belangrijke Adriatische basis. Toen de Republiek Venetië de controle over de Middellandse Zee verwierf, investeerden haar gouverneurs in paleizen, gemeenschappelijke gebouwen en een van Europa's eerste openbare theaters, geopend in 1612. Adellijke families lieten stenen herenhuizen bouwen waarvan de gevels nog steeds de havenpromenade sieren, een bewijs van een tijdperk waarin maritieme handel en cultuur hand in hand gingen.

De 16e eeuw was echter verre van vredig. Een lokale opstand tegen de Venetiaanse overheersing laaide in 1510 op onder de vlag van de Hvar-opstand, aangewakkerd door spanningen tussen adel en gewone burgers. Tegelijkertijd vielen piraten en Ottomaanse plunderaars de noordelijke kust aan, wat leidde tot de bouw van versterkte torens en uitkijkposten. Deze bastions, nu verweerd door wind en zout, herinneren aan de woelige wateren en de moeite die de eilandbewoners deden om hun gemeenschappen te beschermen.

Napoleons korte intermezzo in Dalmatië bracht nieuwe wetgeving en bestuurlijke hervormingen met zich mee, waarna Hvar in 1815 onder Oostenrijks gezag kwam te staan. Onder Habsburgs toezicht zorgde een periode van relatieve rust ervoor dat havens konden uitbreiden, kades konden worden aangelegd en de botenbouw kon floreren. De lavendel- en rozemarijnproductie voor de Franse parfumateliers nam toe, samen met de wijnexport, en lokale ondernemers richtten in 1868 de Hygiënische Vereniging van Hvar op om bezoekers te verwelkomen en de accommodatie en diensten te coördineren. Deze organisatie legde de basis voor hotels, cafés, jachthavens en culturele instellingen die het moderne toeristische netwerk van het eiland bepalen.

Toch kon die gouden eeuw niet voortduren. De druifluis verwoestte wijngaarden en traditionele zeilschepen raakten in onbruik. Economische tegenspoed leidde tot emigratiegolven, omdat families kansen zochten in Amerika en daarbuiten. Desondanks bleef de geur van lavendel hangen en bleef de bijnaam "lavendeleiland" hangen bij velden vol viooltjes, waarvan de oliën werden geoogst voor ambachtelijke zepen en parfums.

Vanaf het einde van de 20e eeuw overschaduwde het toerisme gestaag landbouw en visserij als belangrijkste pijler van de economie. Reisgidsen en tijdschriften hebben Hvar geprezen als een van de tien beste eilanden ter wereld. Conde Nast Traveler rangschikt het consequent vanwege het zonlicht – zo'n 2715 uur per jaar, ongeveer 7,7 uur per dag, waarmee het Dubrovnik overtreft – en de kristalheldere zeetemperatuur die oploopt van 14 °C in februari tot een zomerpiek van bijna 27 °C. Het klimaat komt overeen met het Csa-subtype van Köppen, gekenmerkt door milde winters en zonovergoten zomers, met een voorkeur voor dineren in de open lucht en promenades langs het water.

Administratief gezien behoort Hvar tot de provincie Split-Dalmatië en omvat het twee steden – Hvar en Stari Grad – en de gemeenten Jelsa en Sućuraj. Volgens de volkstelling van 2021 zijn de 10.678 inwoners van het eiland ongelijk verdeeld: Hvar telt 3.979 inwoners, terwijl Stari Grad er 2.772 telt. Jelsa telt in totaal 3.501 inwoners, waaronder de gehuchten van Pitve tot Vrisnik, en Sućuraj – de oostelijke toegangspoort van het eiland – telt 426 zielen verdeeld over de drie nederzettingen.

De stad Hvar zelf is gecentreerd rond het Sint-Stefanusplein, met een oppervlakte van zo'n 4500 m² een van de grootste pleinen van Dalmatië. Oranje dakpannen rijzen hier in bogen op en in het hoogseizoen liggen er jachten in de haven. Aan de ene kant trekt de Sint-Stefanuskathedraal de aandacht: de vier verdiepingen tellende klokkentoren, herbouwd na Ottomaanse invallen, is voorzien van renaissance- en barokaccenten. Ernaast staat de Bisschoppenschatkamer, met zilveren liturgische vazen, geborduurde gewaden en iconen uit de 13e eeuw. Op een heuvel erboven kijkt het Španjola-fort uit over de stad en de zee, en biedt een panoramisch uitzicht voor wie bereid is het steile, kronkelende pad te bewandelen.

Stari Grad daarentegen heeft een rustigere sfeer. Veerboten vanuit Split komen aan op de kade en leiden bezoekers naar een nederzetting waarvan de straten de sporen van de oude Griekse kolonisten volgen. Hier zijn kleine cafés gevestigd in stenen huizen en olijfbomen geven schaduw aan de geplaveide straatjes. De Starogradsko polje strekt zich landinwaarts uit, met zijn lappendeken van velden omlijst door lage muurtjes – een levend bewijs van 2400 jaar collectief landbeheer.

Jelsa, meer centraal gelegen aan de zuidkust, combineert de intimiteit van een dorp met een bescheiden jachthaven. De straten slingeren bergopwaarts richting beboste hellingen, terwijl culturele evenementen – concerten en tentoonstellingen – de zomeravonden vullen. Vlakbij Jelsa ligt Humac, een gehucht op 350 meter hoogte, grotendeels verlaten maar langzaam weer tot leven gewekt als openluchtmuseum. Daar bieden stenen huisjes en een kleine etnografische collectie een glimp van het traditionele leven te midden van lavendel- en wijnrankterrassen. Beneden Humac, in de Grapčeva-grot, zijn alleen groepen met een gids welkom. Hier zijn stalactieten bewaard gebleven naast scherven uit het neolithische verleden van Hvar.

Vervoer over het eiland en naar het vasteland blijft essentieel voor het dagelijks leven en het toerisme. Jadrolinija exploiteert autoveerboten van Sućuraj naar Drvenik, een reis van ongeveer twee uur, en pendelbussen naar Vela Luka en Lastovo. Snelle draagvleugelboten van Krilo Luka verbinden Hvar-stad in ongeveer een uur met Split, en met tussenpozen met Vis, Brač en zelfs Dubrovnik. Bij het ontschepen ontmoeten bussen van Cazmatrans de veerboten, die bestemmingen aan de andere kant van het wegennet bedienen – winderig, vaak zonder vangrails – waar voorzichtigheid geboden is, vooral met gehuurde bromfietsen. Twee benzinestations, in Hvar-stad en nabij Jelsa, markeren de enige tankpunten voor voertuigen. Een lokale watertaxi, voor een symbolisch bedrag, rijdt tussen Stari Grad en de veerbootterminals van Hvar-stad.

Naast het gebouwde erfgoed en de landbouwvelden biedt Hvar een schat aan ervaringen. Bootvaarders kunnen de verborgen baaien en zandstranden van de Paklinski-eilanden verkennen en voor anker gaan te midden van met pijnbomen om te picknicken of te zwemmen. Wandelaars kunnen een kustpad volgen van de Dubovica-baai naar de wijnmakerij Zlatan Otok, waar ze zeezicht combineren met een middagproeverij voordat ze per boot terugkeren. Adventure Park Hvar, vlakbij Jelsa, biedt recreatieve afwisseling met boogschieten, paintball en strandsporten. Voor ambachtsliefhebbers zetten de benedictijner nonnen van Hvar een eeuwenoude kantklosstraditie voort met agavevezels, terwijl galerieën zoals Made in Hvar op de Pjaca hedendaagse lokale kunst presenteren.

De wijnproductie blijft bestaan ​​als een andere culturele hoeksteen. De zuidelijke hellingen leveren robuuste rode wijnen op van de Plavac Mali-druif, waarvan de tanninediepte wordt geëvenaard door de frisse witte wijnen die op de centrale vlakte worden verbouwd. Veel wijnhuizen openen hun deuren voor proeverijen en nodigen gasten uit om tussen de wijnstokken te staan ​​die diep geworteld zijn in de zonovergoten aarde van Hvar.

Van neolithisch afval in verborgen grotten tot de kalkstenen wallen van Venetiaanse paleizen: de geschiedenis van Hvar ontvouwt zich in steen, aarde en zee. Het klimaat, de topografie en de ligging aan zee hebben de menselijke activiteit gevormd – van Griekse boeren tot Oostenrijks-Hongaarse handelaren, van lavendelplukkers tot moderne restauranthouders. Tegenwoordig combineert het eiland behoud met vooruitgang en biedt het bezoekers een landschap dat zowel gecultiveerd als wild is, waar elke terrasmuur en kasseien verwijzen naar een geschiedenis die in eeuwen in plaats van seizoenen wordt gemeten. Het blijft, naar vele maatstaven, de zonnigste plek van Europa – een geschikt toneel voor wie op zoek is naar de eerlijke wisselwerking tussen mediterraan licht en het eilandleven.