Turijn

Turijn is een stad met 856.745 inwoners (2025) binnen haar gemeentegrenzen, verspreid over ongeveer 130 vierkante kilometer aan de westoever van de Po in Noord-Italië, net onder de Susavallei en omringd door de westelijke Alpenboog en de Supergaheuvel. Het grootstedelijk gebied telt 1,7 miljoen inwoners, terwijl de metropoolregio 2,2 miljoen inwoners telt. Als hoofdstad van Piëmont en van de metropool Turijn was het de eerste nationale hoofdstad van Italië (1861-1865).

De oorsprong van Turijn gaat terug tot de Romeinse nederzetting Augusta Taurinorum, gesticht te midden van de uitlopers van de Alpen. De strategische ligging aan de rivier zorgde voor opeenvolgende golven van betekenis: in 1563 werd het de zetel van het hertogdom Savoye en later het hart van het koninkrijk Sardinië, onder auspiciën van het Huis Savoye. Door het Risorgimento had Turijn de bijnaam "bakermat van de Italiaanse vrijheid" verdiend, die figuren als Camillo Benso, graaf van Cavour, had voortgebracht. Na de eenwording van Italië in 1861 behield de stad opnieuw kortstondig de nationale suprematie.

De Belle Époque bracht een waterval van architectonische pracht en praal in Turijn. Barokke kerken, rococopaleizen en neoclassicistische gevels verbreidden zich in overvloed, waaronder het weelderige Palazzo Madama en het Koninklijk Paleis aan de Piazza Castello. Het hof van Savoye gaf opdracht tot de bouw van elegante arcaden en pleinen die eeuwen later een UNESCO-werelderfgoed vormen: de residenties van het Koninklijk Huis van Savoye. Rationalistische interventies kwamen onder het fascisme, het meest zichtbaar in de strenge colonnades van de Via Roma, ontworpen door Marcello Piacentini. Deze laan verbindt de Piazza Carlo Felice – met uitzicht op de grote foyer van het station Porta Nuova – met de Piazza Castello, het centrum van de koninklijke en burgerlijke macht.

De stadskern draait om een ​​constellatie van emblematische pleinen. Piazza San Carlo, een oase voor voetgangers, herbergt het ruitermonument van Emmanuel Philibert, plaatselijk bekend als Caval ëd Brons. De eerbiedwaardige cafés – Caffé Torino en Caffé San Carlo – waren getuigen van het negentiende-eeuwse discours. Vlakbij bruist Piazza Vittorio Veneto, Europa's grootste barokke plein, van de nachtelijke energie onder de arcadengalerijen aan de Via Po, die het stadscentrum doorkruist met promenades langs de rivier.

Een netwerk van zijrivieren – Dora Riparia, Stura di Lanzo en Sangone – versterkt de stroom van de Po door de stad. Deze waterwegen hebben wijken gevormd die rijk zijn aan verschillende identiteiten. De Quadrilatero Romano, ooit de middeleeuwse kern, is nieuw leven ingeblazen tot een labyrint van intieme straatjes, vol ambachtelijke werkplaatsen en aperitivobars. Aangrenzend ligt de Via Garibaldi, geflankeerd door het Egyptisch Museum, met een van 's werelds meest uitgebreide collecties Egyptische oudheden buiten Caïro.

Zuidwaarts heeft San Salvario zich ontwikkeld tot een multiculturele wijk, begrensd door de spoorlijn en de Po. De gietijzeren gevels en omgebouwde lofts herbergen nu goedkope bars die een bloeiend nachtleven voeden. Ten oosten van San Salvario strekt Parco del Valentino zich uit langs de rivieroever. Het kasteel in het centrum, een overblijfsel van het jachtgebied van de Savoie, huisvest de faculteit architectuur van de Polytechnische Universiteit van Turijn. Binnen de muren staat de Borgo Medioevale, een getrouwe reconstructie van regionale forten.

Woonwijken getuigen van de gelaagde evolutie van Turijn. Crocetta, ooit een jachtgebied van de Savoie, biedt eclectische en art nouveau-paleizen langs boulevards zoals de Corso Duca degli Abruzzi. Cit Turin, de kleinste wijk van de stad, pronkt met beroemde voorbeelden van de Liberty-stijl, waaronder Casa della Vittoria, en herbergt de torenhoge Torre Intesa Sanpaolo. San Donato bewaart middeleeuwse wortels in zijn smalle straatjes; het hoogtepunt is de Chiesa di Nostra Signora del Suffragio e Santa Zita, het op vier na hoogste gebouw van Turijn.

Aurora, de oudste wijk van de stad, is ontstaan ​​uit agrarische gehuchten. Cascina Aurora gaf zijn naam aan wijken die nu bruisen van herbestemmingsprojecten: voormalige textielfabrieken huisvesten ontwerpscholen, terwijl geplande torens zoals Nuvola – ontworpen door Norman Foster en door CNN geprezen als een van 's werelds beste tien universiteitsgebouwen – een avant-gardistische ethos uitstralen. Borgo Dora, bekend om zijn vlooienmarkt Mercatino del Balon, bewaart resten van industrieel erfgoed: het Arsenale della Pace en de Cavalli-kazerne staan ​​als een soort wachter te midden van kronkelende steegjes.

In Vanchiglia en Fetta di Polenta creëert het samenspel van water en steen een filmische sfeer. De Mole Antonelliana, gebouwd halverwege de negentiende eeuw en vereeuwigd op de euromunt van twee cent, is met zijn 167 meter het hoogste museum ter wereld en huisvest het Nationaal Filmmuseum. Vlakbij ligt de Lijkwade van Turijn, in de Kapel van de Heilige Lijkwade in de Kathedraal van Sint-Jan de Doper, die zowel pelgrims als geleerden trekt.

Academische bekwaamheid vormt de basis van de identiteit van Turijn. De Universiteit van Turijn, gesticht in de vijftiende eeuw, en de Polytechnische Universiteit, met haar uitgestrekte campus van 122.000 m², leiden meer dan 30.000 studenten op in disciplines van geesteswetenschappen tot technische wetenschappen. Deze instellingen zijn de basis van onderzoekscentra zoals General Motors Global Propulsion Systems, gevestigd in voormalige spoorreparatiewerkplaatsen in Cenisia.

De industriële opmars van Turijn nam in het begin van de twintigste eeuw toe dankzij de Fordistische principes, die de overstap maakten van diensten naar massaproductie. Fiat werd opgericht in 1899, al snel gevolgd door Lancia in 1906. De stad doorstond de bombardementen tijdens de oorlog, maar wist zich te herpakken en samen met Milaan en Genua de 'industriële driehoek' te vormen. Hoewel de autoproductie sinds de oliecrisis van 1973 is afgenomen, behoudt Stellantis (voorheen Fiat Chrysler Automobiles) een aanzienlijke aanwezigheid en blijft een groot deel van de export van Turijn draaien op productie.

Er heerst een subtropisch, vochtig klimaat, beïnvloed door de nabijheid van de Alpen. De winters zijn koel en vaak mistig op de vlakten; sneeuwval komt met tussenpozen voor, maar bedekt zelden de stad. In de zomer kunnen er middagonweersbuien voorkomen. Door het föhneffect zijn de oostelijke hellingen droger dan de westelijke kant van de Alpen. De regenval concentreert zich in de lente en herfst, terwijl zomerse stortbuien de zwoele dagen afwisselen.

Het culinaire erfgoed van Turijn is net zo rijk als zijn cultuur. Gianduiotto, de staafvormige chocolade van hazelnoten uit Piemonte, bestaat naast bicerin, een gelaagde mix van espresso, chocolade en melk. Het tweejaarlijkse festival CioccolaTÒ viert deze tradities. Caffè Mulassano claimt de uitvinding van de tramezzino – het driehoekige theesandwichvervanger – rond 1925. Lokale innovaties zijn onder andere pizza al padellino, een minipizza met dikke bodem, en MoleCola, een cola van eigen bodem die in 2012 werd geïntroduceerd. De Slow Food-beweging, ontstaan ​​in Bra, en de Terra Madre-bijeenkomsten onderstrepen de gastronomische rijkdom van de regio.

Turijn heeft een podium voor internationale evenementen. Het was medeorganisator van het WK voetbal in 1934 en 1990, verwelkomde de Olympische Winterspelen in 2006 en organiseerde het Eurovisie Songfestival in 2022. Van 2021 tot en met 2025 is het de locatie voor de ATP Finals, waarmee het zijn positie op de internationale sportkalender versterkt. Op het veld strijden Juventus en Torino om de Derby della Mole, een rivaliteit die net zo hevig is als alle andere in het Europese voetbal.

Zelfs terwijl ze de last van de geschiedenis draagt, overziet Turijn de Alpen met een blik op de toekomst. Haar boulevards blijven wegen van discours, haar pleinen amfitheaters van het stadsleven. Van Romeinse wallen tot hedendaagse wolkenkrabbers, van palazzo's tot parco's, de stad verweeft verleden en heden tot een samenhangend geheel. Ze nodigt uit tot contemplatie in plaats van louter observatie en biedt een omgeving waar cultuur, industrie en het ritme van alledag naadloos samenkomen.