Siena

Siena, de hoofdstad van de gelijknamige provincie in centraal Toscane, strekt zich uit over ongeveer 209 vierkante kilometer glooiend terrein en biedt, op 322 meter boven zeeniveau, uitzicht op zes omliggende valleien. Met 52.991 inwoners in 2025 stond de stad op de twaalfde plaats qua regionale bevolkingsaantal. Gelegen tussen de stroomgebieden van de rivieren Arbia en Merse in het zuiden en de heuvels van de Chianti in het noordoosten, belichaamt de historische kern van Siena eeuwenlange burgerlijke ambitie en culturele bloei. De legendarische pleinen en de kathedraal met torenspitsen vormen de stad als een blijvend middelpunt van het Italiaanse erfgoed.

Siena's oorsprong als handelspost gaat terug tot de Etruskische voorouders, maar het was tijdens de hoge middeleeuwen dat haar fortuinen zich kristalliseerden. In de dertiende en veertiende eeuw was de stad uitgegroeid tot een cruciaal bankcentrum, met een handelskas die zich vulde met Lombardisch en Ligurisch kapitaal. In 1472 werd de bank Monte dei Paschi opgericht; haar onafgebroken werking sindsdien heeft haar de onderscheiding opgeleverd van 's werelds oudste bank onder continu beheer. Deze instelling, gehuisvest in het gotische Palazzo Salimbeni, is nog steeds actief, een bewijs van Siena's lange fiduciaire traditie.

Tegelijkertijd ontstond in de dertiende eeuw het Studium Senese, later de Universiteit van Siena, waarvan de kloostergalerijen en collegezalen sinds 1240 zonder onderbreking wetenschappers verwelkomen. Deze eerbiedwaardige alma mater schonk de stad een intellectuele basis die haar commerciële vaardigheden versterkte en juristen, theologen en natuurfilosofen aantrok. Alumni en docenten droegen bij aan de verspreiding van canonieke en seculiere kennis in heel Europa, en versterkten Siena's reputatie als broedplaats van eruditie.

De demografische ontwikkeling van Siena weerspiegelt perioden van groei en krimp. In 1861 telde de gemeente 32.108 zielen; in 1971 was dit aantal gestegen tot 65.634, aangewakkerd door de naoorlogse verstedelijking. De laatste decennia van de twintigste eeuw zagen een bescheiden terugval, tot een niveau rond de 52.800 in 2011. Daarna volgde een minimale groei, met 53.062 inwoners in 2021 en het huidige aantal op 52.991. Deze schommelingen weerspiegelen bredere verschuivingen van platteland naar stad en de aanpassing van de stad aan economische wisselvalligheden.

Artistieke bloei definieerde Siena's hoogmiddeleeuwse bloeitijd. Duccio di Buoninsegna, Simone Martini, Ambrogio en Pietro Lorenzetti, en Sassetta behoorden tot de meesters wier oeuvre de religieuze beeldtaal hervormde. Hun fresco's en paneelschilderingen – rijk aan clair-obscur en emotionele expressiviteit – waren overal in de kathedraal, broederschapskapellen en openbare gebouwen te vinden. Zelfs nu nog komen bezoekers deze werken ter plekke tegen: van Duccio's Maestà in het Museo dell'Opera tot Ambrogio Lorenzetti's allegorische fresco's op de muren van het Palazzo Pubblico.

Het door UNESCO beschermde historische centrum van de stad herbergt een opmerkelijke concentratie van dertiende- en veertiende-eeuwse architectuur. De schelpvormige Piazza del Campo ontvouwt zich voor het Palazzo Pubblico, met een aflopend bakstenen oppervlak voor regenwaterafvoer, wat een organische welving geeft aan bijeenkomsten en, twee keer per jaar, aan de beroemde Palio-paardenrace. Deze race, die zonder spektakel wordt gehouden, afgezien van de minimale ceremoniële pracht en praal, brengt stal en ruiter in een felle strijd die al minstens sinds de zeventiende eeuw voortduurt.

De kathedraal van Siena – Duomo di Siena – is een toonbeeld van Italiaanse romaans-gotische synthese. De gevel, voltooid in 1380, is gemaakt van afwisselende banden van wit en groenzwart marmer, terwijl twee steunberen naar een sierlijk roosvenster leiden. Plannen voor een groter oostelijk dwarsschip strandden te midden van de verwoestingen van de Zwarte Dood, waardoor twee afgeknotte muren overbleven, bekend als de Facciatone. Vanaf een interne trap binnen één muur ontvouwt de stad zich beneden als een gedempt fresco van terracotta daken en zachte horizonten.

Binnenin omvat het ensemble van meesterwerken van de kathedraal onder meer Nicola Pisano's achthoekige preekstoel, waarvan de door een leeuw ondersteunde voet en de bijbelse bas-reliëfs het renaissancenaturalisme vooruitlopen. De uitgestrekte mozaïekvloer, het werk van opeenvolgende ambachtslieden, onthult kosmische emblemen en sacramentele iconografie in micromarmeren tesserae. Fresco's van Ghirlandaio en Pinturicchio sieren de sacristie en de Piccolomini-bibliotheek, terwijl opgravingen in de ondergrondse doopkapel romaanse voorlopers aan het licht brengen. Een lijst van beeldhouwers – Donatello, Lorenzo Ghiberti en Jacopo della Quercia – vulde het decoratieve schema van de Duomo aan.

Tegenover de kathedraal bewaart het Museo dell'Opera del Duomo Duccio's Maestà (1308-1311) en talloze werken van Sienese grootheden. Beklim de aangrenzende Facciatone en geniet van een uitzicht dat alleen geëvenaard wordt door de Torre del Mangia bovenop het Palazzo Pubblico. Deze stadstoren, voltooid in 1348, is 102 meter hoog; zijn naam is afgeleid van zijn eerste bewaker, de vraatzuchtige "Mangiaguadagni". In het Palazzo verbeelden Lorenzetti's fresco's van Goed en Slecht Bestuur een ongekende burgerlijke moraal, met allegorische figuren die uitkijken op landelijke en stedelijke gebieden.

Buiten deze monumentale kernen is Siena's religieuze topografie rijkelijk gevarieerd. De Basilica dell'Osservanza, San Domenico met de relikwieën van Sint Catharina, San Francesco en het heiligdom van Santa Caterina – waar de heilige zijn ouderlijk huis heeft – geven de straten een kerkelijke betekenis. In de zeventiende eeuw bouwden gemeenten kleinere kapellen en parochiekerken – San Giacinto, San Martino, Santi Niccolò e Lucia – elk met fresco's en gebeeldhouwde altaren. De zestiende-eeuwse synagoge van de stad, bewaard gebleven en toegankelijk, getuigt van middeleeuws pluralisme.

De landbouw neemt een discrete plaats in binnen het gemeentelijk gebied. In 2009 beheerden 919 agrarische bedrijven 10.755 km² grond, waarvan 6.954 km² akkerbouwgrond, ongeveer een dertigste van het grondgebied van Siena. Wijngaarden met druivensoorten van de Chianti-klasse en olijfgaarden leveren oenologische en oliehoudende producten die de lokale gastronomie ondersteunen. Een schamele verwerkende industrie wordt gecompenseerd door ambachtelijke banketbakkers die met Kerstmis panforte, ricciarelli en cavallucci produceren, en met Allerheiligen en Allerzielen pane co' santi.

In de biowetenschappen is het Centenary Institute Sieroterapico Achille Sclavo, ooit geëxploiteerd door Novartis Vaccines, in 2015 overgegaan naar GlaxoSmithKline en biedt werk aan ongeveer duizend onderzoekers. Dit biotechnologische centrum onderstreept Siena's aanpassingsvermogen en slaat een brug tussen middeleeuwse voorgeschiedenis en 21e-eeuwse innovatie. Diensten en lichte industrie vormen een aanvulling op toerisme en ambachten als belangrijkste economische pijlers.

Burgerlijke vrijetijdsbesteding en wetenschappelijke activiteiten vermengen zich in het Medici-fort, nu de Siena Jazz School, waar jaarlijks internationale masterclasses plaatsvinden. De Orto Botanico van de universiteit kweekt inheemse en exotische soorten en de terrasvormige percelen vormen een levend herbarium. Aan de Via di Città huisvest het gotische Palazzo Chigi-Saracini de Accademia Musicale Chigiana, een conservatorium van internationale faam dat grootheden heeft ontvangen, van Toscanini tot hedendaagse pianisten.

De verkeersaders van Siena weerspiegelen haar rol als regionaal knooppunt. De Autostrada del Sole verbindt de stad noordwaarts met Florence en zuidwaarts met Bettolle, terwijl de Via Cassia – ooit een Romeinse consulaire weg – zich door de stad slingert op weg naar Rome. De westelijke ringweg van Siena en de provinciale wegen 223 en 73 maken de doorstroming van het verkeer mogelijk, hoewel projecten om ze te moderniseren tot supersnelwegnormen nog niet zijn voltooid. Het stadsvervoer, geëxploiteerd door Autolinee Toscane, verdeelt buslijnen over de historische wijk en de periferie, voor zowel studenten als forenzen.

De spoorverbindingen zijn beperkt: een enkelsporige lijn naar Chiusi sluit aan op nationale routes naar het zuiden, terwijl een aftakking naar Empoli en Florence Siena verbindt met de hoofdstad van Toscane. De spoorlijn Siena-Monte Antico-Grosseto opent een verbinding naar de Tyrreense kust. Luchtvaart is afhankelijk van het vliegveld Siena-Ampugnano, voornamelijk een vliegveld voor algemene luchtvaart dat ooit cadetten van de Regia Aeronautica opleidde, onder wie topvlieger Giuseppe Cenni.

Het klimaat in Siena volgt een landinwaarts mediterraan regime. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​gemiddeld 823 millimeter, met een piek in november en een daling in juli. De gemiddelde temperaturen schommelen tussen 6,4 °C in januari en 24,4 °C in augustus. De hoogste gemeten temperatuur bereikte 39,6 °C in augustus 2017; tien dagen per jaar stijgen de thermometers tot boven de 34 °C, wat midzomer een strenge warmte geeft.

Elke steen in Siena's historisch centrum lijkt doordrenkt van herinneringen. Van de moskleurige muren van de Fonte Gaia – de replica uit 1858 naast de originele reliëfs van Jacopo della Quercia – tot het gewapper van de contravlaggen vóór de Palio, de hartslag van de stad blijft in het ritme van haar verleden. Wie de Torre del Mangia beklimt of door de diepe kloostergangen slentert, maakt deel uit van een continuüm dat Etruskische, middeleeuwse en moderne tijdperken omspant.

Siena's blijvende aantrekkingskracht schuilt in de synthese van materiële precisie en poëtische sfeer. De musea en kathedralen getuigen van vurige devotie en burgertrots. De universiteit en onderzoeksinstituten getuigen van een honger naar kennis die zich niet laat stagneren. Op elk plein, in elke straat, bezielen echo's van eeuwen het heden, waardoor Siena niet alleen een plek is om te bezoeken, maar ook een levende kroniek van de Italiaanse beschaving.