Pisa

Pisa, met ongeveer 90.000 inwoners binnen de gemeentegrenzen en een metropoolbevolking van bijna 200.000, beslaat ongeveer 185 vierkante kilometer in Toscane, Midden-Italië. De stad ligt aan de rivier de Arno, net voordat deze uitmondt in de Ligurische Zee, en is de hoofdstad van de provincie Pisa. Pisa is wereldwijd bekend om zijn beroemde schuine klokkentoren en herbergt meer dan twintig historische kerken, talloze middeleeuwse paleizen en een blijvende erfenis als een van de voormalige maritieme republieken van Italië.

De middeleeuwse opkomst van Pisa begon pas echt toen de strategische riviermonding de zeehandel over de Middellandse Zee mogelijk maakte. De rijkdom die voortkwam uit de maritieme handel, zorgde voor weelderige kerkelijke en burgerlijke bouwwerken. In de elfde eeuw markeerden de fundamenten van de kathedraal – de inwijding dateert uit 1063 – de start van wat het Piazza del Duomo-complex zou worden. Dit plein, in de twintigste eeuw Piazza dei Miracoli gedoopt, omvat vier gewijde bouwwerken: het Baptisterium, de kathedraal zelf, de Scheve Toren en de monumentale begraafplaats Campo Santo. Een bijgebouw en een handvol paleizen completeren dit ensemble, allemaal beheerd door de eeuwenoude Opera della Primaziale Pisana, die sinds de bouw van de kathedraal toezicht houdt op de locatie.

Gelijktijdig met deze heilige werken ontwikkelde Pisa haar intellectuele instellingen. De Universiteit van Pisa vindt haar oorsprong in de twaalfde eeuw, al snel uitgebreid met de oprichting door Napoleon van de Scuola Normale Superiore di Pisa in 1810 en vervolgens met de Sant'Anna School voor Hogere Studies. Deze academies hebben voortdurend geleerden aangetrokken en de stad een cerebrale onderstroom gegeven die de toestroom van toeristen compenseert.

Klimaattechnisch gezien bevindt Pisa zich in een overgangszone tussen vochtige subtropische en mediterrane klimaten. De winters zijn koel tot mild; de zomers gaan over in aanhoudende hitte, getemperd door af en toe onweersbuien. In de herfst regent het er vooral, terwijl sneeuwval zeldzaam blijft. De extreme temperaturen varieerden van een zinderende 39,5 °C op 22 augustus 2011 tot een ijskoude -13,8 °C op 12 januari 1985.

Voorbij de Piazza del Duomo ontvouwt het stedelijke tapijt zich in een overvloed aan religieuze en maatschappelijke bezienswaardigheden. Op de Piazza dei Cavalieri, ooit het Ridderplein, presenteert het Palazzo della Carovana een gevel van Giorgio Vasari. Vlakbij toont de kerk van Santo Stefano dei Cavalieri – eveneens een ontwerp van Vasari – een driedelig schip dat in de zeventiende eeuw werd toegevoegd en scheepswrakken en kunstwerken van Donatello, Vasari, Jacopo Ligozzi, Alessandro Fei en Pontormo herbergt. De Sint-Sixtus, gewijd in 1133, geldt als een van de mooiste vroegromaanse bouwwerken. Het sobere interieur diende als zetel voor de Raad van Oudsten van Pisa en belangrijke notariële procedures.

Zuidwaarts staat de kerk van San Francesco, mogelijk van Giovanni di Simone, die dateert uit de periode na 1276. De kerk werd later in 1343 verhoogd met extra kapellen en onderscheidt zich door een vijftiende-eeuwse kloostergang en werken van Jacopo da Empoli, Taddeo Gaddi en Santi di Tito. De kerk herbergt het sombere graf van Ugolino della Gherardesca en zijn zonen. Iets westelijker, San Frediano, voltooid in 1061, heeft een basiliekplattegrond en een twaalfde-eeuws kruisbeeld, terwijl resten van een renaissancerestauratie de handtekeningen dragen van Ventura Salimbeni, Domenico Passignano, Aurelio Lomi en Rutilio Manetti. San Nicola, gesticht in 1097 en een eeuw later uitgebreid – mogelijk naar een ontwerp van Giovanni Pisano – beschikt over een achthoekige klokkentoren en schilderijen, waaronder Francesco Traini's Madonna met Kind. De houtsculpturen van Giovanni en Nino Pisano en de Maria Boodschap van Francesco di Valdambrino zijn nog steeds meesterwerken van het point-de-vue-type.

Langs de oever van de rivier staat Santa Maria della Spina, een kleine marmeren gotische kapel die rond 1230 aan Lupo di Francesco wordt toegeschreven, die de Lungarno doorsnijdt. Verder stroomafwaarts bewaart San Paolo a Ripa d'Arno een romaanse kapel met een ongewone piramidale spits, terwijl San Pietro in Vinculis, oftewel San Pierino, zijn elfde-eeuwse crypte en een cosmatenmozaïekvloer heeft behouden.

De middeleeuwse wijk Borgo Stretto, met zijn arcaden en Lungarno aan de rivier, herbergt San Michele in Borgo, een gotisch-romaanse kerk uit 990, en twee minder bekende torens die onmerkbaar aan weerszijden van de stadskern overhellen. Het Palazzo Medici, ooit in bezit van de familie Appiano vóór Lorenzo de' Medici's verblijf, fluistert over renaissancepolitiek en privileges. De Orto botanico di Pisa, verbonden aan de universiteit, claimt de oudste academische botanische tuin van Europa te zijn.

Op maatschappelijk vlak was het Palazzo Reale – gebouwd in 1559 door Baccio Bandinelli voor Cosimo I de' Medici – gastheer van Galileo's eerste telescopische onthullingen aan de groothertog. Het is nu een museum en deelt terreinen met eerdere paleizen. Het veertiende-eeuwse Palazzo Gambacorti huisvest gemeentelijke kantoren, maar heeft nog fresco's die de militaire overwinningen van Pisa op zee herdenken. Het vijftiende-eeuwse Palazzo Agostini, met muren die dateren van vóór 1155, herbergt Caffè dell'Ussero, een koffiehuis gesticht in 1775 dat ooit patriotten en intellectuelen bijeenbracht. Een moderne noot is te zien op de achterwand van de Sant'Antoniokerk: Keith Harings Tuttomondo-muurschildering, zijn laatste openbare werk, uitgevoerd in juni 1989.

Het museumnetwerk van Pisa reikt verder dan alleen kerkelijke kunst. Het Museo dell'Opera del Duomo bewaart originele Pisano-sculpturen en de islamitische Pisa Griffioen. Aangrenzend toont het Museo delle Sinopie de ondertekeningen voor de fresco's op Campo Santo, terwijl het Museo Nazionale di San Matteo twaalfde- tot vijftiende-eeuwse sculpturen en schilderijen van Martini, de Pisani, Masaccio en anderen presenteert. Het Museo Nazionale di Palazzo Reale toont schatten van de familie Medici – wapens, portretten en beeldhouwwerken. Wetenschappers komen samen in het Museo Nazionale degli Strumenti per il Calcolo om pneumatische machines en een kompas te bekijken dat waarschijnlijk aan Galileo toebehoorde. Buiten de stad herbergt het Natuurhistorisch Museum in de Certosa di Calci een van Europa's grootste collecties walvisskeletten. Palazzo Blu, dat zich onderscheidt door zijn kobaltblauwe gevel aan de Lungarno, organiseert wisselende tentoonstellingen en culturele programma's. Sinds juni 2019 worden in het archeologische gebied Cantiere delle Navi di Pisa binnen de zestiende-eeuwse Medici-arsenalen meer dan dertig oude schepen tentoongesteld die zijn opgegraven vanaf de vijfde eeuw v.Chr., waaronder de opmerkelijk intacte Barca C (Alkedo).

Moderne transportinfrastructuur garandeert bereikbaarheid. Pisa International Airport "Galileo Galilei", gelegen in de wijk San Giusto, verbindt meer dan zestig internationale en elf binnenlandse bestemmingen. Sinds maart 2017 verbindt de zelfrijdende Pisamover de luchthaven in vijf minuten met het centraal station van Pisa. Lokale bussen zijn in november 2021 overgegaan van Consorzio Pisano Trasporti naar het beheer van Autolinee Toscane en rijden in stedelijke, voorstedelijke en intercitylijnen. Treinreizigers kunnen instappen op Pisa Centrale voor routes naar Rome, Florence, Genua, Turijn, Napels, Livorno en Grosseto; of instappen op Pisa San Rossore voor reizen naar Lucca en Viareggio. Een voormalig aftakking van de luchthaven, station Pisa Aeroporto, werd in december 2013 gesloten vanwege de bouw van de Pisamover. Verbindingen met de snelwegen zijn onder andere de A11 vanuit Florence en de A12 die Genua met Rosignano verbindt, met afritten naar Pisa Nord en Pisa Centro–Airport.

Een wandeling van de Campo dei Miracoli naar het station duurt ruim dertig minuten en voert je door een voetgangersstraat vol winkels en trattoria's. De menselijke schaal van het historische centrum nodigt uit tot een verkenning te voet, met discrete pleintjes en authentieke gevels die aan de aandacht van de massa ontsnappen.

Studenten brengen Pisa tot leven. Zestigduizend studenten studeren aan de Universiteit van Pisa in een stad met negentigduizend inwoners; het grootstedelijk gebied groeit tot tweehonderdduizend. Na de rondleidingen overdag maken de collegezalen plaats voor improvisatievoorstellingen, straatspektakels en nachtelijke bijeenkomsten langs de Lungarno en de centrale verkeersaders.

Een evenementenkalender onderstreept de lokale identiteit. Op 16 juni baadt de Luminara van San Ranieri de oevers van de Arno in tienduizend kaarsen, waarvan de gloed weerspiegeld wordt op de Ponte di Mezzo, alvorens af te sluiten met vuurwerk. Op de laatste zondag van juni herleeft de Gioco del Ponte: twee teams, Tramontana en Mezzogiorno, paraderen in historische kostuums om vervolgens de controle over de belangrijkste brug van de stad te betwisten door een verzwaard karretje te duwen. Een processie op 25 maart markeert het traditionele Pisaanse Nieuwjaar met een ceremoniële optocht. In september combineert het Internationale Festival voor Heilige Muziek "Anima Mundi", dat sinds 2001 wordt gehouden, twee weken lang liturgische repertoires op locaties verspreid door de stad.

Buiten de stadsgrenzen bieden de thermale baden van Casciana Terme en San Giuliano Terme herstellende wateren. De bronnen van Casciana, al lang gewaardeerd voor cardiovasculaire en spijsverteringstherapieën, ondersteunen nu moderne revalidatie. De oost- en westbaden van San Giuliano, met magnesiumsulfaatwater van respectievelijk 40 °C en 38 °C, ontspringen aan de voet van de Monte San Giuliano en bieden mineraalrijke onderdompeling voor welzijn.

Pisa toont zich als meer dan een enkel monument. De gelaagde lagen van kunst, wetenschap en maritiem erfgoed komen samen in straten en pleinen vol menselijke verhalen. De zachte afstemming van de stad tussen verleden en heden nodigt uit tot reflectie op continuïteit – een uitnodiging die het best kan worden aanvaard door geduldig te observeren in plaats van vluchtig te passeren.