Monza

Monza, met een bevolking van ongeveer 123.000 inwoners en een oppervlakte van ongeveer 33 vierkante kilometer, ligt vijftien kilometer ten noordoosten van Milaan in de Italiaanse regio Lombardije. Gelegen op de brede hoogvlakte waar Brianza overgaat in de Povlakte, combineert deze stad – sinds 11 juni 2004 de hoofdstad van de provincie Monza en Brianza, een regeling die in 2009 volledig van kracht werd – een rijk verleden met een dynamisch heden. De stad wordt omlijst door de kronkelende rivier de Lambro, omringd door een van Europa's grootste stadsparken, en onderscheidt zich door het Grand Prix-racecircuit, het Autodromo Nazionale di Monza, dat elk jaar in september de fervente aanhangers van Ferrari's tifosi bijeenbrengt.

Monza's oorsprong gaat terug tot de oudheid, door de Romeinen Modoetia genoemd en later in ere hersteld aan het Lombardische hof van koningin Theodelinda. Gedurende de middeleeuwen en tot in de vroegmoderne tijd doorstond de stad tweeëndertig belegeringen. De middeleeuwse muren werden grotendeels ontmanteld – op de Porta d'Agrate na – toen de Oostenrijkse autoriteiten in de achttiende eeuw het stadsbeeld hervormden. De Lambro zelf, die in de veertiende eeuw werd omgeleid naar een kunstmatige splitsing, bekend als de Lambretto, voor verdedigingsdoeleinden, blijft een bepalend element. Een latere innovatie, het Canale Villoresi van eind 19e eeuw, doorsnijdt de noordoostelijke rand van Monza en dreef ooit de machines van opkomende molens aan.

Qua economische samenstelling is Monza de op twee na grootste gemeente van Lombardije en het belangrijkste industriële, administratieve en culturele centrum van Brianza. Een textielsector, geworteld in negentiende-eeuwse innovatie, floreert nog steeds, naast een opmerkelijke uitgeverij. De stad herbergt de faculteiten Geneeskunde en Sociologie van de Universiteit van Milaan-Bicocca, het provinciaal gerechtshof en kantoren van de regionale overheid. Het klimaat, geclassificeerd als submediterraan, typisch voor de Povlakte, kent koele, korte winters – gemiddeld rond de 2 °C in januari – en zomers die oplopen tot bijna 23 °C in juli. De neerslag concentreert zich in de herfst; desalniettemin hebben de omliggende vlakten zelden te maken met langdurige droogte, en de wintersneeuw – ooit frequent tot eind twintigste eeuw – bedraagt ​​nu gemiddeld zo'n 25 centimeter per jaar.

In het hart van Monza verrijst de Duomo van San Giovanni met een zwart-wit marmeren gevel, gebouwd halverwege de veertiende eeuw. Matteo da Campiones behendige arcaden verlenen hem een ​​ritmische elegantie, terwijl Pellegrino Tibaldi's campanile uit 1606 de skyline doorboort. Onder de gewelfde viering bevinden zich de overblijfselen van koningin Theodelinda's oraculum uit de zesde eeuw: de Kapel van Theodelinda, ooit een vrijstaand Grieks kruis. De kapel, uitgebreid aan het einde van de dertiende eeuw, roept fresco's op die scènes oproepen van de kroning van de Lombardische koning. De schatkamer bewaart de IJzeren Kroon van Lombardije – waarvan men beweert dat deze een spijker van de kruisiging bevat – samen met de gouden kam en waaier van Theodelinda, gotische relikwieën en een vergulde hen met zeven kuikens, die de oude provincies van de regio symboliseren.

Het historische centrum van Monza ontvouwt zich als een opeenvolging van eerbiedwaardige gebouwen, die elk een hoofdstuk uit het burgerleven belichamen. Een middeleeuwse kerk, gebouwd in 1393 – Santa Maria in Strada – heeft een sierlijke terracotta gevel die schittert onder de noordelijke zon. Vlakbij, in de veertiende-eeuwse Broletto, of Arengario, kwamen ooit kooplieden en magistraten bijeen op de spitsbogen en onder het waakzame oog van een toren met machiolen en een kegelvormige spits. De kerk van San Pietro Martire en de even oude Santa Maria delle Grazie getuigen van vijftiende-eeuwse devotionele bescherming, terwijl de zestiende-eeuwse Santa Maria al Carrobiolo en het zeventiende-eeuwse Oratorium van Sint-Gregorius opeenvolgende golven van architectonische verfijning weerspiegelen. In november 1900 wijdden architecten de Verzoeningskapel van Monza in, op de plek waar koning Umberto I werd vermoord. De plechtige neoklassieke lijnen vormen een gedenkteken voor de passies en gevaren van Italië.

In het noorden vormen het Monza Park en de Koninklijke Tuinen een ommuurd terrein van zo'n 685 hectare, dat tot de meest uitgestrekte stadsparken van Europa behoort. Binnen deze grenzen dendert het Autodromo Nazionale al sinds 1922 onder Ferrari's steigerende paard door, en de Golf Club Milano heeft negen edities van het Italiaans Open georganiseerd. De rivier de Lambro slingert door kalme poelen en over miniatuurwatervallen, overspannen door vier eenvoudige bruggen, terwijl installaties van Giuliano Mauri en Giancarlo Neri het bos doorkruisen. Historische boerderijen – met name de Mulini San Giorgio uit het begin van de negentiende eeuw – houden nu vee in een bijna pastorale rust en bieden verse melk en biologische yoghurt aan bij de automaten ter plaatse. In juni 2017 trok een bezoek van paus Franciscus bijna een miljoen pelgrims naar deze bosrijke vlakte, waar concerten en culturele bijeenkomsten het groen blijven verlevendigen.

De Koninklijke Villa van Monza, ontworpen door Giuseppe Piermarini voor keizerin Maria Theresia in 1777, beslaat meer dan tweeëntwintigduizend vierkante meter en heeft zo'n zevenhonderd kamers. Het neoclassicistische paleis, naar het voorbeeld van Schönbrunn en Caserta, verwelkomde onderkoningen onder Napoleon en de Italiaanse koninklijke familie daarna. De omringende muren – veertien kilometer, opgetrokken tussen 1807 en 1808 uit het puin van de Visconti-kasteel – omsluiten het landgoed dat nog steeds beheerd wordt door een consortium van regionale en gemeentelijke instanties. Na de moord op Umberto I op 29 juli 1900 verzegelde Vittorio Emanuele III de villa en bracht de inboedel over naar het Quirinaal; pas in 2014, na een uitgebreide restauratie, kregen bezoekers weer toegang tot de koninklijke vertrekken, ontvangstruimtes en gastenverblijven die waren ingericht voor Wilhelm II van Duitsland.

Het theater- en filmleven van Monza bloeit in locaties zoals het Teatro Manzoni en Teatro Villoresi, naast de Sala San Carlo en Cinema Teodolinda. Musea verbonden aan de Duomo tonen vroegmiddeleeuwse schatten – waaronder de Kip met Kuikens en het Kruis van Agilulf – naast laatmiddeleeuwse en moderne werken. De culinaire tradities van Insubria en Brianza komen tot uiting in hartige gerechten: cassoeula (langzaam gestoofde kool en varkensvlees); buseca (pensstoofpot); en risotto met luganega-worst getuigen van de agrarische wortels van de regio en de blijvende band met de Milanese gastronomie.

Jaarlijkse ritmes verbinden de gemeenschap van Monza. De Formule 1 Grand Prix van Italië – op de tweede zondag van september – trekt de snelste auto's ter wereld naar de kronkelige rechte stukken van het park, waar alleen chicanes de topsnelheden kunnen temmen. Sinds 1950 heeft geen enkele locatie meer onafgebroken edities van de Grand Prix georganiseerd; sinds Ludovico Scarfiotti's enige Italiaanse overwinning in 1966 heeft geen enkele nationale coureur het podium gehaald, maar de tifosi van Ferrari – gekleed in rosso corsa – blijven in volle overgave. De geschiedenis van het circuit kent ook tragedies: de dood van Wolfgang von Trips (1961), Jochen Rindt, Ronnie Peterson en een marshal in 2000, en het aangrijpende motorongeluk in 1973 waarbij Jarno Saarinen en Renzo Pasolini omkwamen op de Curva Grande. Monza is een adembenemend voorbeeld van snelheid. Het is nog steeds het snelste circuit op de kalender en niet geschikt voor MotoGP- of Superbike-evenementen.

De kalender van juni brengt op 6 juni het feest van Sint Gerardo dei Tintori, gevierd in de kerk van San Gerardo, een van de beschermheiligen van Monza. Een niet-competitieve voettocht begin juni zamelt geld in voor kankeronderzoek, terwijl de nachtrace Monza-Resegone volgt op de zaterdag na 24 juni, wanneer vuurwerk – gechoreografeerd op muziek – de gazons van Villa Reale verlicht ter ere van Johannes de Doper. Deze gezamenlijke momenten smeden een levende band tussen verleden en heden, waar devotie en sport, herdenking en viering samenvloeien.

Transportaders verbinden Monza met een breder netwerk. Het treinstation ligt aan de zuidelijke rand van het historische centrum en is een knooppunt voor de voorstadslijnen S7, S8, S9 en S11, regionale diensten naar Lecco, Como, Bergamo en Saronno, en incidentele EuroCity-treinen. De metro-uitbreidingen van de M1- en M5-lijnen in Milaan – in aanbouw vanaf 2024 – beloven de metro tot in het centrum van de stad te brengen. De wegen komen samen via de A4-E64 (Turijn-Milaan-Venetië), de ringwegen A52 en A51, en de SS36 die richting Lecco en Sondrio slingert; een korte tunnel ontlast het verkeer waar provinciale wegen het centrum binnenkomen, waarvan de historische kern gesloten blijft voor doorgaand verkeer.

Het plein van Monza – het geometrische hart, bekend als Piazza Roma – omarmt de Arengario en mondt uit in de Via Lambro, de oudste hoofdstraat van de stad. Middeleeuwse huizen staan ​​langs deze laan, die de oostflank van de kathedraal omzoomt en uiteindelijk uitmondt in de Ponte dei Leoni uit 1842. In het noorden overspant de San Gerardino-brug uit 1715 de Lambro, vlakbij een kerk gewijd aan de andere beschermheilige van de stad. Aan de Via Italia en de Via Carlo Alberto staan ​​de veertiende- en negentiende-eeuwse kerken Santa Maria in Strada en San Pietro Martire als stille getuigen van eeuwenlang geloof.

Al meer dan een millennium lang verweeft Monza haar identiteit met verovering en ceremonie, rivier en park, kathedraal en villa. De stad verzet zich tegen oppervlakkige typeringen: het is noch een rustiek gehucht noch een gepolijste metropool, maar een kruispunt van geschiedenis en moderniteit, waar het gejank van racemotoren samengaat met het geloei van loslopende koeien, en waar relikwieën van Lombardische koninginnen zwijgend over het dagelijks leven waken. In de straten kan een bezoeker de lagen van de tijd tastbaar voelen: van Theodelinda's gebedskapel tot de avant-garde-installaties uit onze eigen eeuw. Monza is daarmee een onwrikbaar getuigenis van de complexe beschaving van Lombardije, een plek van zowel diepgewortelde traditie als rusteloze vernieuwing.