Bologna

Bologna is de hoofdstad van Emilia-Romagna in Noord-Italië, met ongeveer 400.000 inwoners in de stad zelf en meer dan 1.000.000 in het grootstedelijk gebied. Gelegen op 54 meter boven zeeniveau, aan de rand van de vruchtbare Povlakte en aan de voet van de Apennijnen, ligt de stad op een strategisch kruispunt tussen de valleien van Reno en Savena, net ten zuidoosten van Ferrara en ten noordwesten van Florence.

De oorsprong van Bologna gaat terug tot de Etruskische nederzetting Felsina, en haar betekenis bleef voortbestaan ​​onder Keltische heerschappij als Bona en later als de Romeinse kolonie Bonōnia. Gesticht langs de oude Via Emilia, volgt het orthogonale stratenpatroon van de stad nog steeds de contouren van Romeinse wallen. Naarmate Bonōnia bloeide, vervingen de hoge middeleeuwse vestingwerken de keizerlijke muren, en in de 12e en 13e eeuw werd een wildgroei aan verdedigingstorens – ooit zo'n 180 – een kenmerk van de skyline. Tegenwoordig zijn er nog maar twintig van die torens over, waaronder de scheve Asinelli en Garisenda, waarvan de silhouetten de centrale Piazza Maggiore bepalen en dienen als blijvende iconen van de lokale identiteit.

Tijdens de middeleeuwen ontwikkelde Bologna zich tot een vrije gemeente en later tot een signoria, een van de dichtstbevolkte stedelijke centra van Europa. In 1088 stichtte de stad de Universiteit van Bologna – 's werelds oudste nog steeds actieve centrum voor hoger onderwijs – waarmee de stad de reputatie van la dotta, 'de geleerde', vestigde. Het Archiginnasio, ooit het belangrijkste universiteitsgebouw, herbergt nu het Teatro Anatomico en de Stabat Mater-zaal, waar de pedagogische nalatenschap bewaard wordt van geleerden wier glossen nog steeds de manuscripten van het canoniek recht sieren.

De renaissance en barok lieten een overvloed aan kerken en paleizen achter. De San Petroniobasiliek, waarvan de bouw in 1388 begon en die 132 meter lang is, is de grootste bakstenen gotische kerk ter wereld. De onvoltooide gevel verleent de Piazza Maggiore een sobere waardigheid. De nabijgelegen basiliek van Sint-Stefanus belichaamt lagen van devotie die teruggaan tot de 8e eeuw, terwijl San Domenico en San Giacomo Maggiore romaanse en vroeg-renaissancekunst tonen, waaronder Lorenzo Costa's Bentivoglio-altaarstuk. Gelegen aan de Colle della Guardia, is het heiligdom van Madonna di San Luca (1723-1765) verbonden met de stad via bijna vier kilometer aan arcaden – 666 gewelven, ontworpen om pelgrims te beschermen tijdens de jaarlijkse processie van het Hemelvaartfeest die sinds 1433 deze route doorkruist.

De industriële groei in de 19e eeuw leidde tot grootschalige stadsvernieuwing, waarbij een groot deel van de middeleeuwse stadsmuren werd afgebroken, maar 142 hectare historisch centrum – tegenwoordig qua oppervlakte het op één na grootste van Europa – behouden bleef. Een gezamenlijke restauratie sinds eind jaren 70 heeft de steeds langer wordende zuilengangen – meer dan 38 km in het centrum en 45 km in de gemeente – behouden, die UNESCO in 2021 tot Werelderfgoed heeft verklaard. Deze arcaden, oorspronkelijk bedoeld om tijdelijke bezoekers te huisvesten, blijven een van de meest karakteristieke kenmerken van Bologna en bieden ononderbroken beschutting langs belangrijke verkeersaders zoals de Strada Maggiore, Via Rizzoli en Via San Felice.

In 2000 was Bologna Culturele Hoofdstad van Europa en zes jaar later erkende UNESCO het als Muziekstad, met lof voor haar voortdurende muzikale traditie en inzet voor sociale inclusie. Het Orchestra Mozart, opgericht in 2004 door Claudio Abbado, en het Teatro Comunale di Bologna handhaven een levendige opera- en symfonische kalender. Het theatrale erfgoed van de stad gaat terug tot de 16e eeuw met het Teatro alla Scala in het Palazzo del Podestà en vindt een moderne uiting in het Bologna dei Teatri-circuit, dat sinds 1998 historische locaties verenigt onder één promotionele vlag.

Het festivalaanbod van Bologna is opmerkelijk qua omvang: van Angelica en Bologna & Contemporanea voor hedendaagse muziek tot het Bologna Jazz Festival; van Biografilm en Il Cinema Ritrovato, die zeldzame cinema vieren, tot Gender Bender en het Human Rights Film Festival; en van de elektronische beats van Homework tot de stripbiënnale van BilBolBul, het kinderliedjesconcours van Zecchino d'Oro en het al lang bestaande Bolognafestival voor klassiek repertoire. Elk evenement onderstreept de ethos van de stad als inclusief cultureel laboratorium.

Een gematigd klimaat met vier seizoenen (Köppen Cfa) heerst over vruchtbare vlaktes die de wereldberoemde gastronomie ondersteunen. Bologna's benaming la grassa, 'het vet', knipoogt naar de rijke keuken: verse eierpasta gedrapeerd in ragù (plaatselijk ragù genoemd en gecombineerd met tagliatelle in plaats van spaghetti), tortellini in brodo, lasagne gelaagd met bechamelsaus en ragù, en mortadella afkomstig uit de Salumi-tradities. Nabijgelegen wijngaarden produceren Pignoletto dei Colli Bolognesi, Lambrusco di Modena en Sangiovese di Romagna. Seizoensgebonden lekkernijen markeren de kalender: amandelpasta fave dei morti voor Allerheiligen; ravioli gevuld met jam op Sint-Jozefsdag; carnavalsfrappole; de gekruide certosino of panspeziale met Kerstmis; en het hele jaar door torta di riso en zuppa inglese.

Economische vitaliteit is te danken aan een gediversifieerde industriële basis. In de agrofoodsector verwerken bedrijven zoals Eridania, Granarolo, Segafredo Zanetti en Conserve Italia lokale producten. Toonaangevende bedrijven in de machinebouw zoals Coesia, IMA en Sacmi drijven de zogenaamde "verpakkingsvallei" aan, terwijl Maccaferri bouwmachines levert. De automobielsector bloeit dankzij Ducati en Lamborghini, aangevuld met Hera Group in de energiesector en talloze coöperaties – geworteld in negentiende-eeuwse sociale bewegingen – die bijna een derde van het bbp van Emilia-Romagna vertegenwoordigen en zo'n 265.000 werknemers in dienst hebben. In 2009 stond Bologna op de eerste plaats onder de Italiaanse steden en op de 47e plaats in Europa qua economische groei, en in 2022 werd Bologna door Il Sole 24 Ore uitgeroepen tot de beste stad van Italië wat betreft levenskwaliteit.

Financiële en transportinfrastructuur versterken de hubstatus. Luchthaven Bologna Guglielmo Marconi verwerkte in 2017 meer dan acht miljoen passagiers. Bologna Centrale, een cruciaal spoorwegknooppunt, bedient jaarlijks 58 miljoen reizigers, terwijl het voormalige emplacement San Donato, ooit de grootste goederenterminal van Italië, nu fungeert als een testcircuit voor hogesnelheidstreinen. Stedelijke mobiliteit omvat een uitgebreid bus- en trolleynetwerk beheerd door TPER, de eerste tramlijn die sinds mei 2023 in aanbouw is, plannen voor een systeem met vier lijnen en de metropoolregio Bologna.

Demografisch gezien telde de stad eind 2016 388.254 inwoners – 46,7 procent mannen en 53,3 procent vrouwen – met minderjarigen die 12,86 procent uitmaakten (tegenover 18,06 procent landelijk) en gepensioneerden die 27,02 procent uitmaakten (landelijk gemiddelde 19,94 procent). De gemiddelde leeftijd van 51 jaar staat in contrast met de 42 jaar in Italië, wat een bescheiden groei van 0,0 procent tussen 2002 en 2007 weerspiegelt, vergeleken met de 3,56 procent van het land; het geboortecijfer van 8,07 promille blijft onder het nationale cijfer van 9,45.

Politiek en maatschappelijke identiteit hebben eveneens het imago van Bologna gevormd. La rossa, "de rode", verwees oorspronkelijk naar de terracottakleurige gebouwen, maar ontwikkelde zich tot een symbool van links bestuur dat standhield tot 1999; Sergio Cofferati's ommekeer in 2004 herstelde het centrumlinkse bestuur. Baanbrekende experimenten met gratis openbaar vervoer en een lopend stadsontwikkelingsprogramma voor 2022-2024 belichamen de toewijding van de stad aan CO2-neutraliteit tegen 2040, meer werkgelegenheid voor vrouwen, duurzame mobiliteit en genderbewuste infrastructuur.

Een wandeling door het historische centrum onthult architectonische pareltjes zonder gids. Van het Palazzo del Podestà en Palazzo Re Enzo op de Piazza Maggiore tot de Neptunusfontein en de ondergrondse Romeinse opgravingen onder de Biblioteca Salaborsa, het verhaal van eeuwen ontvouwt zich naadloos. De renaissancegevel van het Palazzo dei Banchi en de stedelijke kunstcollecties in het Palazzo d'Accursio getuigen van Bologna's voortdurende steun aan de kunsten, terwijl de Tombe dei Glossatori op de Piazza San Domenico de juristen eert wier academische glossen ooit het Europese juridische denken hebben gevormd.

Iets verderop liggen het park Giardini Margherita, de Finestrella di Via Piella met uitzicht op het Molinekanaal – toepasselijk het Klein Venetië van Bologna genoemd – en de middeleeuwse torens van Prendiparte en Azzoguidi, elk met zijn eigen verhaal. Musea zoals het Archeologisch Museum, het Davia Bargellini en het Museo Morandi bieden mogelijkheden tot bezinning, terwijl het Internationaal Muziekmuseum en de Muziekbibliotheek onbetaalbare partituren en instrumenten bewaart, van een prent van Petrucci uit 1501 tot een portret van Farinelli.

De som van deze lagen – antiek, middeleeuws, academisch, industrieel en gastronomisch – vormt een samenhangend tableau. Bologna staat niet als een statisch monument van zijn verleden, maar als een evoluerend organisme, een organisme dat behoud en vooruitgang, wetenschappelijke ontwikkeling en ambachtelijkheid, alledaagse ritmes en cultuur van wereldklasse in evenwicht brengt.

Door het smeden van blijvende instellingen, de nauwgezette conservering van middeleeuwse en renaissance-artefacten, de toewijding aan duurzame groei en de ontwikkeling van een rijk geschakeerd burgerleven, illustreert Bologna de wisselwerking tussen historische continuïteit en hedendaagse innovatie. De portieken en torens, de festivals en festivals van wetenschap, de coöperatieve economie en de door studenten gedreven levendigheid smelten samen tot een unieke stedelijke expressie – een die tegelijkertijd strikt traditioneel en ingetogen vooruitstrevend blijft.