Dublin

Dublin is de hoofdstad en grootste stad van Ierland en beslaat ongeveer 345 km² aan de oostkust van het land, aan de monding van de rivier de Liffey. Het stadsdeel ligt in de provincie Leinster en wordt in het zuiden begrensd door het laaggelegen Dublingebergte. Bij de volkstelling van 2022 telde het stadsdeel 592.713 inwoners, terwijl het bredere stedelijke gebied – Dublin en zijn voorsteden – 1.263.219 inwoners telde. County Dublin als geheel telde 1.501.500 inwoners, wat Dublins status als de meest bevolkte stad op het eiland Ierland bevestigt.

De oorsprong van Dublin gaat terug tot een vroege Gaelische nederzetting die in de zevende eeuw of eerder werd gesticht en strategisch gelegen was waar de rivier de Poddle in de Liffey uitmondde. Deze ligging, aangevuld met de toegang tot de kleine Steine- of Steyne-rivier, de Camac en de Bradogue, trok Vikingkolonisten aan die een handelsstad stichtten en deze met aarden wallen versterkten. Tegen de tijd van de Anglo-Normandische invasie aan het einde van de twaalfde eeuw had de nederzetting zich ontwikkeld tot het Koninkrijk Dublin, dat zich ontwikkelde tot het belangrijkste stedelijke centrum van Ierland. In de daaropvolgende eeuwen breidde de stad zich uit buiten haar middeleeuwse muren. De zeventiende en achttiende eeuw kenden een snelle groei, geholpen door haar status als haven en bestuurlijke zetel. Na de Acts of Union van 1800 werd Dublin kortstondig de op één na grootste stad van het Britse Rijk en stond het op de zesde plaats van West-Europa. Nadat de Ierse Vrijstaat in 1922 onafhankelijk werd – en in 1937 werd omgedoopt tot Ierland – werd Dublin aangewezen als hoofdstad. Begin 21e eeuw kreeg de stad erkenning als een wereldwijd knooppunt van handel en cultuur en werd ze door het Globalization and World Cities Research Network geclassificeerd als een 'alfa-minus'-stad.

De morfologie van de stad weerspiegelt de maritieme ligging en het rivierennetwerk. De rivier de Liffey splitst Dublin in twee sectoren: Northside en Southside. Bij Leixlip buigt de rivier af van een noordoostelijke naar een oostwaartse stroming wanneer hij de baai instroomt. Secundaire rivieren – de Tolka, die de baai in het zuidoosten instroomt, en de Dodder, die in noordoostelijke richting naar de Liffey stroomt – leiden talloze zijrivieren door de voorsteden. Twee negentiende-eeuwse kanalen, het Grand Canal aan de zuidkant en het Royal Canal aan de noordkant, omringen de binnenstad aan de westkant voordat ze aansluiten op de Shannon. Voorbij de waterwegen strekken vlakke landbouwgronden zich uit naar het noorden en westen, terwijl de Dublin Mountains zich in het zuiden bescheiden opheffen en deel uitmaken van het Wicklow-gebergte.

Het klimaat van Dublin voldoet aan de classificatie van een gematigd maritiem klimaat. De zomers zijn mild, met gemiddelde maxima op Merrion Square van 20,1 °C in juli, en de winters koel, met gemiddelde minima in februari van 4,1 °C. Het stedelijke hitte-eilandeffect maakt de zomernachten aanzienlijk warmer – de minimumtemperaturen in juli bedragen gemiddeld 13,5 °C en de hoogste officiële temperatuur van 33,1 °C werd in juli 2022 gemeten in Phoenix Park. De neerslag is geconcentreerd in regen, met jaarlijkse totalen in Ringsend, nabij de zuidkust, van ongeveer 683 mm – ongeveer de helft van die in de westelijke regio's van Ierland. Tussen november en maart vallen er af en toe sneeuwbuien, hoewel hagel vaker voorkomt. De Atlantische wind bereikt zijn hoogtepunt in de herfst, maar neemt, gezien de oostelijke ligging van Dublin, in kracht af in vergelijking met westelijke gebieden. De kustgebieden genieten jaarlijks meer dan 1600 uur zonneschijn, die landinwaarts afneemt; Het station van Dublin Airport heeft in één jaar maar liefst 1740 uur gedraaid (1959) en slechts 1240 uur (1987). Aan het einde van de twintigste eeuw leidden zorgen over luchtvervuiling tot een verbod op bitumineuze brandstoffen in 1990, wat leidde tot een meetbare daling van de sterfte door hart- en vaatziekten en ademhalingsziekten.

Het historische hart van Dublin ligt binnen de rechthoek die wordt begrensd door de Royal Canal en de Grand Canal, Heuston Station en Phoenix Park in het westen, en het International Financial Services Centre en de Docklands in het oosten. O'Connell Street, die van noord naar zuid over de Liffey loopt, fungeert als de belangrijkste boulevard, terwijl Henry Street en Grafton Street de belangrijkste winkelstraten aan respectievelijk de noord- en zuidoever vormen. Victoriaanse woon- en winkelpanden – zoals George's Street Arcade – vullen de zuidelijke binnenstad. Hoewel niet formeel afgebakend in de gemeentelijke planning, zijn er in de toeristische en marketingtaal verschillende 'kwartieren' ontstaan: middeleeuwse muren en kerkelijke wijken; georgiaanse pleinen en de omgeving van Trinity College; de ​​Docklands en de 'Silicon Docks'-techcorridor; en culturele enclaves rond Temple Bar en de creatieve werkplaatsen tussen South William Street en George's Street.

Omliggende voorsteden breiden de stedelijke voetafdruk uit. Aan de noordkant combineren Blanchardstown, Finglas, Ballymun, Clontarf, Raheny, Malahide en Howth woon-, commerciële en havenfuncties. De wijken aan de zuidkant omvatten Tallaght, Sandyford, Templeogue, Drimnagh, Rathmines, Dún Laoghaire en Dalkey, elk met een eigen woonpatroon en clusters van voorzieningen. Vanaf eind jaren 2010 hebben appartementencomplexen met gemiddelde en hoge dichtheid delen van Sandyford, Ashtown en Tallaght heringericht, als gevolg van de bevolkingsdruk en veranderende planningsprioriteiten. Historisch gezien symboliseerde de Liffey een sociaaleconomische kloof: gemeenschappen aan de zuidkant werden vaak als welvarender beschouwd, terwijl de oostelijke voorsteden aan de kust subtiel contrasteerden met recentere ontwikkelingen in het westen.

De lijst met bezienswaardigheden van Dublin omvat middeleeuwse vestingwerken, achttiende-eeuwse stadsgebouwen en moderne beeldhouwkunst. Dublin Castle, gesticht in 1204 in opdracht van koning Jan, is een voorbeeld van een Normandisch binnenplaatsontwerp zonder centrale donjon, met buitenmuren geschraagd door rivieren en sloten. De oude bibliotheek van Trinity College herbergt het Book of Kells, het verluchte evangeliemanuscript uit de achtste eeuw dat zowel wetenschappers als toeristen trekt. Aan O'Connell Street staat het Monument of Light, oftewel de Spire of Dublin, een 121,2 meter hoge roestvrijstalen zuil die in 2003 werd voltooid als een symbool van de ambitie van de 21e eeuw. De Ha'penny Bridge – een ijzeren voetpad over de Liffey – belichaamt de negentiende-eeuwse architectuur van de stad en behoort nog steeds tot de meest gefotografeerde taferelen. Het kerkelijk erfgoed wordt weerspiegeld in de kathedralen van Christ Church en St. Patrick; Stedelijke grandeur in Leinster House, het Custom House en Áras an Uachtaráin (de presidentiële residentie in Phoenix Park). Het standbeeld van Molly Malone, het Anna Livia-monument en de twee Poolbeg-schoorstenen bepalen het stedelijke silhouet verder.

Groene ruimtes doordringen Dublins structuur. Binnen de jurisdictie van de gemeenteraad liggen meer dan 300 parken en 66 bijbehorende ruimtes, met een totale oppervlakte van meer dan 1500 hectare. Phoenix Park, met zijn 707 hectare grote omheining en kudde damherten, behoort tot de grootste ommuurde parken van Europa; het omvat Ashtown Castle, Dublin Zoo en de residentie van de Amerikaanse ambassadeur. St. Stephen's Green, grenzend aan Grafton Street, fungeert als een Victoriaanse spatuin die is omgebouwd tot een openbaar heiligdom. Saint Anne's Park, het op één na grootste stadspark, is ontstaan ​​als onderdeel van het landgoed van de familie Guinness in Raheny en Clontarf, terwijl Bull Island en het vijf kilometer lange Dollymount Strand recreatiemogelijkheden aan de kust bieden. Deze parken dragen bij aan de kwaliteit van het leven en het ecologisch evenwicht van de stad.

De uitbreiding van Dublin buiten de oude baronieën Dublin City en Dublin voorspelde bestuurlijke hervormingen. Gedurende de negentiende en twintigste eeuw werden door de county's bestuurde gebieden geleidelijk opgenomen in het stadsbestuur. In 1985 kwamen sommige gebieden weer onder county-toezicht, terwijl de stadsregio zich bleef uitbreiden. Tegenwoordig omvat de term "Groot-Dublin Area" het traditionele stadsdeel van Dublin, de drie opvolgende administratieve county's – Dún Laoghaire-Rathdown, Fingal en South Dublin – en de aangrenzende county's Kildare, Meath en Wicklow. Deze regio vormde een economische zone waar in 2017 zo'n 874.400 mensen werkzaam waren, waaronder 60 procent van de Ierse beroepsbevolking in de financiële, ICT- en professionele sector.

Als nationale economische motor leidde Dublin de expansie van de Keltische Tijger. In 2009 stond de stad wereldwijd op de vierde plaats qua koopkracht en op de tiende qua persoonlijk inkomen. Volgens Mercer-enquêtes behoort Dublin tot de duurdere steden van Europa, hoewel de relatieve positie de afgelopen tien jaar fluctueerde. De dienstensector domineert, met dynamische clusters in technologie, financiën en cultuur. De detailhandel floreert in het centrum – Arnotts en Brown Thomas zijn de belangrijkste ankerpunten van Grafton Street, terwijl Henry Street meerdere warenhuizen herbergt – en in voorstedelijke centra zoals Dundrum Town Centre, Blanchardstown Centre, The Square in Tallaght en Liffey Valley in Clondalkin. Traditionele markten blijven bestaan: Moore Street, een van de oudste handelsdistricten, bestaat naast boerenmarkten en de gemeenschapsgerichte Dublin Food Co-op in The Liberties.

Een dicht transportnetwerk weerspiegelt de dominante positie van Dublin. Wegen ontspringen vanuit de stadskern en komen samen op de M50, een halve ringweg die nationale hoofdwegen met elkaar verbindt; de West-Link-overgang werd in 2008 voorzien van eFlow-tolheffing zonder obstakels. De Dublin Port Tunnel, geopend in 2006, transporteert zwaar verkeer tussen de haven en de M1. Verkeersopstoppingen blijven een uitdaging: de stad stond in 2016 wereldwijd op de vijftiende plaats met de meeste files. Busdiensten exploiteren bijna 200 routes onder Dublin Bus en Go Ahead Ireland, met realtime passagiersinformatieschermen die forenzen begeleiden. De Leap Card uniformiseert de betaling van het tarief voor alle vervoerswijzen. BusConnects, een uitgebreide netwerkhervorming, stelt hogere frequenties voor op de route en ringverbindingen voor.

Fietsen is gestaag gegroeid sinds de jaren 1990, ondersteund door on- en off-road rijstroken van meer dan 200 km in 2012 en het Dublinbikes self-service systeem, dat meer dan twee miljoen ritten registreerde in 2018. Ondanks dat de rangschikking op internationale fietsvriendelijkheidsindexen daalde van de negende plaats in 2011 naar buiten de top twintig in 2017, blijft de stad investeren in fietsinfrastructuur. Zware spoorwegen zijn gecentreerd rond de stations Heuston en Connolly, die voorstads- en intercitylijnen bedienen; de geëlektrificeerde DART-lijn bedient eenendertig kuststations. Het Luas lightrailnetwerk, ingehuldigd in 2004 en jaarlijks meer dan 34 miljoen passagiers vervoerend, bestaat uit rode en groene lijnen met zevenenzestig haltes en 44,5 km spoor; de uitbreiding van de groene lijn werd geopend in december 2017. Een toekomstige metro, Metrolink, is gepland om de noordkant, de luchthaven en het stadscentrum met elkaar te verbinden.

Vanuit de haven van Dublin vertrekken er zeeverbindingen naar Holyhead, met aansluiting op de trein naar Londen. De veerbootterminals zijn bereikbaar met de stadsbus en Luas. Dublin Airport, de drukste luchthaven van Ierland en qua passagiersaantallen de elfde in de EU, ligt tien kilometer ten noorden van de stad in Fingal. Hier bevinden zich hubs van Aer Lingus, CityJet en Ryanair, met korte-, middellange- en langeafstandsvluchten naar Europa, Noord-Amerika en verder. Het aantal passagiers steeg van 24 miljoen in 2010 tot bijna 33 miljoen in 2019, een toename van bijna 9,5 miljoen in zes jaar tijd. Regionale vliegvelden, helikoptermaatschappijen en het leger gebruiken de nabijgelegen vliegvelden van Weston en Casement.

Administratief gezien omvat de City of Dublin 24 postcodegebieden, die nu geïntegreerd zijn in het nationale Eircode-systeem, wat nauwkeurige geolocatie op basis van een code mogelijk maakt (bijvoorbeeld D04 voor Ballsbridge). Volgens de volkstelling van 2022 was 62,9 procent van de inwoners van de stad en de voorsteden in Dublin geboren, 26,6 procent was afkomstig van buiten Ierland en 10,5 procent uit andere Ierse districten. Ongeveer de helft van de bevolking van Groot-Dublin is jonger dan 25 jaar, wat een bruisend cultureel leven in stand houdt. De nachtelijke economie concentreert zich rond Harcourt Street, Camden Street, Wexford Street en Leeson Street, waarbij Temple Bar een dubbele identiteit behoudt als culturele wijk en trekpleister voor bezoekers – wat zowel bewondering oogst voor de studio's als kritiek op de te hoge prijzen.

Dublins mix van historische diepgang, ecologische diversiteit en infrastructurele complexiteit onderstreept haar rol als het politieke, economische en culturele hart van Ierland. De rivieren en kanalen, bergen en parken, straten en voorsteden vormen een stadsbeeld dat zich in de loop van dertien eeuwen heeft ontwikkeld, maar toch verankerd is gebleven in de unieke geografie en het gemeenschapsleven.