Kurk

Cork, de "Rebellenstad", is de op één na grootste stad van Ierland, met 224.004 inwoners (volgens de volkstelling van 2022) en een oppervlakte van ongeveer 37 vierkante kilometer op een eiland gevormd door de twee kanalen van de rivier de Lee. Gelegen in het zuidwesten van Ierland als hoofdstad van County Cork, beschikt de stad over een van 's werelds grootste natuurlijke havens, terwijl de kades en dokken van de rivier oostwaarts uitmonden in Lough Mahon en Cork Harbour.

De nederzetting die Cork zou worden – in het Iers Corcaigh, 'moeras' – werd in de zesde eeuw gesticht rond een klooster, gesticht door Sint Fin Barre. De nederzetting dankt haar oorsprong aan de vruchtbare, bevaarbare delta van de Lee. Vikingen breidden de stad rond 915 n.Chr. uit en in 1185 verleende Prins John Cork stadsrechten, waarmee het onder de Anjou-kroon stadsrechten kreeg. Een volledig ommuurde middeleeuwse kern groeide uit tot een smalle eiland tussen de kanalen van de Lee, waarvan er later verschillende werden opgevuld tot de huidige St. Patrick's Street, South Mall en Grand Parade. De resterende kanalen omringen nog steeds het stadscentrum, waarvan de pijlvormige contouren getuigen van het rivierverleden.

Tegen de zeventiende eeuw bloeide Cork op dankzij de maritieme handel, hoewel de toenemende scheepsgrootte de havenactiviteiten stroomafwaarts naar Cobh dreef. Welvarende voorsteden zoals Sunday's Well en Montenotte verrezen op de hoger gelegen delen van de noordoever, terwijl een negentiende-eeuwse universiteitscampus – University College Cork – vorm kreeg aan de zuidoever. De middeleeuwse stadsmuren zijn slechts gedeeltelijk bewaard gebleven rond North en South Main Street, maar het erfgoedbewustzijn leeft voort in monumenten zoals de Red Abbey, het enige overblijfsel van een middeleeuwse kerk, en de twee kathedralen St. Mary's (de North Cathedral begon in 1808, de toren werd toegevoegd in de jaren 1860) en Saint Fin Barre's (gebouwd tussen 1862 en 1879 op eerdere fundamenten naar een ontwerp van William Burges).

Corks politieke temperament leverde de stad de bijnaam "de Rebellenstad" op vanwege de Yorkistische sympathieën tijdens de Rozenoorlogen en de latere oppositie tegen het Anglo-Ierse Verdrag tijdens de Burgeroorlog. Dit leidde tot populaire verwijzingen naar een "echte hoofdstad" en de fictieve "Volksrepubliek Cork" via lokale straatkunst en T-shirts. De onafhankelijke geest van Cork wordt geëvenaard door de trots op de kenmerkende lokale eettradities – crubeens, pens en drisheen, ooit geserveerd in eethuizen uit het midden van de twintigste eeuw zoals die van Katty Barry – en de eeuwenoude English Market, waarvan de overdekte kraampjes met vis, vlees, groenten en ambachtelijke kazen de identiteit van Cork als historische handelshaven oproepen. Recenter zijn de pakhuizen in de haven heropgericht als de Marina Market (geopend in september 2020) en, in Ballintemple, de Black Market (september 2021). Beide overdekte foodhallen combineren lokale verkopers met live-evenementen.

Het zeeklimaat van de stad wordt gekenmerkt door milde temperaturen, overvloedige regenval en een wisselvallig klimaat, kenmerkend voor de Ierse Köppen Cfb-aanduiding. Winterhardheidszone 9b is er dominant; vorst of sneeuw is zeldzaam in het laaggelegen centrum van het eiland. Het klimaatstation van Cork Airport, op 153 meter hoogte, enkele kilometers ten zuiden van de kern, registreert een gemiddelde jaarlijkse neerslag van 1239 mm, 218 regendagen (meer dan 0,2 mm), waarvan 80 dagen met meer dan 5 mm, naast 6,5 dagen hagel en 9,5 dagen sneeuw of ijzel (waarbij de sneeuw slechts twee dagen blijft liggen). Mist bedekt de stad zo'n 97,8 ochtenden per jaar, voornamelijk in de winter, maar Cork behoort ook tot de zonnigste steden van Ierland met gemiddeld meer dan vier uur zonneschijn per dag en slechts 63,7 zonloze dagen, voornamelijk midden in de winter. Af en toe overstromingen langs de Lee benadrukken de nauwe band van de stad met haar waterwegen.

Het culturele leven in Cork bruist van de creativiteit. De Cork School of Music en het Crawford College of Art and Design, naast de theaterafdelingen van UCC, voeden een bruisend kunstecosysteem. Corcadorca Theatre Company – ooit de thuisbasis van Cillian Murphy – deelt de ruimte met het National Institute for Choreography and Dance; het intieme Triskel Arts Centre en zijn onafhankelijke bioscoop; de danszaal Firkin Crane; en verzorgt opleidingen aan de Cork Academy of Dramatic Art, het Montfort College of Performing Arts en de Graffiti Theatre Company. Jaarlijkse festivals – het Cork Jazz Festival, het Cork Film Festival en Live at the Marquee – trekken een internationaal publiek, terwijl het Everyman Palace Theatre en het Granary Theatre het hele jaar door repertoire aanbieden.

De podia hebben een capaciteit van vijftig tot duizend: het Cork Opera House, The Everyman, Cork Arts Theatre, Cyprus Avenue, Dali, Triskel Christchurch, The Roundy en Coughlan's. Talent van eigen bodem omvat onder meer het RTÉ Vanbrugh Quartet, rockfiguren John Spillane en Rory Gallagher, de invloedrijke bands Five Go Down to the Sea?, Microdisney, The Frank and Walters, Sultans of Ping en Simple Kid, en operazangers Cara O'Sullivan, Mary Hegarty, Brendan Collins en Sam McElroy. Literaire kringen verenigen zich rond het Munster Literature Centre en het Triskel Arts Centre, ter ere van de inwoners van Cork, Frank O'Connor en Seán Ó Faoláin, en ter ondersteuning van stemmen zoals Thomas McCarthy, Gerry Murphy en William Wall.

Investeringen in culturele infrastructuur hebben de stad een nieuwe vorm gegeven: moderne uitbreidingen van de Crawford Municipal Art Gallery, renovaties van het Opera House begin eenentwintigste eeuw, de in 2004 geopende Lewis Glucksman Gallery aan de University of California (UCC) – genomineerd voor de Britse Stirling Prize – en de voltooiing in september 2007 van een gebouw van de School of Music, dat € 60 miljoen waard was. De selectie van Cork als Culturele Hoofdstad van Europa in 2005 en de opname in Lonely Planet's Best in Travel 2010 – geprezen als "verfijnd, levendig en divers" – getuigen van haar wereldwijde status.

Architectonisch erfgoed overbrugt tijdperken. St. Patrick's Street – ooit het kanaal van de Lee’s – slingert onder arcades en winkelcentra door, met het noordelijke eindpunt gemarkeerd door een standbeeld van pater Mathew. Aan Oliver Plunkett Street staat het General Post Office met zijn kalkstenen gevel, gevestigd op het Theatre Royal uit 1760, dat in 1850 door Pablo Fanque werd herbouwd tot amfitheater en in 1877 de huidige General Post Office werd. De Grand Parade, een met bomen omzoomde laan met kantoren en financiële instellingen, contrasteert met de Georgiaanse bankinterieurs van de oudere South Mall, waaronder de Allied Irish Bank-beurs uit de jaren 1860. De moderne skyline wordt gekenmerkt door County Hall – ooit het hoogste gebouw van Ierland totdat het werd overtroffen door het nabijgelegen Elysian – en het grillige bronzen beeld "Cha and Miah". Aan de overkant van de Lee is het psychiatrische ziekenhuis Our Lady uit het Victoriaanse tijdperk herbouwd als residentie voor Atkins Hall.

De toren van de St. Anne's Church in Shandon, die de noordkant domineert – met zijn gevels van rode zandsteen en witte kalksteen, bekroond door een drie meter hoge zalmkleurige windvaan – is het symbool van de stad. Vlakbij herinnert Skiddy's Almshouse aan de filantropie uit de achttiende eeuw. Het stadhuis van Cork, gebouwd in de jaren 30 als gebaar van verzoening door de Britse regering na de 'Burning of Cork' in 1920 door de Black and Tans, verving het gebouw dat tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog werd verwoest. De burgerlijke architectuur is voortgezet met het gerechtsgebouw aan Washington Street en Elizabeth Fort, terwijl er tal van culturele bezienswaardigheden te vinden zijn in Christ Church (nu Triskel Arts Centre), St. Mary's Dominican Church, de binnenplaatsen van de UCC aan de rivier, de voormalige vrouwengevangenis in Sunday's Well en de historische English Market uit 1786 (waarvan de oorsprong teruggaat tot 1610).

Groene ruimtes verrijken het stadsleven: ten westen van het centrum herbergt Fitzgerald's Park het Cork Public Museum; Bishop Lucey Park bewaart een deel van de middeleeuwse stadsmuur; het vismeer The Lough en de Marina en Atlantic Pond aan de rand van Blackrock zijn populair bij joggers, roeiers en fietsers. Sinds 2012 heeft de stad fietspaden en fietsrekken in het straatbeeld opgenomen, en in 2014 lanceerde An Rothar Nua een openbare verhuurregeling voor 330 fietsen, verdeeld over 31 stallingsplaatsen.

De brouwtraditie van Cork blijft voortbestaan, ondanks de sluiting van de Beamish & Crawford-brouwerij in 2009. De brouwerij verhuisde naar Murphy's in Lady's Well (waar nu ook Heineken in eigen land wordt gebrouwen). De Franciscan Well-brouwerij, opgericht in 1998 en later overgenomen door Coors, zet de ambachtelijke productie voort.

Vervoersverbindingen verbinden Cork met Ierland en verder. Luchthaven Cork, de op één na drukste luchthaven van het land, ligt net ten zuiden van de stad en biedt vluchten naar meer dan 45 Europese bestemmingen. Bus Éireann (lijnen 201-226) verbindt het centrum met de buitenwijken, winkelcentra en universiteitscampussen, terwijl twee ringlijnen noord-zuid lopen. Sinds januari 2019 verzorgt lijn 220 de eerste busdienst van Ierland, die elk uur tussen 1:30 en 5:30 uur tussen Ballincollig en Carrigaline rijdt. Het aantal passagiers is in het eerste jaar met 70 procent gestegen. In oktober 2022 startte de National Transport Authority publieke consultaties over BusConnects voor Cork, waarbij in november 2023 een derde consultatieronde werd gehouden waarin twaalf corridors, busstations, uitgebreide busbanen en een geplande overstap bij het Cork University Hospital werden voorgesteld. Langeafstandsbussen vertrekken vanaf Parnell Place naar Killarney, Waterford, Athlone, Shannon Airport, Limerick, Galway en Dublin, aangevuld met particuliere touringcars Irish Citylink, Aircoach en Dublin Coach.

Maritieme diensten omvatten de Cross River Ferry tussen Rushbrooke en Passage West, die het forensenverkeer onder de Jack Lynch Tunnel verlicht, en de autodienst van Brittany Ferries van Ringaskiddy naar Roscoff, Frankrijk, via de haven van Cork, zestien kilometer ten zuidoosten van het centrum. Wegverbeteringen vanaf de jaren 80 – Cork South Link, South Ring, tweebaansweg, Jack Lynch Tunnel, Kinsale Road fly-over (2006), N20-omleidingen en de voetgangersgerichte reconstructie van Patrick Street – liggen langs de M8-snelweg naar Dublin.

Spoorwegen bepaalden ooit het transportnetwerk van Cork, met acht stations die lokale en regionale lijnen aanstuurden. Tegenwoordig is Kent Station nog steeds het knooppunt voor de vertrekkende treinen van Irish Rail naar Dublin, elk uur, en de InterCity-routes naar Killarney, Tralee, Limerick, Ennis en Galway, terwijl Little Island en Glounthaune forenzen uit de voorsteden bedienen en de heropende lijn Glounthaune-Midleton (2009). Historische trams – in 1872 door paarden getrokken en van 1898 tot 1931 elektrisch – hebben plaatsgemaakt voor moderne rails.

De bevolking van Cork is gegroeid van 208.669 inwoners in de volkstelling van 2016 tot 224.004 in 2022, na grensverleggingen die steden zoals Blarney binnen de stadsgrenzen brachten. Metropolitan Cork telt nu meer dan 300.000 inwoners. Een bonte verzameling immigrantengemeenschappen verrijkt de sociale structuur: Polen, Britten, Litouwers, Fransen, Duitsers, Indiërs, Nigerianen, Hongaren, Slowaken en Spanjaarden dragen allemaal bij aan het kosmopolitische karakter van de stad. Vrouwen zijn er iets talrijker dan mannen, wat een weerspiegeling is van de nationale trends, maar met een kleiner verschil.

Onder de reputatie van "Rebellenstad" blijft Cork een gelaagd stedelijk tapijt: tegelijk middeleeuws klooster, Vikingbolwerk, Georgische handelshaven en moderne Europese culturele hoofdstad. De door de rivier doorsneden eilandkern en de legendarische kades blijven een levendige stad vormen die naar de wereld kijkt, maar tegelijkertijd haar felle onafhankelijke erfgoed koestert.