Thessaloniki

Thessaloniki, de op één na grootste stad van Griekenland, is een metropoolregio met iets meer dan een miljoen inwoners (1.006.112 in 2021) binnen een gemeente van 319.045 inwoners en een groter gebied van bijna 1,09 miljoen inwoners. De stad strekt zich uit over ongeveer 30 kilometer van Oraiokastro in het noorden tot Thermi in het zuiden, en beslaat de noordwestelijke oever van de Thermaïsche Golf aan de Egeïsche Zee, in het westen begrensd door de delta van de Axios en in het zuidoosten door de berg Chortiatis. Als hoofdstad van zowel Centraal-Macedonië als de historische regio Macedonië is Thessaloniki een belangrijk economisch, cultureel en transportknooppunt voor Griekenland en Zuidoost-Europa.

De oorsprong van Thessaloniki gaat terug tot 315 v.Chr., toen Cassander van Macedonië, als eerbetoon aan zijn vrouw Thessaloniki – dochter van Philippus II en zus van Alexander de Grote – een nederzetting stichtte ten zuidoosten van de oude Macedonische hoofdstad Pella. Vanaf het begin bepaalde de maritieme handel haar lot. Onder Romeinse heerschappij werd het de op één na grootste metropool van het oostelijke Middellandse Zeegebied, een status die het gedurende de Byzantijnse eeuwen behield als 'mederegerende' stad naast Constantinopel. De skyline van de stad getuigt nog steeds van dat tijdperk in de vorm van vroegchristelijke basilieken, Byzantijnse kerken en fragmenten van de oude Theodosiaanse stadsmuren. De Ottomaanse verovering in 1430 luidde vijf eeuwen van multireligieuze coëxistentie in. Kerken, moskeeën en synagogen deelden haar straten, en van de 16e tot het begin van de 20e eeuw was het uniek in Europa als stad met een Joodse meerderheid. De bevrijding van de Ottomaanse overheersing op 8 november 1912 zorgde ervoor dat Thessaloniki deel uitmaakte van de moderne Griekse staat, wat het toneel vormde voor een dramatische transformatie.

Gedurende de 19e en het begin van de 20e eeuw trokken de welvaart en strategische ligging van de stad op het kruispunt van Europa en de Levant architecten aan zoals Vitaliano Poselli, Ernst Ziller en Eli Modiano. Hun eclectische, art nouveau- en neobarokke gebouwen – banken, theaters, pakhuizen en hotels – omzoomden straten die de Ottomaanse vestingwerken en Byzantijnse wallen vervingen. De Grote Brand van 1917, die tweeëndertig uur woedde, verwoestte een groot deel van het historische centrum, maar maakte de weg vrij voor het masterplan van Ernest Hébrard en Thomas Mawson. Ze legden brede diagonale lanen, monumentale pleinen en voorzieningen voor toekomstige groei aan, gecombineerd met een heropleving van het Byzantijnse architectonische vocabulaire, terwijl ze de overgebleven kerken en moskeeën bewaarden.

In de jaren 30 was het Aristotelesplein uitgegroeid tot het symbolische hart van de stad, omringd door commerciële stoa's, vernoemd naar families en persoonlijkheden die het verleden van Thessaloniki vormgaven – waaronder Modiano, Hirsch en Carasso. Ten westen van deze kern liggen de haven en het centraal station, die de zee en het spoor met elkaar verbinden. Ten oosten liggen de universiteiten, het beursterrein, musea en openbare parken. Buiten de historische kern zorgen wijken zoals Ladadika, Dimokratias en Kapani – met de Modianomarkt – voor de levendige handel en gezelligheid van de stad.

Klimaattechnisch gezien bevindt Thessaloniki zich in een overgangszone: een koud semi-aride klimaat aan de rand van de stad maakt plaats voor warme semi-aride omstandigheden in het centrum, met mediterrane en vochtige subtropische invloeden vermengd met het regenschaduweffect van het Pindosgebergte. De winters zijn mild en droog, de zomers lang en dor, terwijl de herfst de vochtige zuidwaartse stroming vanuit de Egeïsche Zee met zich meebrengt. Deze omstandigheden zijn gunstig voor de parken aan de waterkant – Palios Zoologikos Kipos, Pedion tou Areos en het drie kilometer lange Nea Paralia – waar tientallen thematische tuinen zich langs de zee ontvouwen en de lokale bevolking aantrekken tot avondwandelingen die diepgeworteld zijn in de sociale structuur van de stad.

Economisch gezien is bijna twee derde van de beroepsbevolking werkzaam in de dienstensector. Handel voert de boventoon, gevolgd door onderwijs, gezondheidszorg, vastgoed, transport, communicatie, financiën, verzekeringen, openbaar bestuur en horeca. De haven van Thessaloniki behoort tot de drukste in de Egeïsche Zee en verwerkte in 2010 meer dan 15,8 miljoen ton vracht en meer dan 273.000 TEU, waarmee het de op één na grootste containerhaven van Griekenland is. De vrijhavenstatus en de verbindingen met het achterland via weg en spoor ondersteunen de rol als toegangspoort tot de Balkan. De laatste jaren komen er regelmatig cruiseschepen aan en het Ministerie van Toerisme beschouwt de haven als de op één na belangrijkste handelshaven van Griekenland.

Het culturele leven in Thessaloniki is bruisend en veelzijdig. Jaarlijkse evenementen zijn onder andere de Thessaloniki International Fair en het Filmfestival; de stad was in 2014 Europese Jongerenhoofdstad. Het Nationaal Theater van Noord-Griekenland, opgericht in 1961, organiseert producties in het Society of Macedonian Studies Theatre, het Koninklijk Theater en openluchtlocaties zoals het Earth and Forest Theatre. De concertzaal van Thessaloniki – aangevuld met een tweede auditorium, ontworpen door Arata Isozaki – biedt onderdak aan opera- en orkestvoorstellingen van de staats- en gemeentelijke symfonieorkesten. Er zijn talloze bioscopen in het centrum, van het Olympion Theater, waar het filmfestival plaatsvindt, tot de multiplexen in de buitenwijken van Mediterranean Cosmos.

Thessaloniki's reputatie als culturele hoofdstad van Griekenland strekt zich uit tot het nachtleven. Met een van de hoogste concentraties cafés en bars per hoofd van de bevolking in Europa, houdt de stad een 24-uurscultuur in stand, gedreven door de grote studentenpopulatie. Wijken zoals Ladadika, Nikis Avenue, de steegjes rond het Agia Sofias- en Aristotelesplein, de Kalamarià-waterkant en Eptapirgio bieden een scala aan tavernes, wijnbars en muziekpodia.

Recreatiemogelijkheden beperken zich niet tot de stad zelf. Op een paar kilometer afstand ligt het Nationaal Park Seich Sou, met wandelpaden, mountainbikeroutes en panoramische uitzichtpunten. De gemeentelijke dierentuin grenst aan de rand ervan. Aan de zuidoostelijke oever van de Golf van Thessaloniki verdienen de stadsstranden van Peraia, Nea Mihaniona en Ayia Triada steevast de Blauwe Vlag. Iets verderop liggen het Nationaal Park Pieria en de stranden van Chalkidiki binnen handbereik, terwijl het Thermi-reservoir en de wetlands van de delta in het westen alternatieve natuurlijke toevluchtsoorden bieden.

Een rijk netwerk van musea weerspiegelt de gelaagde geschiedenis van Thessaloniki. Het Nationaal Archeologisch Museum, opgericht in 1962, toont relikwieën uit het Neolithicum tot de Bronstijd en gouden schatten uit de paleizen van Aigai en Pella. Het Museum voor Byzantijnse Cultuur, winnaar van de prijs van de Raad van Europa in 2005, belicht het kerkelijke en burgerlijke leven onder het Oost-Romeinse Rijk. Het Witte Toren Museum schetst de evolutie van de waterkant. Technologie en industrie vinden hun thuis in NOESIS, met het grootste planetarium en bewegingssimulatoren van Griekenland. Andere gespecialiseerde collecties omvatten spoorwegerfgoed in de Oriënt-Express, waar het Spoorwegmuseum is gevestigd, het Oorlogsmuseum, het Historisch Centrum van Thessaloniki, het Olympisch Museum en etnologische instellingen zoals het Joods Museum en het toekomstige Holocaustmuseum, dat gepland staat voor 2026. Kunstgalerieën – het Macedonisch Museum voor Hedendaagse Kunst, de Teloglion Foundation en het Fotografiemuseum van Thessaloniki – presenteren moderne Griekse en internationale kunstenaars.

Transportinfrastructuur ondersteunt de rol van Thessaloniki als regionaal knooppunt. Het OASTH-busnetwerk beschikt over meer dan 600 voertuigen op 75 routes, terwijl intercitybussen vertrekken vanaf de Macedonia Terminal. De voorstadstrein ("Proastiakos") verbindt Larissa, Edessa en Florina. De pan-Europese Via Egnatia-corridor volgt de oude Romeinse lijnen en verbindt Thessaloniki met de Zijderoute. Het moderne treinstation integreert nationale en regionale diensten en is aangesloten op de metro.

De langverwachte metro van Thessaloniki, een megaproject van € 1,57 miljard, opende lijn 1 op 30 november 2024. Deze lijn omvat 9,5 kilometer en 13 stations, waarvan er verschillende archeologische vondsten tonen die tijdens opgravingen zijn ontdekt. ​​Lijn 2 – nog eens 4,8 kilometer en vijf stations – opent eind 2025 en loopt door naar Evosmos, Stavroupoli en de luchthaven. Het aantal dagelijkse reizigers wordt geschat op 320.000.

Trams doorkruisten de stad van 1893 tot de sluiting in 1957. Voorstellen voor heropleving dateren van vóór de economische crisis, maar zijn nog steeds niet gerealiseerd. De wegverbindingen omvatten de snelwegen A1/E75, A2/E90 en A25, die samenkomen op de C-vormige Binnenring, waar nu dagelijks meer dan 120.000 voertuigen rijden, en de Buitenring (A2) voor het omleidingsverkeer.

De gemeentelijke en grootstedelijke bevolking van Thessaloniki is gestaag gegroeid. De volkstelling van 2021 vermeldt 319.045 inwoners binnen de stad, 1.006.112 in het stedelijk gebied en 1.092.919 in de regio. De demografische vitaliteit is te danken aan de immigratie van studenten, professionals en vluchtelingen, die wordt aangetrokken door de universiteiten, onderzoeksinstituten en commerciële mogelijkheden.

In de jaren 2010 zorgde het burgemeesterschap van Yannis Boutaris voor een toename van het toerisme. Het aantal internationale overnachtingen steeg van 250.000 in 2010 tot naar schatting drie miljoen in 2018. Reisgidsen en reisjournalisten prezen de nachtelijke levendigheid, hoewel de stad niet bepaald wordt door vluchtige trends, maar door blijvende lagen geschiedenis.

In het hart van Thessaloniki liggen de centrale wijken. Het "centrum" correspondeert met het gebied dat ooit werd omsloten door Byzantijnse muren, nu verdeeld tussen de Ano Poli (Bovenstad) op de lagere hellingen van Chortiatis en de kustvlakte. Rasterachtige straten – Leoforos Nikis, Tsimiski, Egnatia en andere – lopen parallel aan de zee. Loodrechte lanen – Dragoumi, Venizelou, Aristotelous en Agias Sofias – dalen af ​​naar de waterkant. Een eenvoudige regel leidt de bezoeker: bergafwaarts leidt naar de zee.

Rondom de kern variëren de voorsteden van de westelijke industriële wijken tot de oostelijke universiteits- en tentoonstellingsgebieden. Oraiokastro, Menemeni en andere noordelijke districten combineren woon- en landbouwlandschappen. In het zuiden weerspiegelen Thermi en Nea Krini de snelle suburbane expansie, recente tram- en metro-uitbreidingen en recreatiegebieden in de haven.

Gedurende tweeënhalf millennia heeft Thessaloniki veerkracht en aanpassingsvermogen ontwikkeld. Het heeft hellenistische fundamenten, Romeinse orde, Byzantijnse spiritualiteit, Ottomaans pluralisme en moderne Griekse dynamiek verweven tot een levendig stedelijk organisme. De kustlijn blijft het dagelijks leven vormgeven – van de zoutwerende winden die het klimaat bepalen tot de promenades waar burgers in de schemering samenkomen. De monumenten getuigen van keizers, kooplieden, architecten en gemeenschappen die de stad hebben bepaald. De festivals, theaters, cafés en galerieën getuigen van een honger naar creativiteit en dialoog.

De toekomst van Thessaloniki lijkt verweven met behoud en innovatie. Archeologie en stedenbouw moeten hand in hand gaan om begraven erfgoed te beschermen, terwijl nieuwe infrastructuur inspeelt op hedendaagse behoeften. Culturele instellingen streven ernaar hun bereik en collecties uit te breiden, terwijl het ondernemerschap van de stad technologie en onderwijs omarmt. De haven, spoorwegen en luchthaven evolueren mee met de vraag, zonder de banden met het erfgoed te verbreken. En overal blijft de menselijke dimensie bestaan: een gezellige sfeer, een vermogen tot vernieuwing en een toewijding aan de publieke ruimte.

In deze stad aan de Thermaïsche Golf is de geschiedenis aanwezig, niet als een relikwie, maar als een continuüm dat straten, pleinen en verhalen vormgeeft. Thessaloniki is niet alleen een museum van vervlogen tijden, maar ook een levend document, dat zich voortdurend aanpast, altijd oplettend is en altijd openstaat voor degenen die door de straten lopen en de contouren van haar blijvende identiteit volgen.