Lesbos

Lesbos, een Grieks eiland van 1633 vierkante kilometer in de noordoostelijke Egeïsche Zee, telt 83.755 inwoners (2021), waarvan een derde geconcentreerd is in de hoofdstad Mytilini, en de rest verspreid over kleine steden en dorpen zoals Plomari, Agiassos en Molyvos. Deze driehoekige landvorm van vulkanische oorsprong, gescheiden van Anatolië door de Straat van Mytilini, is de derde grootste van Griekenland en de achtste grootste in de Middellandse Zee. Bestuurlijk vormt het een regionale eenheid binnen de Noord-Egeïsche regio en deelt het bestuur met eilanden zoals Chios, Ikaria, Limnos en Samos.

Lesbos' menselijke geschiedenis reikt tot de late bronstijd, met Hettitische archieven die wijzen op een Griekse aanwezigheid. Archeologische en taalkundige analyses suggereren een nederzetting in de late ijzertijd, maar latere tradities stellen dat Mytilene in de elfde eeuw voor Christus werd gesticht door de Thessalische edelen, de Penthilidae, wiens dynastie rond 590-580 voor Christus ten onder ging aan een volksopstand onder leiding van Pittacus, een van de zeven wijzen van Griekenland. In Homerus' epos figureert Lesbos in het rijk van Priamus; in de daaropvolgende eeuwen viel het eiland onder Byzantijnse heerschappij, ging vervolgens over in Genuese handen voordat het in 1462 onder Ottomaanse heerschappij kwam. Het bleef Ottomaans grondgebied tot de Eerste Balkanoorlog in 1912 Lesbos in de moderne Griekse staat integreerde.

Gedurende de oudheid en de middeleeuwen cultiveerde Lesbos culturele onderscheiding. Het was de geboorteplaats van de lyrische dichters Sappho en Alcaeus, wier gedichten het eiland een blijvende literaire weerklank geven. Sappho's emotionele composities, gericht op vrouwen, gaven het eiland zijn naam aan de term 'lesbisch' in veel Europese talen. Eresos, haar geboorteplaats, blijft LGBTQ-reizigers aantrekken, wat getuigt van Sappho's blijvende invloed. De lange artistieke traditie van het eiland strekt zich uit tot in de moderniteit via figuren zoals Theofilos, wiens naïeve schilderijen lokale gebruiken en mythen oproepen, en Teriade, wiens gelijknamige museum in Varia deze werken naast meesters zoals Picasso bewaart.

De topografie van Lesbos wordt gekenmerkt door twee toppen – de Lepetymnos (968 m) en zijn bijna tweeling, de Olympus (967 m) – die in het noorden en midden van het eiland oprijzen. Vulkanische ondergrond produceert warmwaterbronnen en vruchtbare grond, die bossen, struikgewas en uitgestrekte olijfgaarden ondersteunt. Elf miljoen olijfbomen bedekken veertig procent van het land, terwijl dennen-, kastanje- en eikenbossen twintig procent innemen. De rest bestaat uit grasland en bebouwde gebieden. Twee grote inhammen, de Golf van Kalloni in het zuiden en de Golf van Gera in het zuidoosten, vormen een grillige kustlijn van ongeveer vierhonderd kilometer. De ondiepe, halfgesloten wateren van Kalloni voeden zoutmoerassen en wetlands die geliefd zijn bij reigers, flamingo's en talloze andere vogelsoorten, waardoor het eiland een van 's werelds beste vogelobservatieplekken is.

Klimaattechnisch gezien valt Lesbos binnen de mediterrane classificatie voor warme zomers. De gemiddelde jaartemperatuur schommelt rond de 18 °C, met een neerslag van ongeveer 750 mm. Uitzonderlijke zonuren en milde winters, waarin sneeuw en strenge kou zeldzaam zijn, maken het eiland het hele jaar door een trekpleister. Geologisch gezien omvat Lesbos het Versteende Bos – sinds 2012 een UNESCO Global Geopark – waarvan de gefossiliseerde, met hars omhulde bomen getuigen van de vulkanische geschiedenis van het eiland. Archeologische vindplaatsen, variërend van laatchristelijke basilieken tot Ottomaanse moskeeën, liggen verspreid over het landschap, terwijl het Archeologisch Museum van Mytilene artefacten uit de bronstijd tot en met de Romeinse tijd presenteert.

Het gebouwde erfgoed van het eiland omvat twaalf kerken die in 2008 door het Wereldmonumentenfonds werden aangemerkt als een van de meest bedreigde monumenten ter wereld. Deze bouwwerken, variërend van de vroegchristelijke basilieken van Agios Andreas en Afentelli in Eressos tot de Katholikon van de Moni Taxiarchon in Kato Tritos en de Metamorphosi Soteros in Papiana, worden bedreigd door erosie, verouderde conserveringsmethoden en de druk van bezoekers. Instandhoudingsinspanningen blijven noodzakelijk om deze getuigenissen van twaalf eeuwen kerkelijke architectuur te beschermen.

Economisch gezien is Lesbos in essentie een agrarisch eiland. De productie van olijfolie is van het grootste belang, aangevuld met visserij en de ambachtelijke vervaardiging van zeep en ouzo, de nationale likeur van Griekenland. Ouzo vindt zijn oorsprong hier in Plomari, terwijl sardines uit Kalloni en lokale kazen het gastronomische aanbod completeren. Toerisme, geconcentreerd in Mytilene en kustplaatsen zoals Petra, Molyvos en Eresos, droeg historisch gezien aanzienlijk bij aan de inkomsten, mede dankzij de luchthaven Odysseas Elytis aan de uiterste zuidoostkust van het eiland. Luchtvaartmaatschappijen die dagelijks vanuit Athene vliegen en veerverbindingen aanbieden vanuit Piraeus en Ayvalık in Turkije, zorgden voor een gestage stroom bezoekers.

Tussen april en juli, elk jaar met milde temperaturen en veel zon, breekt het hoogseizoen aan op Lesbos. In 2015 telde de luchthaven van Mytilene 47.379 bezoekers, maar de daaropvolgende vluchtelingencrisis zorgde voor een ineenstorting van de reisvraag. Van juni 2015 tot juni 2016 daalde het aantal toeristen met 67,89 procent; het aantal aankomsten uit Europa daalde van 18.373 bezoekers op 130 vluchten in juli 2015 naar 6.841 op 47 vluchten in 2016. Het aantal cruises daalde van 94 schepen in 2011 naar slechts één schip in 2018. Lokale winkeliers en hoteliers, die ooit floreerden, werden geconfronteerd met een humanitaire noodsituatie die zich aan hun kusten ontvouwde. Maria Dimitriou uit Mithymna vertelt dat medio juli 2015 de hotels vol vakantiegangers zaten en dat deze werden vervangen door vluchtelingen. Hun aanwezigheid veranderde de sfeer op het eiland en zorgde ervoor dat er minder boekingen werden gedaan.

In 2019 vroeg de Kamer van Koophandel van Lesbos, onder leiding van Vangelis Mirsinias, de Europese Unie om steun voor imagoherstel en drong aan op reclamecampagnes die potentiële bezoekers herinnerden aan de natuurlijke en culturele kenmerken van het eiland. De lokale stemming bleef echter ambivalent. Een Nederlandse toerist legde uit dat bezoekers het gevoel hadden hun vakantie niet te kunnen verenigen met de zichtbare situatie van asielzoekers, terwijl al lang verblijvende handelaren de negatieve berichtgeving in de media de schuld gaven van de neergang. Desondanks was het aantal aankomsten in 2018 weer teruggelopen tot 63.000 en werd een geleidelijk herstel waargenomen, hoewel de COVID-19-pandemie de reissector in 2020 en 2021 een nieuwe klap toebracht.

Als reactie op deze uitdagingen trok de Griekse regering in april 2022 € 2 miljoen uit om het toerisme op Lesbos en vier andere eilanden te herstellen. In oktober van dat jaar stond Lesbos op het punt om weer aan te sluiten bij de cruisesector, met een regionale studie die moest onderzoeken hoe maritiem toerisme het beste kon worden geïntegreerd in de culturele en ecologische structuur van het eiland. Gouverneur Konstantinos Moutzouris van de Noord-Egeïsche Zee en zijn plaatsvervanger voor toerisme, Nikolaos Nyktas, bevestigden dat cruiseschepen een aanvulling op het eilandleven zouden kunnen zijn, terwijl projectleider Ioannis Bras benadrukte dat het eiland klaar is om deze markt te verwelkomen.

Het vervoer op het eiland reikt verder dan de luchthaven. Regelmatige busdiensten verbinden Mytilene met grotere dorpen; kaartjes zijn aan boord te koop. Taxi's, herkenbaar aan de gele taxi's in de hoofdstad en grijze elders, rijden op een meter en bieden lokaal en interlokaal vervoer. Auto- en scooterverhuur, beschikbaar op de luchthaven en langs de Kountouriotou-straat bij de haven, biedt een alternatief voor de zelfverzekerde bestuurder die bereid is om bochtige wegen op lokale snelheid te verkennen. Goed gemarkeerde wandelroutes verbinden dorpen, met kaarten verkrijgbaar bij VVV-kantoren, en nodigen uit tot wandelingen door olijfgaarden, dennenbossen en langs seizoensgebonden beken zoals de Evergetoulas, die het Dipi-moeras voedt, het grootste wetland van het eiland.

Mytilene, aan de zuidoostkust, beslaat zeven heuvels en is de thuisbasis van bestuur, handel en onderwijs. De stad huisvest de Universiteit van de Egeïsche Zee en is de zetel van zowel de regionale eenheid als de regio Noord-Egeïsche Zee. De stad telt 31.714 inwoners. Het middeleeuwse kasteel op Epano Skala kijkt uit over moskeeën uit het Ottomaanse tijdperk en Venetiaanse vestingwerken; barokke versieringen sieren de kerk van Agios Therapon nabij de Ermou-marktstraat. Zuidwaarts leidt de met herenhuizen omzoomde buitenwijk Sourada naar de luchthaven, die een glimp biedt van de architectonische gelaagdheid van de stad, van de oudheid tot de moderne uitbreiding.

Buiten de hoofdstad liggen dorpen waarvan het karakter traditionele ambachten en feestelijke gebruiken weerspiegelt. Agiasos, gelegen op de hellingen van de berg Olympos, staat bekend om zijn marmeren steenwerk en jaarlijkse festiviteiten. Mandamados in het noordoosten houdt een eeuwenoude traditie van keramiek en zuivelproductie in stand, terwijl Mesotopos het "koudounatoi"-lentecarnaval in stand houdt, waarbij mannen koebellen om hun middel binden. Molivos (het oude Mithymna) heeft een compacte middeleeuwse kern behouden, met het Gattilusi-kasteel en witgekalkte stenen huizen die mensen aantrekken die op zoek zijn naar sfeervolle bewaring. Plomari aan de zuidkust blijft het hart van de distilleerderij van het eiland, met de promenade langs het water, omzoomd met ouzo-distilleerderijen die inzicht bieden in de productietechnieken.

Er zijn nog meer kustplaatsen die bezoekers lokken: Petra en het aangrenzende Anaxos hebben kiezelstranden met uitzicht op een 27 meter hoge vulkanische kaap met daarop de kerk van Panagia. In Pirgi Thermis zijn de hele dag door tavernes geopend en er is een bewaard gebleven prehistorische nederzetting in de buurt. Skala Sykamnias staat bekend om de verse vis en de kapel van Panagia Gorgona, die vereeuwigd is in de literatuur van Stratis Myrivilis. In Sigri is het Petrified Forest Museum gevestigd en het zandstrand van Vatera is een van de langste stranden van Griekenland.

De samengestelde identiteit van Lesbos – geworteld in millennia Griekse beschaving, gevormd door natuurlijke krachten en op de proef gesteld door hedendaagse humanitaire en epidemiologische crises – blijft opmerkelijk veerkrachtig. De olijfgaarden, bossen en baaien ondersteunen traditionele bestaansmiddelen; de dichters en schilders inspireren opeenvolgende generaties; de steden en dorpen bewaren de delicate balans tussen behoud en heruitvinding. Terwijl bestuur en gemeenschap samenkomen om de economische basis te diversifiëren, van heropleving van cruiseaanlopen tot hernieuwde promotie-inspanningen, staat Lesbos zowel als monument als levend organisme: een plek waar herinnering, natuur en cultuur samenkomen met een blijvende wil tot aanpassing en voortbestaan.