Toulon

Toulon, gelegen aan de westelijke rand van de Middellandse Zee, vormt het administratieve hart van het Franse departement Var en strekt zich uit over zo'n dertig vierkante kilometer langs een kronkelende, fjordachtige haven. Met een bevolkingsaantal van ongeveer 176.198 in 2018 tot 180.834 in 2022, en een stedelijke agglomeratie met zo'n 580.000 inwoners, behoort Toulon tot de belangrijkste kustmetropolen van het land – na Marseille de tweede grootste stad aan de Middellandse Zee en de negende grootste in omvang. Op de samenvloeiing van zee en achterland combineert deze marinestad de strengheid van het militaire erfgoed met een mozaïek van burgerlijk leven, waar ambachtslieden, geleerden en zeelieden straten delen die worden omgeven door de beschermende wal van Sainte-Baume en het Mont Faron-massief.

De oorsprong van Toulon als versterkte haven is duidelijk zichtbaar in de economie en identiteit van de stad. Sinds het begin van de zestiende eeuw heeft de zeevaart de welvaart van de stad bepaald, met als hoogtepunt het Arsenaal van Toulon – de grootste militaire haven van Frankrijk – en het hoofdkwartier van de Franse Middellandse Zeevloot. Het door kernenergie aangedreven vliegdekschip Charles de Gaulle en zijn gevechtseenheid liggen aan de kades, geflankeerd door kranen en droogdokken, waarvan de silhouetten herinneren aan eeuwenlange scheepsbouwarbeid. Meer dan 23.000 burgers en militairen zijn nog steeds direct werkzaam bij marine-installaties, wat Toulon tot de belangrijkste maritieme basis van Europa maakt. Naast de staalindustrie van de zware industrie, maken lokale ambachtslieden echter ook fijne cognacs en wijnen uit de glooiende wijngaarden van de Var, terwijl kleinere fabrieken luchtvaartonderdelen, wapens, cartografisch materiaal, papier, tabak, drukwerk, schoenen en elektronische apparaten produceren.

Die dualiteit van krijgshaftige strengheid en burgerlijke intensiteit is terug te vinden in de lange tradities van de stad op het gebied van visserij en wijnbouw. ​​Vissersboten lossen dagelijks hun vangst op Quai Cronstadt, waar de keuken is gebaseerd op de overvloed van de Middellandse Zee in plaats van op grootse theatraliteit. Landinwaarts profiteren wijngaarden, aangeplant op kalksteenbodems, van een briesje dat de zomerhitte tempert en genuanceerde aroma's in de druiven brengt. Hoewel overschaduwd door de meer gevierde appellations van de Provence, produceert het achterland van Toulon rosés en rode wijnen in kleine oplages, waar regionale kenners naar snakken.

Het klimaat draagt ​​de sporen van de zee en de bergen. Toulon, geclassificeerd als Csa volgens het systeem van Köppen, blijft mild in de winter – met een gemiddelde temperatuur in januari van 9,9 °C (maxima rond de 13,2 °C, minima rond de 6,6 °C) is Toulon de warmste Franse stad midden in de winter – terwijl de temperaturen in juli oplopen tot gemiddeld 24,7 °C (pieken rond de 29,5 °C, minima rond de 19,9 °C). Zeldzame, stortbuien doorbreken de verder droge zomers, en het aantal zonuren overschrijdt jaarlijks de 2850, zelfs sneller dan in het nabijgelegen Nice of Perpignan, dankzij een ring van hoogtes die de baai afschermt van noordelijke fronten. De wind bepaalt het lokale leven: de koude, droge Mistral en Tramontane, de vochtige Marin-bries vanaf zee, de uit de Sahara afkomstige Sirocco's met hun okerkleurige stof en de Levant-winden uit het oosten komen er regelmatig langs en zorgen 115 dagen per jaar voor een stevige luchtstroom. Een teken dat deze haven evenzeer een ontmoetingsplaats voor maritieme bezoekers is als een stad van rust.

Van het eeuwenoude ijzeren en glazen gebouw van Gare de Toulon – herbouwd in de jaren 50 en gemoderniseerd tussen 2011 en 2014 voor € 32 miljoen – tot de veerbootterminals die dagelijks konvooien naar Corsica sturen, zijn de vervoersverbindingen zowel historisch als uitgebreid. Hogesnelheidstreinen van de TGV verbinden Toulon met Parijs, Straatsburg, Luxemburg en Brussel, terwijl regionale TER-lijnen doorlopen naar Marseille, Nice en het achterland. Een nachttrein verbindt Parijs verder met de schemering aan de Côte d'Azur. De veerboten van de haven over het Kanaal en de Middellandse Zee vervoeren jaarlijks zo'n 1,15 miljoen passagiers richting Corsica, goed voor bijna veertig procent van het verkeer tussen het vasteland en de eilanden. Luchtreizigers kunnen kiezen tussen de lokale luchthaven Toulon-Hyères – die seizoensgebonden routes afhandelt vanuit Londen, Genève, Rotterdam en verder – en de meer internationale hub Marseille-Provence, die per trein in minder dan een uur bereikbaar is.

Wegverbindingen versterken deze verbindingen. De snelweg A50 loopt westwaarts naar Marseille en kruist stedelijke tunnels die onder heuvels zijn uitgehouwen, terwijl de A57 oostwaarts naar Le Luc loopt en verder naar Nice via de A8. Een netwerk van departementale wegen – de RDN 8 door groene kloven, de RD 559 langs kustplaatsen, de RN 97 die zich een weg baant naar de Rhône en de Alpen – kruist het Regionaal Directienetwerk. Ondanks deze infrastructuur behoorden de wegen van Toulon nog in 2017 tot de meest overbelaste van Frankrijk, met automobilisten die bijna dertig procent langere reistijden hadden dan bij een vrije doorstroming. Om stedelijke knelpunten te verminderen, exploiteert het Réseau Mistral de Toulon zestig buslijnen, vijftien maritieme pendelbussen en gespecialiseerde nachtdiensten, waarmee in 2019 dertig miljoen passagiers werden vervoerd; sinds mei 2023 is het management overgegaan naar RATP Dev en SNT Suma, met als doel de routes in een grootstedelijk gebied van twaalf gemeenten te stroomlijnen.

Het academische en culturele landschap weerspiegelt een stad die intellectuele stromingen naast haar maritieme tradities koestert. Vier universitaire faculteiten – wetenschap en technologie, letteren en menswetenschappen, economie en management, informatie en communicatie – bevinden zich naast gespecialiseerde scholen: een Instituut voor Elektronica en Digitale Technologie (ISEN), de SeaTech Engineering College en een campus van de Kedge Business School. Voorbereidende lessen voor de beroemde Franse Grandes Écoles vinden plaats op de middelbare scholen Dumont-d'Urville en Rouvière, terwijl een Instituut voor Bedrijfskunde (IAE) en een IUT het lokale academische ecosysteem versterken.

Cultuur vindt zijn uitdrukking in zowel eerbiedwaardige als avant-gardistische gebouwen. De kathedraal Notre-Dame-de-la-Seds, gesticht in de elfde eeuw en geklasseerd als historisch monument, domineert de oude stad; een neoclassicistische kerk gewijd aan Sint-Lodewijk, voltooid aan de vooravond van de revolutie in 1788, grenst aan de Place d'Armes. Barokke versieringen sieren de kapel Saint-François-de-Paule, waarvan het bescheiden schip oprijst waar ooit een middeleeuws kasteel stond. Eenentwintig monumenten getuigen van Toulons gelaagde verleden – zeven geklasseerd en veertien beschermd – terwijl twintig tuinen en parken als groene tegenhangers fungeren. De tuin Alexandre Ier, aangelegd in 1852, en de tuin van de Koninklijke Toren, geopend in 2008, bekronen eeuwenlange tuinbouwkundige intenties, terwijl de tuin Las het natuurhistorisch museum herbergt te midden van zijn kwetsbare natuurgebied.

De kunsten hebben de afgelopen decennia aan momentum gewonnen. Een nationaal regionaal conservatorium, een modern operahuis, het Liberté-theater, dat een nationale scène wordt genoemd, en concertzalen zoals Palais Neptune en Zénith Omega bieden plaats aan voorstellingen van kamermuziekconcerten tot rocktournees. Galerijen tieren welig: de galerieën van het sociaal-culturele estafetteteam van Peiresc organiseren tentoonstellingen en conferenties; de galerie voor hedendaagse kunst in een zeventiende-eeuwse kazemat zet opkomende kunstenaars in de schijnwerpers; en het Musée d'Art verwelkomt bezoekers met Vlaamse, Nederlandse, Italiaanse en Franse werken uit de zestiende tot en met de negentiende eeuw. Tot de gespecialiseerde instellingen behoren het Musée National de la Maritieme – een dependance van het Palais de Chaillot in Parijs – met modelschepen die de evolutie van de zeevaart sinds het Eerste Keizerrijk documenteren; het Musée des Arts Aziatis in een Jules Verne-villa brengt collecties samen die zich uitstrekken van het zeventiende-eeuwse China tot Zuidoost-Azië; het Musée d'Art Vieux Toulon vertelt de stadsgeschiedenis aan de hand van artefacten die uit oorlogsbombardementen zijn gered; en het Maison de la Photographie zet regionaal talent in de schijnwerpers naast nationale grootheden als Édouard Boubat en Willy Ronis.

Religieuze architectuur benadrukt het multiculturele erfgoed van de stad. Katholieke parochies, bestuurd door het bisdom Fréjus-Toulon, staan ​​naast een gereformeerde tempel aan de Rue Victor-Clappier, evangelische kapellen, Grieks- en Russisch-orthodoxe kerken, een joodse synagoge aan de Avenue Lazare-Carnot en islamitische gebedsplaatsen, waaronder de En-Nour-moskee en diverse gebedshuizen. Boeddhistische en confucianistische groepen beheren privécentra, die een plek voor stille bezinning te midden van de stedelijke stromingen bieden.

Het recreatieleven stroomt over in zanderige baaien en stranden die door menselijk ingrijpen en geologische grillen zijn gevormd. In de wijk Mourillon bieden vier kunstmatige baaien beschutte zwemplekken, terrassen om te eten en kinderspeelplaatsen. Daarachter ligt de zeilschool aan de borst van de baai, en verder naar het oosten de stranden van Sablettes en Saint-Mandrier, die per havenboot tegen stadstarief toegankelijk zijn. Sinds 2009 hebben deze wateren jaarlijks de Europese Blauwe Vlag gekregen, een bewijs van strenge milieunormen. Kleine, ooit exclusieve militaire stranden – Pipady en La Mitre op de punt van de Koninklijke Toren – die open zijn voor het publiek, hebben de toegang tot de kust verruimd, terwijl verborgen inhammen langs het kustpad naturisten lokken die privacy zoeken onder dennenstruiken.

Het verhaal van Toulon is doorspekt met cruciale momenten: het beleg van 1793, toen federalistische troepen zich verzetten tegen revolutionaire legers; de komst van spoorlijnen in 1859 die de verbindingen met de stad hertekenden; en de rendez-vous van de tallships in 2007 en 2013, die bijna een miljoen bezoekers trokken om historische schepen de haven te zien sieren. Deze gebeurtenissen hebben het publieke bewustzijn veranderd en een gevoel van plaats gecreëerd dat noch romantiseert, noch bagatelliseert. Toulon heeft er nooit naar gestreefd Marseille of Nice te vervangen als toeristische trekpleister; in plaats daarvan heeft de stad in stilte haar architectonische structuur en hotelaanbod verbeterd, waterkanten teruggewonnen van militaire bezuinigingen en cruisepassagiers in steeds grotere aantallen verwelkomd – 320.000 in 2011, een aantal dat gestaag groeide naarmate het aantal tussenstops verdubbelde.

Toulon verschijnt niet als een glinsterende ansichtkaart, maar als een stad vol levende texturen: het gekletter van scheepswerfgereedschap, de warmte van de winterzon op stenen gevels, de geur van dennenhars die naar de kust wordt meegevoerd, de concentrische ritmes van militaire saluutschoten en veerboottoeters. De Middellandse Zee is hier geen geïdealiseerd decor of louter handelswaar, maar een levende partner – de getijden, winden en stemmingen verweven in elke straat, elke tuin, elke havensteiger. Toulons blijvende aantrekkingskracht ligt in het vermogen om de eisen van nationale defensie, regionale handel, wetenschappelijk onderzoek en het alledaagse leven in evenwicht te brengen, en zo een stedelijke identiteit te smeden die geworteld is in eeuwenlange aanpassing. In deze havenstad, waar wind en water samenkomen, verstrengelen geschiedenis en moderniteit zich, wat een glimp van de Provence biedt die zich niet gemakkelijk laat categoriseren en aandachtige observatie beloont.