Marseille

Marseille presenteert zich op het eerste gezicht als een stad gevormd door de zee en eeuwenlange uitwisseling: het administratieve hart klopt met 873.076 inwoners, verspreid over 240,62 vierkante kilometer aan de Middellandse Zee. Binnen haar gemeentegrenzen ontvouwt deze op één na grootste stad van Frankrijk zich een wirwar van straten, havens en heuvels, terwijl de ruimere metropool Aix-Marseille-Provence 1.911.311 zielen telde bij de volkstelling van 2021.

Sinds de stichting rond 600 v.Chr. door Grieken uit Phocaea, die de nederzetting Massalia doopten, heeft Marseille zich voortdurend vernieuwd. De overblijfselen van die Griekse haven liggen begraven onder de Jardin des Vestiges, waar fragmenten van vestingwerken, geplaveide wegen en Romeinse dokken fluisteren over een oorsprong als Europa's oudste continu bewoonde nederzetting. Door de eeuwen heen heeft elke golf van handelaren en kolonisten – Feniciërs, Romeinen, middeleeuwse zeelieden, koloniale kooplieden en moderne ondernemers – een stempel gedrukt op het evoluerende gezicht van de stad.

De Oude Haven blijft in essentie zowel een herinnering als een magneet. Al meer dan vijfentwintig eeuwen komen schepen, beladen met olijfolie, wijn, specerijen, zijde en later staal en petroleum, aan op de kades. Het was hier, een half millennium geleden, dat de eerste vaten Marseillezeep – gekookt van lokale olijven en geparfumeerd met lavendel – vorm kregen, waarmee een naam werd gecreëerd die nog steeds synoniem staat voor puurheid. Boven dit water staat de basiliek Notre-Dame-de-la-Garde, plaatselijk "Bonne-mère", waarvan de Romeins-Byzantijnse koepels en de vergulde koperen Madonna beschermend over de stad uitkijken – een symbool dat even duurzaam is als de stenen wallen van Fort Saint-Jean en Fort Saint-Nicolas die de haveningang bewaken.

De moderne heropleving van de stad begon in alle ernst met het Euroméditerranée-project in de jaren negentig, een omvangrijk stadsvernieuwingsproject dat nieuwe horizonten van glas en staal opende. Het Hôtel-Dieu, ooit een ziekenhuis verweven met het ritme van leven en dood, herleefde als luxehotel; de tramlijnen slingeren nu door brede lanen; het Velodrome-stadion zwelt aan met het gebrul van de supporters van Olympique de Marseille; en de CMA CGM-toren, strak en torenhoog, markeert Marseille's status als knooppunt van de wereldwijde scheepvaart. Aan de waterkant bekroont Rudy Ricciotti's MuCEM (Museum van Beschavingen van Europa en de Middellandse Zee) het oude Fort Saint-Jean, en voegt daarmee een facet toe aan een museum dat alleen Parijs voor zich wint. In 2013 droeg Marseille de titel Culturele Hoofdstad van Europa en vier jaar later de titel Europese Sporthoofdstad – onderscheidingen die duiden op een stad die zowel nadenkend als ambitieus is.

Geografie is hier nooit achtergrond: het is levende, ademende context. In het oosten kerven de calanques bleke kliffen uit in de azuurblauwe zee, van het vissersdorpje Callelongue tot de kliffen boven Cassis. Daarachter rijst de bergkam van Sainte-Baume op door loofbos, en nog verder liggen de marinehaven van Toulon en het glinsterende strand van de Côte d'Azur. Noordwaarts vormen de bergketens van Garlaban en Étoile een lage boog, waarachter de Mont Sainte-Victoire – herhaaldelijk geschilderd door Cézanne – zijn kalkstenen massa doet gelden. In het westen inspireerden dorpen zoals l'Estaque Renoir en Braque; daarachter liggen de Côte Bleue en de wetlands van de Camargue. De luchthaven van Marignane ligt aan de Étang de Berre, een herinnering aan de complexe wisselwerking tussen land en water in de regio.

Slenterend oostwaarts vanaf de Vieux-Port, voelt de Canebière – ooit betiteld als "de mooiste laan ter wereld" – nog steeds de hartslag van de stad, van de drukte van de Rue St Ferréol en de winkelgalerij Centre Bourse tot de schaduwrijke pleinen van Réformés en Castellane, waar fonteinen het lawaai van bussen en metro's accentueren. De Rue St Ferréol kruist de Cours Julien en de Cours Honoré-d'Estienne-d'Orves, een voetgangerswereld vol cafés, straatkunst en muziek. In het zuidwesten rijzen de heuvels van het 7e en 8e arrondissement in terrassen op richting Notre-Dame-de-la-Garde; in het noorden vormt Gare de Marseille Saint-Charles het ankerpunt van de stad, met zijn grote trap die boulevard en boulevard, spoor en weg met elkaar verbindt.

Het klimaat bepaalt Marseille met een grillige mix van zeelucht en bergbries. De winters zijn mild – overdag rond de 12 °C, 's nachts rond de 4 °C – en regen valt aan de westkant. De zomers bakken onder een mediterrane zon – overdag pieken van 28 tot 30 °C in Marignane, een paar graden koeler aan de kust – terwijl de mistral de lucht en de stemming opklaart. Met bijna 2900 zonuren per jaar claimt Marseille de titel van zonnigste stad van Frankrijk; de jaarlijkse neerslag komt nauwelijks boven de 532 millimeter uit en sneeuw is eerder een curiositeit dan een gevaar. Toch herinneren gegevens de stad aan extremen: een hittegolf van 40,6 °C in juli 1983, een bittere minimumtemperatuur van -16,8 °C in februari 1929.

De economie van Marseille draagt ​​nog steeds de stempel van zijn haven. De Grand Port Maritime de Marseille creëert zo'n 45.000 banen en draagt ​​zo'n € 4 miljard bij aan regionale waarde. Jaarlijks passeert 100 miljoen ton vracht via de terminals – waarvan twee derde in aardolie – waarmee het de grootste Franse haven is, de tweede in het Middellandse Zeegebied en de vijfde in Europa qua tonnage. De containerhandel, die lange tijd werd onderdrukt door sociale onrust, is hersteld dankzij een uitgebreide capaciteit. Waterwegen verbinden Marseille met het Rhônebekken en verder; pijpleidingen voeden raffinaderijen; en cruiseschepen vervoeren jaarlijks 890.000 bezoekers, onderdeel van een totaal van 2,4 miljoen passagiers die over zee reizen.

Naast de handel verleidt de stad bezoekers met haar erfgoed. Het Palais du Pharo kijkt vanaf het kalkstenen terras uit over de haven; Parc Chanot en het World Trade Center organiseren congressen; culturele bouwwerken van het Palais Longchamp tot de postmoderne La Marseillaise-toren maken gebruik van nieuwe architectuur. Met 24 musea en 42 theaters claimt Marseille een plek op de culturele kaart van Frankrijk, terwijl festivals – van Fi est a des Suds tot Jazz of the Five Continents, van het Internationaal Filmfestival tot het Onafhankelijke Carnaval van de Vlakte – de straten en podia animeren.

Toch gaat het verhaal van Marseille evenzeer over haar inwoners als over haar monumenten. Zoals de eerste mediterrane migranten zich vestigden op de markt van Noailles, zo hebben opeenvolgende golven – Italianen, Armeniërs, Noord-Afrikanen – een menselijk mozaïek geweven. Libanese bakkerijen en Afrikaanse kruidenkraampjes staan ​​naast Chinese kruideniers en Tunesische cafés; visverkopers sjouwen dagelijks hun vangst aan de Quai des Belges. Armeniërs, die al sinds de 16e eeuw zijde verhandelen onder koninklijke patenten, hebben hun naam gegeven aan herenhuizen en bastides, waarvan er nog steeds tientallen buiten de stadskern liggen, als herinneringen aan een bourgeoisie die ooit de hitte van de stad ontvluchtte voor een verblijf op het platteland.

Stadsgeografen merken op dat de bergachtige rand van Marseille segregatie kent, waardoor de stad minder vatbaar is voor suburbane onrust dan Parijs – een punt dat in 2005 duidelijk werd, toen andere Franse steden in hun greep waren van rellen, terwijl Marseille opmerkelijk rustig bleef. Desalniettemin is voorzichtigheid geboden: zakkenrollers en kleine diefstallen nemen toe, noordelijke wijken (op enkele uitzonderingen na) kunnen riskant zijn en de schaduw van de georganiseerde misdaad hangt er nog steeds. Na zonsondergang dwalen voetbalhooligans en een onderbuik van ondeugd rond op wedstrijdavonden rond Boulevard Michelet, een herinnering dat de ongerepte omgeving van Marseille al lang zowel de aantrekkingskracht als de gevaren ervan voedt.

De vervoersnetwerken weerspiegelen deze mix van oud en modern. Luchthaven Marseille Provence staat op de vierde plaats in Frankrijk; de snelwegen A7, A50 en A8 spreiden zich uit richting Aix-en-Provence, Toulon en de Côte d'Azur. Spoorlijnen komen samen in Saint-Charles, vanwaar Parijs in drie uur met de TGV verbonden is met Lyon in negentig minuten, terwijl Eurostar en Thello aansluiten op Londen en Milaan. Elf stations in de voorsteden, een nieuw busstation en een veerhaven met verbindingen naar Corsica en Noord-Afrika vergroten het bereik van de stad.

Binnen de stad vervoert de RTM-metro reizigers sinds de jaren 70 op twee lijnen, pulseren tramlijnen door Joliette en doorkruist een busnetwerk van 104 lijnen elk arrondissement. Er zijn steeds meer deelfietsstations en veerboten vervoeren voetgangers over de oude haven en naar de calanques, langs de eilanden van Frioul en het fort van If, vereeuwigd door Dumas.

De demografische ontwikkeling van Marseille weerspiegelt haar lot. Na een naoorlogse piek van meer dan 900.000 inwoners kromp de stad tijdens de oliecrisis, maar stabiliseerde vervolgens en hervatte in de jaren 2000 een bescheiden groei. De huidige 858.000 inwoners – Marseilleërs – wonen naast 1,6 miljoen inwoners in de agglomeratie, waarmee Marseille na Parijs en Lyon het derde grootstedelijke gebied van Frankrijk is.

Door tijden van glorie en ontberingen heen heeft Marseille een griezelig vermogen tot vernieuwing getoond. Van de grotkunst uit de bronstijd in de Cosquer-grot tot de gedurfde musea en nieuwe parken, van middeleeuwse abdijen tot postmoderne torens, de stad nodigt uit tot zowel onderzoek als verrassing. Met haar drumritme van talen, haar gebeitelde kalkstenen gevels en haar geborstelde stalen dokken belichaamt Marseille een rusteloze geest: een geest die traditie waardeert maar verandering omarmt, die rauw realisme combineert met onverwachte schoonheid, waarvan het verhaal voelbaar levend blijft.

Terwijl het mediterrane licht op de Notre-Dame-de-la-Garde valt en de meeuwen boven de oude haven cirkelen, biedt Marseille een laatste waarheid: dit is een plek die niet wordt gedefinieerd door een enkel beeld of moment, maar door de voortdurende gelaagdheid van menselijk streven. De stenen en straten, de markten en monumenten, de wind en het water – ze getuigen allemaal van een stad die blijft bestaan ​​door steeds weer de bladzijde om te slaan in haar eigen legendarische geschiedenis.