Arles

Arles ligt aan de westelijke rand van de Provence-Alpes-Côte d'Azur en is een van de meest uitgestrekte gemeenten van Frankrijk. De stad beslaat 758,93 vierkante kilometer – een oppervlakte vergelijkbaar met de staat Singapore – en biedt onderdak aan iets meer dan vijftigduizend inwoners. Gelegen aan de splitsing van de Rhône, waar de rivier zich splitst en afdaalt in de uitgestrekte wetlands van de Camargue, dient de stad al twee millennia als een kruispunt van cultuur, geloof en kunst. De blijvende erfenis van Arles, van haar status als Romeinse hoofdstad in Gallia Narbonensis tot haar aanwijzing als UNESCO-werelderfgoed in 1981, is zowel te danken aan haar monumentale overblijfselen als aan de creatieve geesten die inspiratie hebben gevonden in haar zonovergoten gevels en roze aardekleurige horizonten.

Een reiziger die Arles over de weg nadert, doorkruist eerst de velden langs de Rhône, waar de grijze waterstrook een hemel weerspiegelt die vaak doorspekt is met mistralwolken. De mistralwind, fel en plotseling, waait vanuit de Alpen, koelt de lucht zelfs in de late winter af en schenkt het landschap die heldere dagen waar kunstenaars zo dol op zijn. In de zomer stijgen de temperaturen tot dagelijkse gemiddelden van 22 tot 24 °C, en het licht doordrenkt de okerkleurige steen van zowel gevels als oude zuilen; in de winter, ondanks een gemiddelde maandtemperatuur van 7 °C, kan er onder diezelfde rusteloze wind abrupt vorst vallen. De jaarlijkse neerslag van ongeveer 636 mm valt gelijkmatig tussen september en mei, wat een gedempt groen geeft aan de brakke moerassen van de Camargue, waar grote flamingo's de lucht invliegen en paarden uit de Camargue door eeuwenoude kanalen trippelen.

De sporen van Rome zijn overal te vinden. Het amfitheater, gebouwd in de eerste of tweede eeuw voor Christus, torent nog steeds uit boven de Place des Arènes. Met Pasen en elk eerste weekend van september weerklinken de Romeinse muren met het lage gedonder van stierengevechten in Spaanse stijl – corrida's waarbij stieren na een encierro bij zonsopgang door afgesloten straten hun einde in de arena vinden – terwijl in dezelfde arena gedurende de zomer courses camarguaises plaatsvinden, waarbij behendige deelnemers proberen sierlijke kwasten van de stierenhoorns te rukken zonder bloed te vergieten. Een standaardticket voor het amfitheater kost € 9 (met korting € 7, gratis voor kinderen onder de achttien), maar wie op de prijs let, mist de kern van de ervaring, waar menselijke adrenaline en dierlijke kracht samenvloeien onder dezelfde gewelfde tribunes die ooit gladiatoren toejuichten.

Een korte wandeling leidt naar het Théâtre Antique, met een podium omlijst door hoge zuilen uit de late eerste eeuw voor Christus. Het is dagelijks geopend van 10.00 tot 18.00 uur en kost € 5 entree (gratis op de eerste zondag van de maand en voor kinderen onder de achttien jaar), maar de entreeprijs weegt niet op tegen de stilte die neerdaalt wanneer men op de stenen banken staat en zich het spookachtige koor van Romeinse acteurs voorstelt. Vlakbij onthullen de cryptoportiques – een ondergrondse galerij die ooit het Forum Romanum ondersteunde – hun hoefijzervormige silhouet onder het Hôtel de Ville. Deze gewelfde gangen, gebouwd in dezelfde schemering van de Republiek en keizerlijk verbouwd, vereisen geen toegangskaartje, behalve de nieuwsgierigheid die je naar beneden trekt door hun koele, aardse stilte.

Oostwaarts liggen de Thermen van Constantin, de overblijfselen van keizerlijke baden waarvan de enorme onderbouw ooit zowel een frigidarium als een caldarium huisvestte, en daarachter staat de kerk van Saint Trophime. Saint Trophime, ingewijd in de twaalfde eeuw, is een meesterwerk van Provençaalse romaanse architectuur. Het portaal is versierd met precieze bas-reliëfs die de apostelen en het Laatste Oordeel in zo'n helder reliëf afbeelden dat elke plooi van de gewaad beweeglijk lijkt. De aangrenzende kloostergang, waarvoor € 5,50 extra te betalen is voor langdurige contemplatie, biedt een rustige binnenplaats waar kolommen met verschillende kapitelen een ritmische colonnade vormen, elk met een ander bestiarium of bijbels tafereel in de kalksteen.

De band van Arles met het geloof gaat terug tot vóór de middeleeuwse kloostergang. In de late oudheid was de stad de zetel van het aartsbisdom van zowel Caesarius als Hilarius van Arles, wier preken doorklinkten in het vroege christendom. Hun nalatenschap leeft voort in de tastbare zin van heilige grond tussen afbrokkelende mozaïeken en gevallen kapitelen.

Toch is Arles noch mausoleum noch museum. In 1888 arriveerde Vincent van Gogh, getekend door het glinsterende licht en de provinciale sfeer. In veertien turbulente maanden produceerde hij meer dan driehonderd doeken en tekeningen – zonnebloemen in vlammend geel impasto, de Pont de Langlois-triptiek getekend in kobaltblauw terwijl de ophaalbrug omhoog ging, de Alyscamps in de schaduw van populieren langs een vroegchristelijke necropolis waar hij de knoestige stammen en herfstbladeren in snelle streken schilderde. Van Gogh verbleef in een omgebouwde binnenplaats van een ziekenhuis die tegenwoordig dienstdoet als de Espace Van Gogh – gratis toegankelijk – en bezoekers voelen nog steeds de trilling van zijn penseel in die stille bogen.

De artistieke traditie van de stad reikt verder dan Van Gogh. Picasso, Gauguin en de in Arles geboren schilder Jacques Réattu vonden hier allemaal vergezichten die een doek waardig waren. Réattu's eigen museum – gehuisvest in zijn zeventiende-eeuwse familiehuis aan de rue du Grand Prieuré 10 – toont schilderijen en schetsboeken naast één enkele Picasso die zijn eclectische collectie combineert. Geopend van dinsdag tot en met zondag, openingstijden wisselen per seizoen: van november tot en met februari van 10.00 tot 17.00 uur en van maart tot en met oktober tot 18.00 uur. De toegang bedraagt ​​€ 8 (met korting € 5), een bescheiden bedrag vergeleken met het gewicht van penseel en pigment.

Een breder scala aan antiquiteiten komt samen in het Musée de l'Arles et de la Provence, een antiekmuseum op het Presqu'île-du-Cirque-Romain, waar Gallo-Romeinse beelden, grafstenen en mozaïekvloeren in stille fragmenten getuigen van provinciale welvaart. Telefonische vragen via +33 4 13 31 51 03 gaan vooraf aan een bezoek aan de schaarse overblijfselen van het Romeinse circus aan de noordoostelijke zijde van het museum. Vlakbij bevindt zich het Museon Arlaten – een suggestieve etnografische collectie van het Provençaalse leven, gevestigd in een elegante jezuïetenkapel – waar klederdracht, gereedschap en mondelinge tradities onder gewelfde plafonds worden bewaard. De deuren zijn geopend van dinsdag tot en met zondag van 9.00 tot 18.00 uur; de volledige prijs is € 8, met korting € 5.

Sinds 1970 heeft de Rencontres d'Arles de stad elke zomer omgetoverd tot een smeltkroes van hedendaagse fotografie. De stad trekt tientallen podia aan – waaronder de Franse nationale school voor fotografie – en presenteert opkomende stemmen naast meesters van het medium. Ook het hart van de uitgeverij klopt hier in de vorm van Actes Sud, waarvan de imprint auteurs van Paul Auster tot Jean-Claude Izzo wereldwijd heeft geïntroduceerd. De afgelopen jaren hebben de LUMA Foundation en de Fondation Vincent van Gogh Arles de krachten gebundeld met de Manuel Rivera-Ortiz en Lee Ufan Foundations om kunstateliers en tentoonstellingsruimtes te creëren te midden van voormalige industriële gebouwen, wat heeft geleid tot een toename van galerieën die nu smalle straten en zonovergoten pleinen markeren.

De plaats van Arles in de levende cultuur vond internationale uitdrukking toen Marseille-Provence in 2013 Culturele Hoofdstad van Europa werd. Ter gelegenheid daarvan organiseerde Groupe F een pyrotechnisch tafereel aan de oevers van de Rhône – bruggen vol vuur en reflectie – waarmee de onthulling van een nieuwe vleugel van het Musée Départemental Arles Antique werd ingeluid. De uitbreiding, gelegen langs de halfronde oevers van het Romeinse circus, bracht een dialoog tot stand tussen minimalistische moderniteit en keizerlijke overblijfselen, en verankerde Arles als locatie én onderwerp van culturele heruitvinding.

Buiten de stadsgrenzen liggen bestemmingen die zelfs een ontspannen fietstocht lonen. In het noordoosten staat de Abbaye de Montmajour – gesticht in 948 – als een ruïneus monument van Benedictijnse grandeur; voor € 6 verkent u gewelfde kamers, kapellen en klokkentorens bedekt met korstmos. Verderop strekt zich het windmolenlandschap van Fontvieille uit, vereeuwigd door Daudet en tastbaar gemaakt in vier overgebleven moulins, waarvan er twee € 2 entree vragen in hun houten interieur. Zuidwaarts ontvouwt de Camargue zich in zoutpannen en met riet begroeide kanalen: honderd vogelsoorten fladderen tussen Camargue-stieren en witte hengsten, terwijl zoutkorrels kristalliseren tot roze bijtende richels. En in het zuidoosten beslaat het Réserve Naturelle des Marais du Vigueirat, een woud van meer dan twaalfhonderd hectare moerasland, waar meer dan tweeduizend soorten flora en fauna gedijen onder provinciale bescherming.

Fragmenten van moderne verhalen hebben hier ook hun sporen nagelaten. Scènes uit Ronins middernachtelijke achtervolgingen slingerden zich door smalle straatjes; de bespiegelende eenzaamheid van At Eternity's Gate weerspiegelde Van Goghs eigen angst in de ruimtes waar hij ooit schilderde; en de slapstickenergie van Taxi 3 scheurde door de kronkelende straatjes van Arles. Toch blijven filmische evocaties ondergeschikt aan de plek zelf: een levende palimpsest van verovering en ontwikkeling, geloof en vurigheid, pigmenten die slechts vervaagd worden door de oneindige omwenteling van de tijd.

Arles vandaag de dag betreden is een reis door de tijd. Het combiticket – een maand geldig en geprijsd op € 15 – geeft toegang tot het amfitheater, het antieke theater, de cryptoportiques, de kloostergang van Saint Trophime en het Réattu Museum; voor € 19 verlengt men de toegang tot elke locatie en elk museum met een half jaar. Net als in elk element van Arles' mozaïek, verstrengelen hier het tastbare en het ongrijpbare: Romeinse stenen dragen de voetstappen van stierenvechters, kloostermonniken repeteren oude gezangen in koele schaduwen, en hetzelfde licht dat Van Gogh fascineerde, blijft horizon en ruïne in oker en goud dopen.

Arles belooft geen spektakel zoals grotere metropolen, en verleidt de reiziger ook niet met geforceerde vrolijkheid. In plaats daarvan biedt het de langzame verbranding van plaatsherinneringen, de stille opeenstapeling van details – het schrapen van een stenen zuil onder een palm, de scherpe geur van zout in de wind, de manier waarop de late middagzon colonnades transformeert tot filigraan. In deze tussenruimtes van geschiedenis en geografie vindt de bezoeker een stad die zich verzet tegen een gemakkelijke samenvatting, maar zich in plaats daarvan ontvouwt met de subtiele volharding van een inscriptie, wachtend op de beschouwing die ze zo rijkelijk verdient.