Cyprus

Cyprus neemt een bijzondere plek in op het kruispunt van continenten, met kusten gevormd door millennia van ontmoetingen en een heden dat wordt gekenmerkt door zowel verdeeldheid als eenheid. Uitgestrekt in de oostelijke Middellandse Zee, ligt de landmassa van het eiland – lang en smal, niet meer dan 240 kilometer van punt tot punt – dichter bij de Levant dan bij het hart van Europa. Toch resoneren de taal, gewoonten en politieke structuren die in het zuiden heersen het sterkst met de Helleense wereld. In het noorden dankt een afzonderlijk bestuur zijn gezag aan de banden met Anatolië. Ondertussen klampen twee soevereine Britse militaire bases zich vast aan de zuidkust, overblijfselen van een rijk waarvan de aanwezigheid hier voortleeft in verkeersconventies en het gezoem van rode telefooncellen.

Geografisch gezien wordt het silhouet van het eiland bepaald door twee bergketens die een vruchtbare centrale vlakte flankeren. Het Troodosgebergte, fors en glooiend, domineert het zuidwesten en bereikt een hoogte van bijna 1952 meter bij de berg Olympus. Vanuit hun koele, met cederbomen begroeide hoogten stroomt de Pedieos, de langste waterloop van Cyprus, die naar het oosten slingert en zich vervolgens uitmondt in de kleigrond van de Mesaoria-vlakte. Langs de noordkust biedt het slanke Kyrenia-gebergte een geleidelijkere klim, met toppen die nauwelijks duizend meter hoog zijn voordat ze abrupt afdalen naar een rotsachtige kust. Tussen deze hoogten daalt het land af naar velden met tarwe, gerst en groenten die de eilandbewoners al sinds het Neolithicum voeden.

Menselijke voetafdrukken op Cyprus gaan zo'n 13.000 jaar terug, toen kleine groepen jagers-verzamelaars beschutting zochten in kustgrotten. Een paar millennia later temden ze het land met de eerste boerendorpjes en legden ze de basis voor een gevestigde samenleving. Tegen de late bronstijd heette het eiland Alashiya in Egyptische en Hettitische geschriften, beroemd om zijn koperen en geweven banden die het verweven met het bredere mediterrane netwerk. Toen de Myceense Grieken rond 1400 v.Chr. arriveerden, brachten ze dialect, begrafenisrituelen en aardewerkstijlen mee die zelfs na latere rijken als buit bleven bestaan.

De Perzen hadden de macht in de zesde eeuw v.Chr., totdat Alexander de Grote in 333 v.Chr. de macht greep. Onder de Ptolemaeën en vervolgens onder Rome behield Cyprus zijn Helleense karakter, maar nam het het Romeinse recht en de infrastructuur over: wegen, villa's en amfitheaters sieren het landschap tot op de dag van vandaag. De oostelijke helft van het Romeinse Rijk regeerde het eiland tot de Arabische invallen in de zevende eeuw, toen kustenclaves en forten in het binnenland werden verlaten ten gunste van kloosters hoog op de Troodos-toppen. Eeuwen later zouden Lusignan-koningen en Venetiaanse kooplieden steden versterken, stenen muren en grachten opwerpen die nog steeds de oude wijken van Nicosia en Famagusta omringen.

Ottomaanse soldaten staken de grens over in 1571, waarmee een tijdperk werd ingeluid dat tot eind negentiende eeuw zou duren. Onder Ottomaanse heerschappij kende het feodale systeem Turkse kolonisten land toe naast Griekse boeren, waardoor de dualistische gemeenschappen ontstonden die de kern van de moderne complexiteit van Cyprus vormen. Byzantijnse kerken werden omgebouwd tot moskeeën, maar dorpen bleven bidden in hun eeuwenoude heiligdommen. In 1878 kwam het eiland onder Brits bestuur en in 1914 werd het volledig geannexeerd. Britse postzegels en nalatenschappen – links rijden, het openbare schoolsysteem, zelfs bustijden – zouden tot ver na de onafhankelijkheid blijven bestaan.

De republiek die in 1960 ontstond, was een delicaat compromis tussen Britse, Griekse en Turkse belangen. Oprichter Makarios III, een aartsbisschop die staatsman werd, belichaamde de hoop op zelfbeschikking van de Grieks-Cypriotische meerderheid. Turks-Cyprioten, wantrouwend tegenover Griekse ambities, zagen dat een unie met Griekenland – enosis – spoedig zou volgen. Naarmate de jaren zestig vorderden, verhardde de constitutionele impasse zich tot geweld. Conflicten tussen gemeenschappen dwongen duizenden Turks-Cyprioten in enclaves te gaan wonen. Begin jaren zeventig was de hoop op verzoening vrijwel vervlogen.

Op 15 juli 1974 installeerde een staatsgreep, gesteund door elementen van de Griekse junta, een nationalistische regering in Nicosia. Vijf dagen later landden Turkse troepen aan de noordkust, zogenaamd om hun gemeenschap te beschermen. Binnen enkele dagen beheersten ze ongeveer een derde van het eiland, en honderdduizenden mensen werden in beide gemeenschappen ontheemd. In 1983 riep de door Turkije bezette zone zichzelf uit tot een republiek, internationaal alleen erkend door Ankara. Een bufferzone van de Verenigde Naties – smal en groen – doorsnijdt het eiland nu van oost naar west, terwijl vredesbesprekingen en Europese bemiddeling voortduren in de lange schaduw van een betwiste geschiedenis.

Ondanks de politieke verdeeldheid heeft Cyprus een geavanceerde economie met een hoog inkomen opgebouwd, verankerd in toerisme, financiële dienstverlening en scheepvaart. Sinds de toetreding tot de Europese Unie in mei 2004 en de invoering van de euro in januari 2008 heeft de Republiek Cyprus investeringen aangetrokken in onroerend goed, horeca en professionele dienstverlening. De Britse soevereine bases in Akrotiri en Dhekelia blijven strategisch belangrijk, en in 2024 bevestigde Nicosia zijn voornemen om toe te treden tot de NAVO – wederom een ​​extra laag in de complexe buitenlandpolitieke berekening van het eiland. Het Turkse noorden, onder embargo's en beperkte erkenning, is sterk afhankelijk van de subsidies van Ankara en de schaduweconomie.

Vruchtbare vlaktes, ruige bergen en bijna 1000 kilometer kustlijn trekken samen jaarlijks bijna vier miljoen bezoekers. Zonovergoten stranden – lange stukken zand en kiezels – lijken bijna ononderbroken, slechts onderbroken door vissershavens en een enkele kloosterretraite. Landinwaarts herbergen de Troodos-hooglanden dorpen waar wijngaarden zich vastklampen aan terrasvormige hellingen en eeuwenoude kerken glinsteren met Byzantijnse fresco's. In het noorden dienen de oude stad Salamis en de klassieke overblijfselen van Paphos als openluchtmusea voor een gedeelde oudheid. Toch strekken moderne cafés en galerieën zich in de hoofdstad Nicosia uit tot in de straten die vijfhonderd jaar geleden door Venetianen werden ommuurd.

Het klimaat van het eiland, mediterraan langs de kust en semi-aride in het noordoosten, behoort tot de warmste van de EU. De winters brengen regen – meestal van november tot en met maart – en af ​​en toe sneeuw in de hooglanden. De zomers duren bijna acht maanden, getemperd door een zeebries, maar onderbroken door hittegolven. Gemiddeld schijnt er meer dan drieduizend uur zonlicht per jaar, bijna twee keer zoveel als in Noord-Europese hoofdsteden. Dit licht heeft zowel de landbouw als de vrijetijdsbesteding gevormd: citrusboomgaarden, olijfgaarden en wijngaarden floreren; zwemmen en zeilen kenmerken het lange hoogseizoen.

Een modern wegennet strekt zich uit vanaf de kuststrook, waar snelwegen de belangrijkste havens van Limassol en Larnaca verbinden met Nicosia, Larnaca met Paphos, en Nicosia zowel naar het oosten als naar het westen. Bussen bedienen alle grote steden, hoewel het aantal particuliere auto's hoog blijft. In het noorden van Turkije rijden kleinere minibusjes vaker, maar met minder voorspelbaarheid. Twee internationale luchthavens – Larnaca en Paphos – verwelkomen lijnvluchten vanuit Europa, het Midden-Oosten en verder, terwijl Ercan Airport in het noorden door Turkije vliegt. Veerboten, vernieuwd in 2022, verbinden Limassol met Piraeus in Griekenland, wat een alternatieve, ontspannen manier biedt om het eiland te bereiken.

De bevolking van Cyprus, iets meer dan negenhonderdduizend in het door de regering gecontroleerde zuiden, is overwegend Grieks-orthodox, met een kleine mix van Armeense, Maronitische, Latijns-katholieke en protestantse minderheden. De onderwijs- en gezondheidsindexen behoren tot de hoogste van Europa. In het noorden vormen soennitische moslims de meerderheid, die – zij het enigszins apart – naast de gedeelde culinaire en muzikale tradities leven die dateren van vóór de verdeeldheid in de twintigste eeuw. Beide gemeenschappen hechten veel waarde aan gastvrijheid: ze bieden gasten koffie of een glas gekoelde zivania aan en nodigen hen uit om deel te nemen aan bruiloften, festivals en oogstfeesten.

Taal weerspiegelt deze dualiteit. Grieks en Turks zijn officiële talen, terwijl Engels een sterke tweede taal blijft, een erfenis van de koloniale overheersing en een instrument voor handel en toerisme. Armeens en Cypriotisch Maronitisch Arabisch hebben een erkende status als minderheidstalen. In het dagelijks leven wijken de lokale dialecten van het Cypriotisch Grieks en Cypriotisch Turks aanzienlijk af van hun standaardvormen, met idiomen en klanken die gevormd zijn door de lokale geschiedenis. Recenter is Russisch prominent aanwezig in Limassol en Paphos, waar Russischtalige borden en bedrijven inspelen op een groeiende expatgemeenschap.

Culturele expressie is hier onlosmakelijk verbonden met de plek. De beschilderde kerken van het Troodosgebergte – tien locaties die door UNESCO zijn erkend – dragen levendige fresco's die theologische verhalen op stenen muren weergeven. De gerestaureerde hammams in de oude binnenstad van Nicosia herinneren aan de Frankische en Ottomaanse lagen van de stad en bieden stoom en massage onder eeuwenoude koepels. Carnaval in Limassol barst elk jaar in februari los, een kleurrijk intermezzo dat pas in de twintigste eeuw begon, maar de gebruiken van gemaskerde optredens die nog veel ouder zijn, in ere houdt. Traditionele dansen, van de tsifteteli tot de sousta, geven leven aan bruiloften en dorpsmarkten en verbinden eilandbewoners over taal- en geloofsgrenzen heen.

Maar onder de gezellige oppervlakte schuilt een besef van kwetsbaarheid. Jagers met jachtgeweren met vergunning zwerven in de winter door het open landschap, en verdwaalde hagelkorrels kunnen op de routes van wandelaars terechtkomen. De Groene Lijn leeft voort in het dagelijks bewustzijn: scholen onderwijzen parallelle geschiedenissen en pogingen tot verzoening blijven bestaan ​​in kunstinitiatieven en gezamenlijke economische projecten. De criminaliteit blijft laag, maar bezoekers wordt aangeraden hun bezittingen te beveiligen tegen opportunistische diefstal, en voorzichtigheid is geboden in uitgaansgebieden waar cabaretclubs soms een duistere ondertoon verhullen.

De mozaïek van Cyprus – de geologie, geschiedenis, gemeenschappen en economieën – tart een eenvoudig verhaal. Het getuigt zowel van menselijke vasthoudendheid als van een corridor van strijd, waar rijken met elkaar in botsing zijn gekomen en buren nog steeds voorzichtig bufferzones betreden. Toch blijven de warmte van zon en zee, de vrijgevigheid die zich uitstrekt over naar citrus geurende tafels, en de veerkracht van tradities die Helleense, Levantijnse en Anatolische elementen vermengen, bestaan. Voor wie even de tijd neemt om te kijken, biedt Cyprus een intieme kroniek van een eiland dat zowel eenheid als verdeeldheid heeft gekend, waar het gewone leven voortduurt onder een mediterrane hemel die even constant en complex is als de getijden zelf.