Mostar

Mostar ligt in een nauwe kloof waar de smaragdgroene stromingen van de rivier de Neretva zich een weg banen tussen rotsachtige hellingen. Als administratief centrum van het kanton Herzegovina-Neretva in de Federatie van Bosnië en Herzegovina draagt ​​het ook de erfenis van zijn vroegere status als historische hoofdstad van Herzegovina met zich mee. Tegenwoordig staat de stad op de vijfde plaats qua inwoneraantal van het land, maar de compacte stedelijke structuur verhult een eeuwenoude complexiteit van erfgoed, conflict en vernieuwing.

Vanaf de Ottomaanse verovering halverwege de 15e eeuw werd de identiteit van Mostar onlosmakelijk verbonden met de Oude Brug, oftewel Stari Most. De brug, in opdracht van Sultan Suleiman de Grote en voltooid in 1566, had een enkelvoudige stenen overspanning van 28,7 meter breed en reikte 21 meter boven de zomerse waterlijn. Het perfect halfronde gewelf, vervaardigd uit bewerkte kalksteenblokken met een vulling van gebroken steen, belichaamde een experimenteel zelfvertrouwen. Volgens een lokale legende is het ontwerp toegeschreven aan Hajrudin, een leerling van de grote architect Sinan; in werkelijkheid behoorde de brug tot de meest volmaakte civieltechnische prestaties van de Ottomaanse Balkan. De flankerende torens van de brug – Halebija en Tara – huisvestten ooit zowel bewakers als munitie. Hun stevig gemetselde metselwerk onderstreepte zowel het militaire als het civiele doel van de oversteek.

Achter de brug lieten de middeleeuwse voorlopers van Mostar slechts fragmenten achter. De Hercegovatoren, een eenzaam overblijfsel van vroege vestingwerken, torent hoog uit boven de oostelijke oever. Aan de overkant van de rivier gaven Ottomaanse ambities de stad een nieuwe vorm. Bestuurders van de nieuw opgerichte sanjak investeerden in moskeecomplexen die gebedsruimten, koranscholen, markten en gaarkeukens combineerden, en zo zowel geloof als sociale voorzieningen binnen één gebied verenigden. De Cejvan Cehaj-moskee, daterend uit 1552, is het oudste nog bestaande islamitische gebedshuis. Vlakbij was de Kriva Ćuprija – de kleine "Hellende Brug" uit 1558 – een voorbode van de Oude Brug zelf, die zowel diende als een proeftuin voor techniek als een verbinding tussen wat de handelswijken zouden worden.

Gedurende drie eeuwen onderging het stadsbeeld opeenvolgende invloeden. Laat-Ottomaanse huizen hadden een kenmerkende indeling: een hal op de begane grond, een geplaveide binnenplaats en een woonverdieping die uitkwam op een veranda. Het Muslibegović-huis, zo'n drie eeuwen geleden gebouwd, is misschien wel het mooiste voorbeeld, met zijn vier verdiepingen tellende plattegrond met aparte binnenplaatsen voor vrouwen en mannen en mediterrane invloeden in de dubbele boogvormige ingang. Zeven van de oorspronkelijke dertien moskeeën uit de 16e en 17e eeuw werden in de 20e eeuw het slachtoffer van ideologische verwoestingen of oorlogen; de Karađoz Bey-moskee (1557) is bewaard gebleven, evenals de Koski Mehmed Paša-moskee (1617), die na de oorlogsruïnes werd herbouwd en tegenwoordig toegankelijk is voor bezoekers die de minaret beklimmen voor een weids uitzicht over de Oude Stad.

De eeuwwisseling van de 20e eeuw luidde de Oostenrijks-Hongaarse heerschappij in en bracht neoklassieke en secessionistische openbare gebouwen naar de straten van Mostar. De orthodoxe kathedraal van de Heilige Drie-eenheid, voltooid in 1873 als geschenk van sultan Abdul Aziz, en de franciscanerkerk in Italiaanse stijl benadrukken de christelijke aanwezigheid, naast moskeeën en de synagoge uit het begin van de 20e eeuw, die na de schade door de Tweede Wereldoorlog nu is omgebouwd tot theater. Herbergen, boetiekjes, leerlooierijen en fonteinen getuigen van een ooit bloeiende ambachtelijke economie; veel winkelpuien tonen nog steeds koperwerk, brons en granaatappelmotieven – de laatste het symbool van Herzegovina – terwijl de Kujundžiluk-bazaar zijn naam, de "goudsmedenstraat", behoudt.

Al deze elementen kregen erkenning in 2005, toen UNESCO het gebied rond de Oude Brug in de Oude Stad van Mostar tot Werelderfgoed benoemde, vanwege de culturele betekenis ervan en het "uitstekende voorbeeld van islamitische Balkanarchitectuur uit de 16e eeuw". Het aangewezen gebied beslaat 7,6 hectare, met een bufferzone van 47,6 hectare.

De schaduw van de oorlog drong echter met verwoestende kracht binnen. Tijdens het conflict van 1992-1995 dat Joegoslavië verpletterde, was Mostar de zwaarst gebombardeerde stad in Bosnië en Herzegovina. Luchtaanvallen en artillerie bestookten burgerwoningen, culturele monumenten en de ruggengraat van de stad. In november 1993 stortte de Stari Most in onder granaatvuur van de Kroatische Defensieraad. Zeven moskeeën, huizen en bruggen bezweken onder de gevechten en etnische onrust, waardoor de stad langs nieuwe breuklijnen werd verdeeld.

De wederopbouw begon serieus met internationale steun. Stenen blokken uit de rivierbedding leverden het originele materiaal voor de moeizame herbouw. ​​In 2004 – bijna elf jaar nadat de brug was gevallen – herrees de Oude Brug, met de echo van de 16e-eeuwse lijnen hersteld. Een museum naast de kruising, geopend in 2006, documenteert zowel de middeleeuwse funderingen die onder het plein zijn blootgelegd als de moderne bouwmethoden die bij de wederopbouw zijn gebruikt.

Na de oorlog veranderde de demografie van Mostar sterk. Vóór 1992 behoorde de stad tot de meest etnisch diverse steden van het land. Tegenwoordig vormen Kroaten een meerderheid in de westelijke districten (48,4 procent van de gemeentelijke bevolking), Bosniërs domineren in het oosten (44,1 procent) en Serviërs vertegenwoordigen iets meer dan 4 procent. Kiezerslijsten uit 2008 laten zien dat drie westelijke districten met een Kroatische meerderheid zo'n 53.917 kiesmannen telden, terwijl het oostelijke district met een Bosnische meerderheid er 34.712 telde. De stedelijke kloof blijft bestaan ​​op het gebied van onderwijs, culturele instellingen en de openbare ruimte, hoewel gedeelde erfgoedlocaties toeristen over voormalige frontlinies heen trekken.

Het moderne Mostar berust op meer dan alleen herinneringen en monumenten. De economie steunt op aluminium- en metaalproductie, bankwezen en telecommunicatie. Aluminij Industries, ooit een pijler van de Joegoslavische metaalindustrie, is nog steeds een toonaangevende exporteur en genereert jaarlijks ongeveer € 40 miljoen voor de gemeentekas. Eén van de drie grootste banken van Bosnië en Herzegovina heeft zijn hoofdkantoor in Mostar. De stad huisvest ook het nationale elektriciteitsbedrijf (Elektroprivreda HZHB), een postbedrijf (Hrvatska pošta Mostar) en een grote telecomoperator (HT Eronet). Deze overheidsbedrijven, samen met particuliere kleine en middelgrote bedrijven, versterken een ondernemersklimaat dat zich sinds de oorlog aanzienlijk heeft hersteld.

Elk voorjaar brengt de Internationale Economische Beurs lokale bedrijven en buitenlandse delegaties samen, waarmee een commerciële traditie die ooit de basis vormde voor de welvaart van Herzegovina, nieuw leven wordt ingeblazen. Plannen voor windenergie-installaties en de uitbreiding van de Ćiro Trail – een 157 km lange fietsroute langs de voormalige smalspoorlijn richting Dubrovnik – wijzen op diversificatie in energie en toerisme. Drie waterkrachtcentrales aan de rand van de stad leveren al hernieuwbare energie.

Klimaattechnisch gezien ligt Mostar op de grens tussen mediterrane warmte en binnenlandse vochtigheid. Volgens de Köppen-classificatie valt het in een gemodificeerd Cfa-regime: de winters zijn koel en vochtig, de zomers warm en relatief droog. In januari is het gemiddeld bijna 5 °C, in juli rond de 26 °C, en de temperaturen kunnen oplopen tot boven de 40 °C; de recordtemperatuur ligt op 46,2 °C, gemeten in 1901 en ongeëvenaard elders in het land. Van juni tot en met september is er volop zonneschijn, wat Mostar de titel van zonnigste stad van Bosnië en Herzegovina opleverde met zo'n 2291 uur per jaar. Sneeuwval is zeldzaam en blijft zelden lang hangen.

Naast de belangrijkste monumenten biedt Mostar de aandachtige bezoeker een rijke geschiedenis. De Partisan Memorial Cemetery uit de Tweede Wereldoorlog, ontworpen met organische contouren van steen en water door Bogdan Bogdanović, combineert natuurlijk groen met statige architectuur. Vroegchristelijke overblijfselen in Cim, Ottomaanse hamams, de Joodse herdenkingsbegraafplaats en een klokkentoren van Ottomaanse oorsprong getuigen van een veelheid aan religies en tijdperken. Het Metropolitan Palace (1908) en de Kathedraal van de Heilige Drie-eenheid getuigen van Oostenrijks-Hongaarse invloeden. De Kromme Brug, met zijn slanke overspanning een kleine echo van Stari Most, ligt tussen koopmansverblijven.

Excursies naar Herzegovina breiden het verhaal van de stad verder uit. Vlakbij liggen het bedevaartsoord Međugorje, het Tekija-derwisjklooster in Blagaj onder een steile klif, en de middeleeuwse vesting Počitelj met zijn Ottomaanse vestingwerken. De watervallen bij Kravica, de Romeinse villa rustica van Mogorjelo, de prehistorische grafheuvels bij Stolac en de Vjetrenica-grot in de karst bij Popovo Polje bieden momentopnamen van de menselijke en geologische tijd. Een korte autorit brengt u naar natuurpark Hutovo Blato of de Adriatische kust via Neum.

De toegangswegen van Mostar weerspiegelen de samenvloeiing van traditie en transitie. Busstations aan zowel de oost- als westkant verbinden de stad met Sarajevo, Zagreb en Dubrovnik, evenals met regionale centra in heel Bosnië en Herzegovina. Treinen rijden twee keer per dag naar de hoofdstad in het binnenland. Over de weg leidt de snelweg A1 vanuit Kroatië naar de grensovergang Bijača en vervolgens via een schilderachtige route door de Neretva-vallei richting Sarajevo. Op de internationale luchthaven van Mostar, 7,5 km ten zuiden van het station, vertrekken regelmatig vluchten naar Zagreb, Belgrado, Istanbul en seizoensgebonden Italiaanse bestemmingen. Lokale shuttlebussen bedienen de luchthaven voor vluchten naar Kroatië, hoewel reizigers vaak een taxi nemen voor langere verbindingen.

In de oude stad lopen geplaveide straatjes omhoog naar cafés en ambachtswerkplaatsen. Ambachtslieden hameren nog steeds koperen schalen, schilderen miniatuurafbeeldingen van Stari Most en snijden granaatappelbladmotieven in hout. De oude bazaar, Kujundžiluk, behoudt zijn karakter als enclave van goudsmeden en schilders. In het lange zomerlicht springen duikers van de Mostar Duikclub vanaf de brug de kolkende rivier in, verdienen munten die door toeschouwers worden gegooid en houden zo een eeuwenoud ritueel van moed in stand.

Mostar is geen stad van makkelijke contrasten. De sierlijke bogen en rijkelijk versierde gevels verbergen breuklijnen van herinnering en voortdurende pogingen tot verzoening. Toch getuigt elke steen van zowel de kracht van de breuk als van het geduld van de restauratie. In de smalle straatjes en zonovergoten pleinen blijft de stroom van de Neretva een constant contrapunt: tegelijk een kracht van vernieuwing en een spiegel van de vele gezichten van de stad.