Tadzjikistan

Ingeklemd tussen de uitgestrektheid van het Pamirgebergte en de dorre vlakten van Centraal-Azië ligt Tadzjikistan, een land zonder zeehavens, maar rijk aan hoogte. De contouren lopen van de hoge passen van de Hindu Kush in het oosten tot de lager gelegen bekkens van de Amu Darya in het westen. Te midden van bergruggen die zelden onder de 3000 meter komen, grenst het land aan Afghanistan in het zuiden, Oezbekistan in het westen, Kirgizië in het noorden en China langs de oostelijke ruggengraat. Aan de overkant van de smalle Wakhan Corridor ligt Pakistan net daarachter. Doesjanbe, gelegen op hellingen boven de Kofarnihonvallei, vormt het politieke hart en het meest bevolkte centrum van deze republiek, met zo'n 10,7 miljoen inwoners.

De menselijke geschiedenis gaat hier terug tot ver in de prehistorie. Neolithische en Bronstijdgemeenschappen lieten sporen na in stenen werktuigen en geïrrigeerde velden, terwijl de Oxus-beschaving ooit floreerde langs de westelijke rivieroevers. Indo-Iraanse groepen arriveerden onder de auspiciën van de Andronovocultuur, en in de loop van de eeuwen weefden Sogdische kooplieden karavanen door rivierdalen, met zijde en ideeën. De heerschappij wisselde tussen Achaemenidische satrapen, Hellenistische rijken, het Kushanarijk en opeenvolgende Turkse en Perzische dynastieën. Tot de negentiende eeuw hielden Bactrische en Samanidische hoven toezicht op stedelijke centra die centra van wetenschap en handel werden. Het Russische Rijk annexeerde de regio aan het einde van de 19e eeuw. In 1924 scheidden de Sovjetautoriteiten Tadzjieks grondgebied af van Oezbekistan en maakten er een autonome republiek van, waardoor het in december 1929 een volwaardige unie-republiek werd. Tot 1991 bepaalde de centrale planning van Moskou de economie en grenzen ervan.

Op 9 september 1991 werd de onafhankelijkheid uitgeroepen. Minder dan een jaar later werd de nieuwe staat overspoeld door een conflict, gedreven door regionale en ideologische verdeeldheid. Van mei 1992 tot juni 1997 botsten facties in de vlaktes van Khatlon en de Pamiri-valleien, waarbij steden en landbouwgrond werden verwoest. Een vredesakkoord bracht stabiliteit, vergezeld van buitenlandse hulp, terwijl binnenlands beleid de irrigatiekanalen en spoorverbindingen herstelde. In 1994 nam Emomali Rahmon het presidentschap over en heeft sindsdien een geconsolideerde uitvoerende macht behouden, die kritiek kreeg vanwege de beperkingen op afwijkende meningen en burgerlijke vrijheden.

Administratief gezien is Tadzjikistan verdeeld in vier regio's. Sughd in het noorden strekt zich uit door een deel van de Ferganavallei, met Choedzjand als knooppunt. Khatlon in het zuidwesten omvat vlakten die ooit getekend waren door een burgeroorlog, terwijl de autonome provincie Gorno-Badachsjan het grootste deel van de Pamirhooglanden beslaat. De centrale gordel rond Doesjanbe vormt de Regio's van Republikeinse Ondergeschiktheid. Districten verdelen deze gebieden in jamoats en dorpen. Ondanks deze hiërarchie isoleert het ruige landschap gemeenschappen: wegen slingeren door bergpassen en sommige valleien op het hoogplateau zijn alleen bereikbaar via smalle paden.

Bergen beslaan meer dan negentig procent van het landoppervlak. De Pamir, de noordelijke uitloper van de Hindu Kush, rijst bij Qullai Ismoili Somoni boven de 7000 meter uit. De Alay- en Turkestan-gebergten strekken zich uit over het midden van het land en scheiden de Fergana-corridor van de zuidelijke bekkens. Kleinere bergruggen – de Hisor bij Doesjanbe, de Fann bij Panjakent en de Zeravshan verder naar het westen – bieden lagere, maar nog steeds indrukwekkende toppen. Beneden bieden drie belangrijke valleien vruchtbare grond: de Fergana-strook in Sughd, de Zeravshan-vallei met zijn vele oude ruïnes, en de alluviale vlakten rond Kulob en Bokhtar.

Water vormt zowel het landschap als het leven. De rivieren Kofarnihon en Vakhsh verenigen zich als de Amu Darya aan de Afghaanse grens. Smeltende sneeuw voedt irrigatiekanalen die katoenvelden en boomgaarden met abrikozen, granaatappels en walnoten van stroom voorzien. Alpenmeren glinsteren tussen de rotsen, met name het Karakulmeer onder torenhoge bergtoppen.

Taal en geloof weerspiegelen verschillende lagen van de geschiedenis. Tadzjieks, een van het Perzisch afkomstige taal in cyrillisch schrift, is de staatstaal. Russisch blijft de officiële voertaal voor interetnische aangelegenheden; bijna negen op de tien burgers spreken het in wisselende mate. In Gorno-Badachsjan bestaan ​​minderheidstalen zoals Sjoegni, Roesjani en Wachi nog steeds onder de Pamiri-gemeenschappen. De islam van de Hanafitische school overheerst, en wordt omarmd door meer dan zevenennegentig procent van de bevolking. Een kleine sjiitische-ismailitische minderheid woont grotendeels in de oostelijke hooglanden. Hoewel seculier in principe, erkent de grondwet twee islamitische feestdagen en reguleert ze religieus onderwijs en erediensten.

Demografisch gezien vormen etnische Tadzjieken de meerderheid. Oezbeken en Russen zijn voornamelijk te vinden in stedelijke centra, maar hun aantal neemt af door migratie. De Yaghnobi, een volk met zo'n 25.000 inwoners, bewonen de noordelijke uitlopers van de heuvels en spreken de enige nog levende afstammeling van het Sogdisch. De Pamiri, wier verschillende culturen een afspiegeling zijn van de oude enclaves langs de Zijderoute, bevolken de GBAO.

Het economische leven is sterk afhankelijk van arbeidsmigratie. Geldovermakingen van Tadzjieken die in het buitenland werken – voornamelijk in Rusland – vertegenwoordigen bijna dertig procent van het bbp, een afhankelijkheid die de kwetsbaarheid voor externe schokken vergroot. De minerale rijkdom is beperkt; aluminiumsmelting en katoenontginning blijven de belangrijkste industrieën. Begin jaren 2000 richtte internationale hulp zich op voedseltekorten na droogte en burgeroorlog. Tegen 2010 stegen de geldovermakingen boven de twee miljard dollar, wat de consumptie en armoedebestrijding ondersteunde. China is een belangrijke partner geworden via projecten in het kader van het Belt and Road Initiative, dat wegen, spoorwegen en energieverbindingen financiert.

Transportverbindingen staan ​​nog steeds onder druk vanwege de geografie. Slechts 680 kilometer breedspoor verbindt Doesjanbe met Oezbekistan, Rusland en andere buurlanden. Het meeste vrachtvervoer vindt plaats per spoor. De snelwegen hebben een totale lengte van zo'n 28.000 kilometer, maar bergpassen zijn in de winter gesloten. De beperkte bereikbaarheid stimuleert de inspanningen om havens in Iran en Pakistan via Afghaanse corridors te bereiken. De Tadzjiekse-Afghaanse Vriendschapsbrug, gebouwd in 2004 met Amerikaanse steun, opende een route naar het zuiden. Recentere akkoorden voorzien in een 1300 kilometer lange weg- en spoorcorridor van de Chinese en Afghaanse grens naar Pakistaanse havens.

Luchtvaart is afhankelijk van een netwerk van 26 luchthavens, waarvan de helft verharde landingsbanen heeft. De belangrijkste internationale toegangspoort in Doesjanbe biedt verbindingen met regionale hoofdsteden en Russische steden. Wegverbeteringen en tunnelprojecten in Anzob, Shakhristan en elders zijn gericht op het vergemakkelijken van de toegang, ongeacht hoogte en weersomstandigheden.

Toeristen ontmoeten een land vol contrasten. De bescheiden Zijderoutestadjes van Ferghana – Choedzjand, Isfara en Istaravshan – hebben nog steeds madrassa-binnenplaatsen en bazaarstraatjes. In Panjakent liggen de proto-stedelijke ruïnes van Sarazm en de overblijfselen van Sogdische woningen. Het Fanngebergte in Zeravshan trekt klimmers naar granieten bergkammen en gletsjermeren. Verderop slingert de Pamir Highway zich door dorpen die zich vastklampen aan rivieroevers te midden van toppen die tot 4500 meter hoog reiken. Doesjanbe biedt lommerrijke lanen, indrukwekkende monumenten en handgestikt borduurwerk dat in bazaars te zien is.

Praktische zaken vereisen planning. De somoni, verdeeld in 100 diram, circuleert meestal in munten van één, drie en vijf somoni. Banken en geldautomaten geven contant geld uit; creditcards werken bijna uitsluitend via Visa-netwerken. Prijzen in bazaars nodigen uit tot onderhandelen; fysieke winkels hanteren vaste prijzen. Bezoekers dienen somoni mee te nemen, aangezien het gebruik van vreemde valuta in strijd is met de lokale wetgeving. Gepast geld blijkt vaak moeilijk te vinden, omdat handelaren afronden naar het dichtstbijzijnde hele biljet, maar gepast geld vragen lukt meestal wel.

De veiligheidsrisico's voor kleine criminaliteit blijven laag; de lokale bevolking biedt gastvrijheid en zakkenrollen komen zelden voor. Veiligheidsproblemen doen zich voor nabij de Afghaanse grens en in afgelegen Pamiri-nederzettingen. Na zonsondergang brengt alleen reizen op het platteland grotere risico's met zich mee. De politie kan middelen tekortkomen en er worden omkopingsverzoeken gedaan; veinzen van misverstanden kan vaak de eisen ontkrachten. Stroom- en wateronderbrekingen kunnen dagen duren; het meenemen van draagbare opladers en extra batterijen vermindert het ongemak.

Culturele normen verdienen respect. Bezoekers dienen buiten Doesjanbe bescheiden kleding te dragen – schouders en knieën bedekken – en een hoofddoek te dragen bij moskeebezoek. De toegang voor vrouwen blijft echter beperkt en is meestal beperkt tot uren buiten het gebed of begeleide groepen. Interactie met ouderen vereist een hand op het hart. Openbare uitingen van genegenheid tussen mensen van hetzelfde geslacht kunnen, hoewel niet illegaal, vijandigheid oproepen in een conservatieve samenleving. Gesprekken over politiek, met name over Rusland of Afghanistan, kunnen spanningen veroorzaken.

Alleenreizende vrouwen vinden Tadzjikistan over het algemeen veilig als ze gewend zijn aan zelfstandig reizen. Discrete kleding, een trouwring als voorzorgsmaatregel tegen ongewenste aandacht en groepsuitstapjes naar afgelegen hooglanden verhogen het comfort. Vrouwelijke gidsen werken via de Pamir Eco-Cultural Tourism Association voor trektochten in regio's waar mannelijk gezelschap ongemakkelijk kan zijn.

Exportregels verbieden de verwijdering van onbewerkte stenen, metalen of sieraden zonder officiële merktekens. Fotografie van bepaalde overheidsgebouwen kan leiden tot juridische sancties. Drugsdelicten worden zwaar bestraft. Ambassades bieden hulp in noodgevallen of bij paspoortkwesties.

Drie UNESCO-locaties getuigen van het erfgoed van het land: het archeologische landschap van Sarazm, de oude stad Panjakent en de bergachtige uitgestrektheid van het Tadzjiekse Nationaal Park. Deze locaties bieden tastbare links naar eeuwenlange menselijke inspanningen tegen een achtergrond van torenhoge bergtoppen.

De bergtoppen, valleien en culturele erfenissen van Tadzjikistan verzetten zich tegen oppervlakkige weergave. De bevolking draagt ​​de sporen van eeuwenlange heerschappij en steppen. Stenen monumenten herinneren aan verdwenen dynastieën, terwijl irrigatiekanalen net zo zeker een herinnering met zich meedragen als water. Voor wie de kronkelende wegen doorkruist, onthult het land zijn vorm niet alleen in weidse vergezichten, maar ook in het rustige ritme van het dagelijks leven: ouderen verzameld bij een theehuis, markten vol met onderhandelingsstemmen en de constante puls van de lente die smelt in de hooglanden die het karakter van het land bepalen.