Riyad

Riyad is het bepalende hart van Saoedi-Arabië, zowel in zijn huidige rol als in zijn gelaagde verleden. Van een bescheiden oase op het Nadjd-plateau tot een metropool die tot de snelst groeiende steden ter wereld behoort, verweeft de geschiedenis geografie, geschiedenis, bestuur en de spanning tussen diepgewortelde traditie en urgente moderniteit.

Riyad ligt ongeveer 600 meter boven zeeniveau aan de oostelijke rand van de an-Nafud-woestijn en beslaat droog terrein, onderbroken door de kronkelende Wadi Hanifa. De hoogte tempert de hitte enigszins, maar de zomers overschrijden de temperaturen nog steeds regelmatig de 43 °C. De regenval is over het algemeen schaars; een bescheiden deel valt in de lentemaanden maart en april, terwijl zomerstormen uitzonderlijk zijn en vaak zand meevoeren dat het zicht beperkt tot minder dan tien meter. Een dramatische herinnering kwam op 1 en 2 april 2015, toen een enorme stofstorm vliegtuigen aan de grond hield en scholen in de stad sloot. De winters daarentegen blijven mild en kort.

Ondanks deze barre omstandigheden trekt Riyad jaarlijks zo'n vijf miljoen bezoekers, waarmee het de negenenveertigste plaats inneemt in de top 49 van meest bezochte steden ter wereld en de zesde in het Midden-Oosten. De centrale ligging op het Arabisch Schiereiland, aan het kruispunt van belangrijke snelwegen, versterkt de rol van de stad als politieke hoofdstad en regionaal knooppunt voor handel en cultuur.

De naam "Riyadh" verschijnt voor het eerst in Arabische kronieken in 1590, verwijzend naar de verspreide clusters van tuinen en wetlands langs de wadi. Pas in 1745 versmolt het gebied tot een versterkte stad onder Dahham ibn Dawwas van het naburige Manfuha. Hij omringde de nederzetting met lemen muren en bouwde er een paleis, waaraan de plaats zijn naam ontleende – "de tuinen" – verwijzend naar de groene oases die binnen die muren waren veroverd.

In 1744 bracht een alliantie tussen Muhammad ibn 'Abd al-Wahhab en Muhammad bin Saud, heerser van het nabijgelegen Diriyah, Riyad onder hun controle. Hun domein, later de Eerste Saoedische Staat genoemd, bleef bestaan ​​tot 1818, totdat het door de Ottomanen gesteunde leger het ontbond. De Tweede Saoedische Staat ontstond onder Turki ibn Abdullah, die Riyad in 1825 tot zijn hoofdstad maakte, maar zijn gezag ondermijnde door het Rashidi-emiraat, dat bondgenoot was van Istanbul.

Aan het begin van de twintigste eeuw heroverde Abdulaziz ibn Saoed – in het Westen kortweg Ibn Saoed genoemd – Riyad in 1902 door het Masmak-fort te veroveren op het garnizoen van de Rashidi's. Deze prestatie werd een symbool van zijn ambitie en heldendom. In de daaropvolgende twee decennia herenigde hij de verschillende regio's Nadjd en Hidjaz en riep in september 1932 het koninkrijk Saoedi-Arabië uit, met Riyad als hoofdstad. Het bestuur bleef geconcentreerd in de oude stad tot 1938, toen Ibn Saoed zijn hof verplaatste naar het nieuw gebouwde Murabbapaleis aan de noordrand van de stad.

De verwijdering van de stadsmuren in de jaren vijftig markeerde het einde van de ommuurde oase en het begin van een uitgestrekt stedelijk tijdperk. Waar ooit een vierkante kilometer volstond, breidde Riyad zich uit en nam naburige dorpen zoals Diriyah, Manfuha en Wadi Laban in zich op. In de jaren zestig was de bevolking gestegen tot 150.000; in 2022 overschreed ze de zeven miljoen, waarmee Riyad de dichtstbevolkte stad van het koninkrijk en de op twee na grootste stad in het Midden-Oosten werd. Inwoners vormen ongeveer 64 procent van de inwoners, terwijl expats – voornamelijk Indiërs (13,7 procent) en Pakistanen (12,4 procent) – de rest uitmaken.

Als zetel van de monarchie en de regering huisvest Riyad de Hoge Raad van Justitie, de Raadgevende Vergadering (Shura-raad), de Raad van Ministers en het hof van de koning. Meer dan 114 buitenlandse ambassades zijn gevestigd in de diplomatieke wijk ten westen van de stad. De gemeente Riyad bestuurt 15 districten onder een burgemeester – sinds juli 2020 Faisal bin Abdulaziz bin Mohammed bin Ayyaf Al-Muqrin – terwijl de Koninklijke Commissie voor de stad Riyad, onder voorzitterschap van gouverneur Faisal bin Bandar Al Saud, de langetermijnplanning vormgeeft.

Met het oog op de toekomst heeft Riyad het recht verworven om Expo 2030 te organiseren. Het is daarmee de tweede Arabische metropool die een wereldtentoonstelling organiseert, na Expo 2020 in Dubai.

Riyad heeft zich ontwikkeld tot de financiële grootmacht van het koninkrijk. Grote banken – de Saudi National Bank, Al-Rajhi, Samba Financial Group – en multinationals zoals SABIC, Almarai en STC hebben hun hoofdkantoor aan King Fahd Road (Highway 65). Het King Abdullah Financial District, dat rond deze hoofdweg verrijst, behoort tot de grootste zakenwijken ter wereld. Twee kenmerkende torens – het Faisaliyah Centre en het Kingdom Centre – vormen de skyline van de stad langs Olaya Road, de belangrijkste commerciële as.

De bevolkingsgroei, aangewakkerd door stijgende geboortecijfers, immigratie en toenemende werkgelegenheid, heeft vrijwel elke andere wereldstad overtroffen. De gemeente en de Koninklijke Commissie houden nu toezicht op een complex geheel van nieuwe wijken, commerciële zones en infrastructuurprojecten die ontworpen zijn om de groeiende aantallen op te vangen.

Er zijn weinig overblijfselen van de oorspronkelijke stadsmuren bewaard gebleven, behalve het Masmak Fort – een compacte, vierkante vesting van lemen bakstenen die nu dienstdoet als museum vlakbij het Klokkentorenplein (in de volksmond "Chop Chop Plein"). Elders binnen de oude stadsgrenzen staan ​​fragmenten van een muur en een poort, samen met verspreide traditionele lemen huizen, waarvan vele in verschillende stadia van verval.

Het Murabbapaleis, gebouwd tussen 1936 en 1938, luidde de moderne periode van Riyad in. Tegenwoordig maakt het deel uit van het King Abdulaziz Historical Centre, waartoe ook het Nationaal Museum van Saoedi-Arabië behoort. Deze instelling, opgericht in 1999, bracht artefacten uit het hele koninkrijk samen: de meteoriet die bekend staat als de "Camel's Hump", die in 1966 werd gevonden op de inslaglocatie van Wabar, verwelkomt bezoekers nu in de grote hal.

Buiten de stad zelf liggen nog meer overblijfselen van het erfgoed van Najdi. De wijk Turaif in Diriyah, die in juli 2010 op de UNESCO Werelderfgoedlijst werd geplaatst, herbergt de lemen paleizen en bouwwerken van de Eerste Saoedische Staat. Binnen het gebied bevinden zich het Salwa Paleis, het Saad bin Saud Paleis, het Gastenhuis, het Turaif Badhuis en de Imam Muhammad bin Saud Moskee.

In het hedendaagse tijdperk domineren drie wolkenkrabbers:

• Kingdom Centre (300 m, 99 verdiepingen), geopend in 2002. Ontworpen door Ellerbe Becket en Omrania, heeft het een opvallende omgekeerde boog bij de top, verbonden door een luchtbrug met panoramisch uitzicht. De oostvleugel herbergt een winkelcentrum met drie verdiepingen, waaronder een verdieping alleen voor vrouwen. Het gebouw won de Emporis Skyscraper Award voor ontwerp en functionaliteit.
• Burj Rafal (307,9 m), voltooid in 2014 door de P&T Group. De toren met gemengd gebruik biedt plaats aan 474 woningen en een hotel met 349 kamers – oorspronkelijk Kempinski, nu opererend onder de vlag van JW Marriott.
• Al Faisaliyah Centre (44 verdiepingen), de eerste wolkenkrabber van Riyad. Het is ontworpen door Foster and Partners en wordt bekroond door een gouden bol, geïnspireerd op een balpen. Het gebouw herbergt een restaurant en een openluchtobservatiedek. De basis bevat een luxe winkelcentrum en hotelvleugels.

Andere architectonische hoogtepunten zijn onder meer de Riyadh TV Tower (170 m, gebouwd tussen 1978 en 1981) op het terrein van het Ministerie van Informatie. Het was de geboorteplaats van in Saoedi-Arabië geproduceerde televisiedrama's, van de film 1000 Nights and Night uit 1983 tot de satirische serie Tash Ma Tash (1986), die de eerste tekenen van medialiberalisering inluidde.

Na decennia waarin traditionele bouwwerken routinematig werden gesloopt, leggen de Saoedische autoriteiten nu de nadruk op het behoud van erfgoed. De Saoedische Commissie voor Toerisme en Nationaal Erfgoed leidt de restauratiewerkzaamheden in Riyad en daarbuiten, met als doel lemen gebouwen te redden en historische kernen nieuw leven in te blazen.

Archeologische initiatieven in de hoofdstad strekken zich uit tot de Ain Heet-grot, gelegen nabij het dorp Heet ten westen van de Al Kharj-weg. Het diepe ondergrondse meer, naar schatting 150 meter diep, behoort tot de meest toegankelijke speleologische vindplaatsen in de regio. Dichterbij houdt de gemeente toezicht op het onderhoud van vijf voormalige stadspoorten – Thumaira, Al-Suwailen, Dukhna, Al-Madhbah en Shumaisi – en vier paleisachtige residenties: het Musmak Paleis, het Murabba Paleis, het Atiqah Paleis (behorend tot Prins Muhammad bin Abdul Rahman) en het Al Shamsiah Paleis (behorend tot Saud Al Kabeer).

De groei van Riyad wordt weerspiegeld door ambitieuze transitprojecten. King Khalid International Airport, 35 kilometer noordelijker, verwerkte in 2013 meer dan 20 miljoen passagiers. De plannen voorzien nu in zes parallelle landingsbanen en meerdere terminals die in 2030 jaarlijks 120 miljoen reizigers kunnen bedienen en in 2050 zelfs 185 miljoen.

Binnen de stad heeft het King Abdulaziz Public Transport Project zowel bus- als treinnetwerken gelanceerd. Het Riyadh Bus-systeem omvat 87 routes, 842 voertuigen en ongeveer 3.000 haltes, verspreid over 1.905 kilometer; in 2024 vervoerde het zo'n 50 miljoen passagiers. De metro van Riyadh – 's werelds langste netwerk zonder bestuurder – heeft als doel de verkeersdrukte te verminderen. Saudi Arabia Railways exploiteert passagiers- en goederenlijnen oostwaarts naar Dammam, met toekomstige verbindingen gepland naar Jeddah, Mekka, Buraidah, Ha'il en de noordelijke provincies.

Een netwerk van snelwegen verbindt de hoofdstad met het omliggende koninkrijk. Een binnenste ringweg omsluit de kern van Riyad; een buitenring verbindt de voorsteden. King Fahd Road (Highway 65) en Makkah Road (Highway 40) doorkruisen het stadscentrum en kruisen elkaar ter hoogte van het Cairo Square, dat eerder een klaverbladknooppunt dan een conventioneel plein is. Deze wegen leiden het verkeer door zakendistricten zoals Olaya en Sulaymaniyah – waar de Faisaliyah- en Kingdom-torens commerciële clusters vormen – en richting de diplomatieke wijk verder naar het westen.

Riyad blijft in essentie autogeoriënteerd. Straatadressen maken plaats voor herkenningspunten en postbussen. Voor nieuwkomers zijn gps of actuele digitale kaarten essentieel. Inwoners moeten te allen tijde een geldig identiteitsbewijs bij zich hebben – paspoort, nationale identiteitskaart of iqama – om controleposten te passeren en diensten te beveiligen; gegevens van de sponsor worden vaak opgevraagd.

Het sociale leven van expats speelt zich vaak af in privéverblijven en georganiseerde bijeenkomsten. De conservatieve structuur van de stad beperkt bepaalde vormen van openbaar vermaak; alcohol is verboden en gendersegregatie blijft in veel openbare ruimtes bestaan. Toch hebben beperkte hervormingen onder kroonprins Mohammed bin Salman de toegang tot winkelcentra voor alleenstaande mannen vergemakkelijkt en een aantal vrijetijdsgelegenheden heropend.

De beveiliging is streng sinds een reeks aanslagen op westerlingen tussen 2002 en 2004, waaronder schietpartijen, bomaanslagen en ontvoeringen. Na de bomaanslagen op het complex op 12 mei 2003 hebben de Saoedische troepen de controle verscherpt; soortgelijke incidenten hebben zich sindsdien niet meer voorgedaan. De criminaliteit is laag naar wereldwijde maatstaven, maar de verkeersveiligheid vormt het grootste risico. Lokale verkeersregels negeren vaak snelheidslimieten, rijstrookdiscipline en verkeerslichten. Buitenlanders wordt geadviseerd defensief te rijden, royaal te claxonneren en gebaren die verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden, te vermijden.

De evolutie van Riyad van versterkte oase tot wereldwijde megastad weerspiegelt de bredere transformatie van het koninkrijk. De skyline combineert nu oude forten en binnenplaatsen met torenhoge glazen torens. De spanning tussen conservatieve tradities en dringende modernisering blijft voelbaar, en de volgende hoofdstukken zullen testen hoe effectief de stad erfgoedbehoud weet te verenigen met de groeiende vraag naar openheid en leefbaarheid. De organisatie van Expo 2030 zal Riyad aan de wereld presenteren en de stad uitdagen om haar sobere erfgoed in evenwicht te brengen met de kosmopolitische aspiraties die ze vandaag de dag omarmt.