Ałmaty

Almaty ligt op een brede vlakte aan de voet van de Trans-Ili Alatau. Het netwerk van brede boulevards en met bomen omzoomde lanen strekt zich uit van zo'n 700 meter boven zeeniveau aan de noordrand van de stad tot bijna 900 meter waar het tegen de berghellingen aanligt. Twee rivieren, de Grote en de Kleine Almaty, ontspringen vanaf de bergtoppen en doorsnijden de stad voordat ze uitmonden in de steppen. Met meer dan twee miljoen inwoners in het grootstedelijk gebied is Almaty de op één na grootste stad van Centraal-Azië en de vierde binnen het Gemenebest van Onafhankelijke Staten.

De nederzetting, gesticht in 1854 als een Russische militaire post aan de linkeroever van de Almaty, kreeg de naam Verny voordat ze de Sovjetnaam Alma-Ata kreeg. Regelmatige aardbevingen beïnvloedden de vroege stadsontwikkeling: de aardbeving van 1887 verwoestte bijna achttienhonderd bakstenen huizen en kostte meer dan driehonderd mensen het leven. Bij de wederopbouw nam de stad de Russische neostijlen over onder architecten zoals Paul Gourdet, wiens ontwerpen voor openbare scholen en koopmanshuizen sierlijke details combineerden met lokaal hout. Een houten kathedraal van Andrei Zenkov, gebouwd in 1907 van Tiensjan-sparrenhout, doorstond een daaropvolgende aardbeving met een kracht van tien en staat vandaag de dag gerestaureerd als een van de hoogste houten bouwwerken ter wereld.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verhuisden industrieën en instellingen hierheen, buiten het bereik van het front, waardoor universiteiten, ziekenhuizen en een multiculturele beroepsbevolking, waaronder Slaven, Oeigoeren en Koreanen, zich vestigden. De stad was vanaf 1929 de hoofdstad van de Kazachse Socialistische Sovjetrepubliek en kortstondig van het onafhankelijke Kazachstan, tot 1997, toen de regering de zetel naar het noorden verplaatste, naar Akmola (nu Astana). Ondanks het afstaan ​​van die status behoudt Almaty haar autonomie als "stad van republikeinse betekenis" en telt acht districten binnen haar grenzen.

Op economisch vlak genereert Almaty ongeveer een vijfde van het bbp van Kazachstan en huisvest het de grootste financiële instellingen van het land – Halyk Bank, Kaspi Bank – en de effectenbeurs van Kazachstan. Bedrijfstorens delen de skyline met overblijfselen van het Sovjetmodernisme: het Hotel Kazakhstan uit 1977 en het Paleis van de Republiek, voltooid in 1970. Een recent project, het Almaty Financial District en Esentai Park, zal kantoortorens en het eerste Ritz-Carlton van het land huisvesten in een multifunctionele toren van zevenendertig verdiepingen, ontworpen door het team achter het 7 World Trade Center in New York.

Het stedelijk vervoer omvat de metro van Almaty, geopend in 2011, naast een uitgebreid netwerk van bussen, trolleybussen en regionale treinen bij station Almaty-2. Almaty International Airport, vijftien kilometer ten noordoosten van het centrum, verwerkt jaarlijks meer dan negen miljoen passagiers en verbindt de stad met bestemmingen in heel Europa, Azië en daarbuiten. Binnenlandse luchtvaartmaatschappijen verbinden elke regionale hoofdstad, terwijl Air Astana hier haar hoofdkantoor heeft. Sinds 2016 is er een fietsdeelsysteem, Almaty-bike, actief en intercitybusterminals bedienen routes naar Kirgizië en China.

Het culturele leven in Almaty is gebaseerd op de ligging aan de Zijderoute en de aanwezigheid van Russische intellectuelen die hier in de negentiende eeuw in ballingschap leefden. Het Abai Kazachse Staatsopera- en Ballettheater, opgericht in 1934, vormt de basis voor een podiumkunstenscene naast het Auezov Russisch Dramatheater, het Engelstalige KELT binnen de KIMEP-universiteit en het experimentele Artishock. Musea zijn gegroepeerd rond de Zenkovkathedraal in het Park van de 28 Panfilov-gardisten – een eerbetoon aan infanteriehelden die een Duitse opmars naar Moskou vertraagden. Daar belicht het centrale staatsmuseum de Kazachse geschiedenis van prehistorische nomaden tot het hedendaagse stadsleven; het Kastejev Staatsmuseum voor Kunst bewaart werken van Kazachse meesters naast Europese schilderijen geschonken door Moskou en Leningrad; en een reeks gespecialiseerde collecties belicht muziekinstrumenten, militaire geschiedenis, spoorwegen en opmerkelijke lokale figuren zoals toneelschrijver Mukhtar Auezov of componist Nurgisa Tlendiev.

Groene ruimte bepaalt een groot deel van de stedelijke ervaring. In de zomer spuiten fonteinen langs wandelpromenades, waarvan het irrigatienetwerk is aangesloten op het water uit de bergen. Elk voorjaar viert de stad een "Dag van de Fonteinen", wanneer meer dan honderd waterpartijen na hun winterslaap weer tot leven komen. Stadsparken – het Eerste Presidentspark met zijn dendrologische collecties, het Panfilovpark onder de Zenkovkathedraal – bieden schaduwrijke lanen en statige monumenten. Aan de rand van de stad begint het Nationaal Park Ile-Alatau in beboste heuvels, met paden die naar alpenweiden leiden.

Almaty fungeert als centrum voor wintersport. Medeu, de openluchtijsbaan op 1691 meter hoogte, kreeg de bijnaam "recordfabriek" nadat atleten meer dan honderd wereldrecords vestigden in de ijle berglucht op het zorgvuldig onderhouden ijs. Nog hoger gelegen is het skigebied Shymbulak, op 2200 meter hoogte, geopend van november tot mei en biedt nachtskiën op 's werelds hoogste verlichte pistes. Het Grote Meer van Almaty, op 2511 meter hoogte, ligt vijftien kilometer over de weg; het turquoise oppervlak reflecteert toppen van meer dan vierduizend meter en dient als een belangrijk drinkwaterreservoir.

Het klimaat kent grote extremen. De zomers brengen in juli gemiddeld 23,8 °C tot de maximumtemperatuur, terwijl de minimumtemperatuur in januari gemiddeld –4,7 °C bedraagt. De vorst begint meestal half oktober en maakt rond half april plaats voor lentewind. Toch kan er nog sneeuw vallen tot in mei – zelfs op 17 juni in 1987 – en het centrum van de stad, beschermd door een hitte-eiland, zorgt ervoor dat de vorst ongeveer een week later begint dan in de noordelijke voorsteden. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​650–700 mm, waarvan meer dan een derde in april en mei valt. De wind waait meestal uit het zuidoosten en bereikt op een tiental dagen per jaar snelheden van meer dan 15 m/s.

Herkenningspunten vormen een overzicht van de verschillende lagen van Almaty. De Hemelvaartskathedraal, met zijn heldere gevel in custard- en poedersuikertinten, overleefde de eerste aardbevingen en hervatte in 1997 de orthodoxe kerkdiensten. Vlakbij staan ​​de elegante Sint-Nicolaaskathedraal, de Centrale Moskee met zijn marmeren interieur en de heropgebouwde Sophiakathedraal op het voormalige kloosterterrein. Een kabelbaan verbindt de stad met de Kök Töbe-heuvel, waar een kermis en restaurants zich bevinden naast een 371,5 meter hoge televisietoren – een stalen constructie die ontworpen is voor seismische bestendigheid en 's nachts zichtbaar is onder zoeklichten.

Festivals en evenementen kenmerken de kalender. Nauryz Myrami, dat rond 21 maart wordt gevierd, viert de lente-equinox met familiediners en straatfeesten. De Almaty Marathon en een onafhankelijk filmfestival vinden elk jaar in september plaats. In de winter organiseerde de Medeuvallei de Aziatische Winterspelen van 2011 en de Winter Universiade van 2017; de stad streefde ook naar de Olympische Winterspelen van 2022, wat haar geschiktheid voor internationale competitie onderstreepte. Op het gebied van volksgezondheid gaf de Alma-Ata Primary Healthcare Conference van 1978 vorm aan het wereldwijde beleid inzake gemeenschapsgeneeskunde.

Onderwijs, al lange tijd een belangrijk onderdeel van de identiteit van de stad, concentreert zich op de Al-Farabi Kazakh National University en instellingen zoals de Kazachs-Britse Technische Universiteit, de International Information Technology University en de Narxoz Universiteit. Deze trekken studenten uit heel Centraal-Azië aan.

De cultuur van Almaty is tot in de bodem terug te vinden. Wilde appels (Malus sieversii) groeien in de omliggende heuvels, de genetische voorouders van moderne variëteiten. Deze inheemse vrucht ontleent zijn naam aan de stad – alma betekent appel – en roept een landschap op waar nomadische herders ooit hun kuddes lieten grazen onder met appelbomen bezaaide bossen. Tegenwoordig combineert de "Zuidelijke Hoofdstad" de erfenis van de Sovjet-Unie, de wereldwijde financiële wereld en opkomende innovatie, met hoogbouwwijken grenzend aan groene parken en bergpaden net buiten de stadsrand. In de loop van meer dan anderhalve eeuw is Almaty zowel een schakel geworden met het verleden van Kazachstan als een platform voor de evoluerende toekomst ervan.