Jordanië

Jordanië beslaat een smal stuk land aan de zuidoostelijke rand van de Levant, waar de contouren van Azië, Afrika en Europa samenkomen. Van de noordelijkste bergruggen bij Umm Qais tot de oevers van Aqaba aan de Rode Zee beslaat het koninkrijk ongeveer 400 kilometer. Het grenst in het noorden aan Syrië, in het noordoosten aan Irak, in het oosten en zuiden aan Saoedi-Arabië, en in het westen aan Israël en de Westelijke Jordaanoever. Aan de westkant stroomt de Jordaan door de Riftvallei naar de Dode Zee, waarvan het oppervlak meer dan 420 meter onder de zeespiegel ligt – het laagste punt op aarde. Een korte kuststrook aan de Golf van Aqaba verbindt Jordanië met de Rode Zee, terwijl Amman, gelegen tussen heuvels nabij het centrum van het noordwesten, zowel de hoofdstad als het belangrijkste stedelijke centrum is.

De menselijke aanwezigheid in wat nu Jordanië is, gaat terug tot het paleolithicum. Tijdens het eerste millennium voor Christus ontstonden er drie koninkrijken ten oosten van de Jordaan: Ammon rond het huidige Amman, Moab in de heuvels ten zuiden van de Dode Zee en Edom verder naar het zuiden. In de derde eeuw voor Christus vestigden Arabische kolonisten, bekend als de Nabateeërs, zich in Petra, waar ze uitgebreide gevels in rode zandsteen uithakten. Onder Hellenistische en vervolgens Romeinse heerschappij vormden een reeks steden de Dekapolis – een federatie waarvan de overblijfselen onder andere de theaters in Jerash en de zuilen in Gadara omvatten. De Byzantijnse overheersing duurde voort tot de zevende eeuw, toen gewapende aanvallen de regio onder opeenvolgende islamitische kalifaten brachten: eerst de Rashidun-, vervolgens de Omajjaden- en de Abbasiden-dynastieën. De Ottomaanse heerschappij begon in het begin van de zestiende eeuw en duurde tot de Eerste Wereldoorlog, toen de Arabische Opstand, onder leiding van Sharif Hussein van Mekka, het Ottomaanse gezag brak. In 1921 installeerden Britse bestuurders Abdullah I als emir van Transjordanië onder mandaat van de Volkenbond. Transjordanië verkreeg volledige onafhankelijkheid in 1946 en nam al snel de naam Hasjemitisch Koninkrijk Jordanië aan. In het conflict van 1948, dat volgde op het einde van het Britse mandaat in Palestina, bezette en annexeerde Jordanië de Westelijke Jordaanoever, een claim die in 1988 werd opgegeven. Een formeel vredesverdrag met Israël volgde in 1994.

De fysieke vorm van Jordanië contrasteert met een vruchtbaar noordwesten met een dor binnenlandplateau en woestijnen in het oosten. Glooiende heuvels en immergroene bossen lopen steil af naar de slenk, waar de rivieren de Jordaan en de Yarmuk ontspringen en naar de Dode Zee stromen. Voorbij de vallei ligt een uitgestrekt steenplateau met oases bij Azraq en Ruwaished. Het klimaat weerspiegelt deze variatie: kust- en hooglandgebieden ontvangen winterregen en milde zomers; het binnenland kampt met verzengende hitte, getemperd door een lage luchtvochtigheid en nachtelijke briesjes, en de wintertemperaturen dalen zo laag dat er af en toe sneeuw valt op hoger gelegen grond. De gemiddelde zomertemperaturen schommelen rond de 32 °C, met korte pieken boven de 40 °C; de wintergemiddelden dalen tot ongeveer 11 °C, vergezeld van periodieke buien.

Ondanks de 89.341 vierkante kilometer grote oppervlakte heeft Jordanië minder dan twee procent bosbedekking – zo'n 1.500 vierkante kilometer – en is het daarmee een van de minst beboste landen ter wereld. Toch herbergt het gevarieerde reliëf meer dan 2.000 plantensoorten. Dennen, eiken, pistachenoten en wilde olijfbomen vormen gordels in het noordwesten; daarachter liggen struiken en steppevegetatie. Tot de emblematische flora behoren de Aleppoden, de zwarte iris en de Fenicische jeneverbes. Zoogdieren, van de Arabische wolf tot de Nubische steenbok, bewonen reservaten zoals Shaumari en Dana – gebieden die sinds 1966 onder toezicht staan ​​van de Royal Society for the Conservation of Nature. Vogels variëren van de hop tot de oorgier. Vier terrestrische ecoregio's komen samen binnen de grenzen van Jordanië, van droge graslanden tot coniferen-sclerofiele bossen.

Administratief gezien is het koninkrijk verdeeld in twaalf gouvernementen, die grofweg gegroepeerd zijn in noordelijke, centrale en zuidelijke regio's. Elk gouvernement bestuurt districten en subdistricten vanuit een hoofdplaats. Stedelijke centra concentreren zich in het noordwesten: naast Amman rijzen steden zoals Irbid, Zarqa, Jerash, As-Salt en Madaba op, waar regenval en bodem landbouw mogelijk maken. Aqaba vormt het hart van het zuiden als haven en badplaats.

Demografisch gezien telt Jordanië zo'n 11,5 miljoen inwoners, waarmee het de elfde meest bevolkte Arabische staat is. Ongeveer 95 procent hangt de soennitische islam aan; christelijke gemeenschappen, die tot de oudste ter wereld behoren, vertegenwoordigen ongeveer vier procent. Arabische Palestijnen vormen een aanzienlijk deel – velen hebben het staatsburgerschap – terwijl kleinere groepen Circassiërs, Armeniërs, Tsjetsjenen, Druzen, Baháʼí's en Mandeeërs zijn. Arabisch is de officiële taal, met Modern Standaard Arabisch dat op scholen wordt onderwezen en Jordaans Arabisch in de omgangstaal. Engels fungeert als taal in de handel en het hoger onderwijs; andere talen zijn Tsjetsjeens, Armeens, Tagalog en in toenemende mate Duits. Sinds 1948 heeft Jordanië golven vluchtelingen opgenomen: Palestijnse ballingen, Irakezen na 2003 en meer recent zo'n 1,4 miljoen Syriërs, wat de middelen beperkt, maar een al lang bestaand beleid van asiel weerspiegelt.

De Jordaanse economie heeft een lage middeninkomensstatus met een Human Development Index die bijna 100e staat. Het bbp, ongeveer 39 miljard dollar in 2016, is verdeeld over handel en financiën, transport, nutsvoorzieningen en bouw, industrie en mijnbouw. ​​Landbouw blijft beperkt door land en water, dat laatste schaars is met ongeveer 97 kubieke meter per persoon per jaar – onder de drempel van 'absolute schaarste'. Water is afkomstig van de rivieren de Jordaan en de Yarmuk, de Disi-aquifer en tien dammen, terwijl de oude Jawa-dam, die dateert uit het vierde millennium voor Christus, getuigt van vroege waterbouwkunde.

Energiebronnen omvatten een bescheiden binnenlandse gasproductie uit het Risha-veld en aanzienlijke importen van olie en vloeibaar aardgas. In de jaren 2010 werd de capaciteit van zonne- en windparken – de Tafila-, Shams Ma'an- en Quweira-centrales in Iqtila – met meer dan een gigawatt uitgebreid, waardoor het aandeel hernieuwbare energie in de elektriciteitsproductie steeg van 3 naar 8 procent in 2019. Jordanië beschikt ook over de op vier na grootste olieschaliereserves ter wereld en onderzoekt kleine modulaire reactoren na een voorlopig stopgezet reactorplan. Fosfaatwinning in het zuiden plaatst Jordanië tussen de grootste producenten van dit mineraal ter wereld.

Handelsovereenkomsten verbreden markten: Jordanië trad in 2000 toe tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en ondertekende het eerste vrijhandelsverdrag tussen een Arabische staat en de Verenigde Staten. Het land heeft ook een geavanceerde status binnen de Europese Unie. Ondanks deze banden is de groei gestagneerd. De financiële crisis van 2008 en de Arabische Lente drukten toerisme en investeringen; herhaalde aanvallen op pijpleidingen tussen Egypte en Jordanië dreven de elektriciteitskosten omhoog. De toestroom van vluchtelingen zorgt voor jaarlijkse uitgaven van meer dan 2,5 miljard dollar, deels gecompenseerd door buitenlandse hulp. Overheidsmaatregelen, waaronder bezuinigingsmaatregelen die in 2016 zijn gestart, zijn gericht op het terugdringen van de schuld van meer dan 90 procent van het bbp naar een doelstelling van 77 procent.

De infrastructuur ondersteunt de rol van Jordanië als transitknooppunt. De hoofdwegen zijn bijna 6000 kilometer lang, met secundaire wegen en zijwegen voor extra verbindingen. Een historische Hidjaz-spoorlijn wacht op heropleving voor passagiersvervoer. Drie internationale luchthavens – Queen Alia en Amman Civil bij Amman, en King Hussein International in Aqaba – bedienen bezoekers. De terminals van Queen Alia, geopend in 2013, verwerken jaarlijks meer dan 16 miljoen passagiers. De haven van Aqaba, de enige zeehaven van Jordanië, werd erkend als de beste containerterminal van de regio vanwege zijn strategische ligging tussen de continenten.

Toerisme draagt ​​aanzienlijk bij, met meer dan 100.000 archeologische en natuurlijke locaties. De uit rotsen gehouwen gevels van Petra trekken bezoekers van over de hele wereld; de zuilengalerijen van Jerash onthullen Romeinse stedenbouw. ​​Christelijke bezienswaardigheden – doopbaden in Al-Maghtas, de begrafenis van Mozes op de berg Nebo, Byzantijnse mozaïeken in Madaba – vormen een aanvulling op de islamitische heiligdommen van de metgezellen van de profeet. De kastelen uit de kruisvaarderstijd in Ajloun en het moderne nachtleven in Amman, Irbid en Aqaba spelen in op uiteenlopende smaken. Avontuurlijke activiteiten zijn onder andere wandelen in het Dana-reservaat en langs de 650 kilometer lange Jordan Trail, die in 2015 werd aangelegd om historische en natuurlijke hoogtepunten met elkaar te verbinden. Aan de oevers van de Dode Zee bevinden zich resorts en spa's, waar mineraalrijk water huidaandoeningen verlicht. Sinds de jaren 70 trekt Jordanië ook medische reizigers aan; in 2010 zochten meer dan 250.000 patiënten uit meer dan honderd landen zorg in privéklinieken.

Het culturele leven combineert erfgoed met hedendaagse expressie. Musea zoals het Jordan Museum in Amman bewaren fragmenten van de Dode Zeerollen en neolithische beelden. De Nationale Galerie voor Schone Kunsten toont moderne werken, terwijl het Archeologisch Museum van Aqaba de maritieme handel in kaart brengt. De film- en muziekscene breidt zich uit: Theeb ontving in 2016 een Oscarnominatie. Festivals zoals het jaarlijkse muziekevenement in Jerash brengen regionale artiesten; alternatieve rockbands – El Morabba3, JadaL en anderen – combineren Arabische teksten met elektrische ritmes. Streetart en galerieën weerspiegelen een groeiende gemeenschap van lokale makers en buitenlandse kunstenaars.

Culinaire gebruiken weerspiegelen de opbrengsten en sociale gebruiken van het land. Olijfolie, afkomstig van een van 's werelds grootste olijfproducenten, vormt de basis voor de gerechten. Mezegerechten omvatten hummus, ful medames, baba ghanoush en tabouleh. Mansaf, rijst met lamsvlees gestoofd in gefermenteerde yoghurt, staat symbool voor gastvrijheid tijdens bijeenkomsten. Desserts variëren van baklava tot knafeh; muntthee en sterke koffie sluiten de maaltijd af. Alcohol is aanwezig in toeristische gelegenheden en het nachtleven in de stad, met arak en lokale bieren en wijnen.

Praktisch advies voor reizigers weerspiegelt de lokale valutagewoonten en sociale normen. De Jordaanse dinar, gekoppeld aan de Amerikaanse dollar met een koers van ongeveer 1,41 USD per dinar, is verdeeld in piasters en fils. Contant geld blijft de norm voor kleine transacties; creditcards werken onregelmatig buiten hotels en belangrijke bezienswaardigheden. Geldautomaten verstrekken biljetten in grote coupures, dus het meenemen van biljetten van één en vijf dinar helpt bij het wisselen. Een dagbudget van slechts 15 JD dekt basismaaltijden, terwijl 25 JD voldoende is voor bescheiden overnachtingen en restaurantbezoeken. Tarieven voor het openbaar vervoer – één dinar per 40 kilometer met de bus, één dinar per vijf kilometer met de taxi – helpen de kosten te beheersen. Geduld bij de wachtrijen is essentieel, want informeel inkorten leidt vaak tot het opbreken van ordelijke rijen; achteraan wachten tot de drukte afneemt, leidt vaak tot snellere service.

Sociale gebruiken weerspiegelen een tolerante maar traditiegerichte samenleving. Bescheiden kleding past bij bezoeken aan religieuze plaatsen; vrouwen mogen zich in stedelijke gebieden zonder zorgen westerse kleding aanmeten. Openlijke kritiek op de koninklijke familie schendt de wetten op majesteitsschennis, ondanks de algemene welwillendheid jegens de monarchie. Discussies over religie nodigen uit tot openheid, hoewel openlijk atheïsme ongemak kan oproepen. Tijdens de ramadan verdient openbaar eten en drinken tussen zonsopgang en zonsondergang terughoudendheid.

De identiteit van Jordanië komt voort uit de verschillende lagen van oude beschavingen, het uithoudingsvermogen van de woestijn en moderne uitdagingen. De strategische ligging, waterschaarste en gastvrijheid voor vluchtelingen bepalen het binnenlands beleid. Cultureel erfgoed en natuurlijke kenmerken trekken zowel wetenschappers als toeristen aan. Economische diversificatie door middel van toerisme, gezondheidszorg, hernieuwbare energie en fosfaten streeft ernaar de schaarste aan hulpbronnen te compenseren. Te midden van deze stromingen handhaaft Jordanië een evenwicht tussen het beheer van de oudheid en de aanpassing aan de eisen van de 21e eeuw.