Netanya

Netanya, gelegen op een kalkstenen klif met uitzicht op de oostelijke oever van de Middellandse Zee, beslaat een strategisch deel van de Israëlische kustvlakte. Ongeveer dertig kilometer ten noorden van Tel Aviv en zo'n zesenvijftig kilometer ten zuiden van Haifa, domineert de stad de centrale Sharonvlakte, een strook vruchtbaar land die eeuwenlang de brug tussen drie continenten heeft gevormd. Netanya ontleent zijn naam aan Nathan Straus, de Joods-Amerikaanse filantroop en mede-eigenaar van Macy's uit het begin van de twintigste eeuw, wiens genereuze bijdragen de jonge nederzetting vormgaven. Meer dan veertien kilometer kustlijn, een overvloed aan wijken en een scala aan culturele instellingen bepalen nu het karakter van de stad, aangezien Netanya is uitgegroeid tot zowel een regionaal knooppunt als een unieke stedelijke entiteit.

Netanya ligt tussen twee seizoensgebonden waterwegen: de Poleg-rivier in het zuiden, naast het Wingate-sportinstituut, en de Avihayil-rivier in het noorden. Ten oosten ervan ligt een mozaïek van moshavim en kibboetsen – de agrarische nederzettingen van de Hefervallei – terwijl daarachter de heuvels van Samaria oprijzen. Toch bleef Netanya gedurende het grootste deel van zijn geschiedenis een ontwikkelingsgebied in een verder open vlakte. Pas in de afgelopen decennia is de stadsuitbreiding begonnen om naburige steden en gemeenten – Kfar Yona, Kadima-Tzoran, Even Yehuda – bij de metropool te betrekken.

Binnen de stad weerspiegelen zo'n vijftig verschillende wijken de evolutie ervan. Vroege wijken, zoals de arbeidersenclave Ein HaTkhelet aan de noordkust, contrasteren scherp met de chique kuststrook ten zuiden van het Carmel Hotel, waar nieuwe promenades en appartementencomplexen uitkijken over de zee. Verder landinwaarts maken industrieterreinen en vierkante woonblokken plaats voor recenter geplande wijken – Ir Yamim, Agamim, Ramat Poleg – elk omgeven door groen en, in sommige gevallen, met uitzicht op het natuurreservaat Poleg.

Eind 2022 bereikte het aantal inwoners van Netanya 233.104, waarmee het de zevende stad van Israël werd. De bevolkingsdichtheid schommelt nu rond de 7.115 mensen per vierkante kilometer. Prognoses suggereren dat de stedelijke kern tegen 2035 zal groeien tot ongeveer 320.000 inwoners. De regio, met nabijgelegen plattelandsgemeenten, krijgt er nog eens 150.000 inwoners bij, die Netanya als hun commerciële en culturele centrum beschouwen.

Historisch gezien is de bevolking van Netanya overwegend Joods en niet-Arabisch, een percentage dat begin jaren 2000 bijna 99,9 procent naderde. Een onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit 2001 registreerde een scheef leeftijdsprofiel onder de jongeren, met bijna een derde van de inwoners jonger dan negentien. De stad nam dat jaar ook meer dan vijftienhonderd immigranten op, wat bijdroeg aan de sociale structuur. In 2008 gaven herkomstgegevens aan dat ongeveer 63.800 inwoners hun wortels vonden in Europa en Amerika, 30.200 in Noord-Afrika, 18.100 in Azië en ongeveer 10.500 in Ethiopië. Inheems geboren Israëliërs vormden meer dan 90.000 inwoners, terwijl ongeveer 71.000 in het buitenland geboren waren. Op zijn beurt is Netanya een brandpunt geworden voor zowel de Ethiopisch-Joodse gemeenschap als de Perzische Joden, die elk culturele en gemeenschappelijke instellingen in de stad in stand houden.

De economie van Netanya draait op drie pijlers: productie, toerisme en dienstverlening. Twee industriezones – één in het zuiden, bekend als Pinchas Sapir of "KA Poleg", de oudere tegenhanger in het noorden – bieden onderdak aan een scala aan bedrijven. Het zuidelijke park is vooral bekend vanwege de vestiging van Israëls eerste IKEA en diverse tech-startups. In 2000 waren er bijna 59.000 werknemers in loondienst, met een gemiddeld maandloon van 4.905 NIS. Zelfstandigen verdienden iets meer, gemiddeld 6.379 NIS per maand, terwijl de salariscijfers voor mannen en vrouwen een genderkloof vertoonden (6.217 NIS versus 3.603 NIS). Zo'n 3.300 inwoners ontvingen een werkloosheidsuitkering en bijna 15.000 mensen kregen een inkomensgarantie, wat de stad noch arm, noch gelijkmatig welvarend maakte.

Het toerisme is in belang toegenomen, aangezien de stranden en promenades van de stad bezoekers uit heel Israël en het buitenland trekken. Negentien hotels bieden meer dan veertienhonderd kamers en een goed onderhouden pad langs de klif – kortweg bekend als de Netanya Promenade – biedt panoramische uitzichten en cafés langs de weg. In negentiende-eeuwse termen zou Netanya ooit 'pittoresk' genoemd kunnen worden; tegenwoordig is de horeca servicegericht en breidt deze zich voortdurend uit.

Ongeveer de helft van de joden in Netanya identificeert zich als seculier, maar de stad kent ook een duidelijke religieuze aanwezigheid. Chabad-centra en jesjiva's zijn overal op de kaart te vinden, terwijl de chassidische dynastie van Sanzer haar Israëlische zetel heeft in het noordelijke kustgebied Kiryat Sanz. Kiryat Sanz, in 1956 gesticht door rabbijn Yekusiel Yehudah Halberstam, groeide al snel uit tot een zelfstandige gemeenschap: onder zijn leiding verrezen scholen, seminaries, synagogen, een kindertehuis, een bejaardentehuis en zelfs een diamantslijperij. Na zijn dood in 1994 nam zijn zoon rabbijn Zvi Elimelech Halberstam de leiding over. In 2010 huisvestte de enclave ongeveer duizend gezinnen, waaronder veel Holocaustoverlevenden, en omvatte het het Laniado Ziekenhuis – een complex met acute, pediatrische en geriatrische zorg dat bijna een half miljoen mensen in de regio bedient.

Culturele gelegenheden reiken verder dan Kiryat Sanz. Het Well House museum, gevestigd in een gebouw uit 1928, bewaart de vroegste agrarische wortels van Netanya. Het Tribes of Israel Pearl Museum belicht het Jemenitisch-Joodse erfgoed; het Shlomo Dror Art Institute en verschillende privégalerieën – Gosher, Abecassis en Fourth – bieden wisselende tentoonstellingen. Een straatnaam op de stadskaart herdenkt Chiune Sugihara, de Japanse consul wiens visa tijdens de oorlog duizenden Joden redden; zijn benoeming in juni 2016 onderstreept Netanya's band met bredere verhalen over redding en toevlucht.

Een onderzoek naar de wijken van Netanya laat een scala aan geschiedenissen en leefpatronen zien.

• Neot Herzl ligt in het stadscentrum en is een samenvoeging van vier oudere wijken – Shikkun Sela, Gan Beracha, Amidar en Ramat Herzl – gebouwd op de overblijfselen van het Palestijnse dorp Umm Khalid. De straten volgen Theodor Herzl's idealen van een moderne Joodse staat, wat de wijk zowel naam als ziel geeft.
• Tobroek, ten westen van Ramat Hen, werd gesticht tijdens de Tweede Wereldoorlog en vernoemd naar de Libische haven. Een ooit bloeiende diamantslijperij liet zijn sporen na in een voormalige slijperij, die de grimmige naam "Feldman" kreeg en in 1947 werd geëxecuteerd tijdens de oorlog.
• Nof HaTayelet dateert pas uit 2000. Het ligt aan de rand van de klif, vlak bij het Carmel Hotel, en is een informeel vertrekpunt voor paragliders, wiens kleurrijke vliegers de lucht bezaaien.
• Ein HaTkhelet, gesticht in 1936 als onderdeel van Emek Hefer, werd in 1948 de meest noordelijke wijk van Netanya. De rustige straatjes komen bij Avihayil uit op de zee.
• Ramat Ephraim en Ramat Chen, voormalige moshav en gemeentelijke nederzettingen uit het begin van de jaren dertig, zijn inmiddels samengevoegd met de zuidelijke delen; de een herinnert aan Ephraim Aaronsohn, de ander aan Poalei Agudat Yisrael.
• Neot Ganim, ooit het immigrantenkamp van de stad, bestaat nu uit woonblokken die oprijzen in de richting van de begraafplaats van Mount Herzl.
• Neve Itamar sloot zich in 1949 aan bij Netanya. De naam is een eerbetoon aan pionier Itamar Ben-Avi.
• Ramat Poleg, gebouwd in de late jaren 70, ligt aan de rand van de stad; de parken en sportvelden zijn bestemd voor gezinnen uit de omgeving.
• Aan de zuidelijke kustlijn breiden Ir Yamim (2006) en Agamim (2013) het stadsbeeld uit richting het natuurreservaat Vernal Pool, hoewel sectie C van Agamim eind 2023 nog in aanbouw is.

De omgeving van Netanya omvat twee beschermde gebieden. Het natuurreservaat Poleg beschermt kustduinen en endemische planten, terwijl het regenwaterpark Irises Dora beroemd is vanwege de grootste wilde kolonie iris atropurpurea ter wereld. In de winter verzamelt regenwater zich in een ondiep bassin; in de zomer droogt de grond uit tot het volgende regenseizoen. Informatieborden langs gemarkeerde paden geven uitleg over de unieke ecologie en bieden bezoekers zowel wetenschappelijk inzicht als een rustige ontsnapping aan de drukte van de stad.

Het openbaar vervoer in Netanya bestaat uit trein, bus en gedeelde taxi's. Het centraal station aan de kustlijn van de Israëlische spoorwegen biedt frequente verbindingen naar Tel Aviv, Haifa, Binyamina en verder. Een tweede halte, Netanya Sapir, bedient forenzen in het industriegebied, terwijl station Beit Yehoshua – net ten zuiden van de gemeentegrens – via Egged-bussen en veelgebruikte taxidiensten op het netwerk is aangesloten. Vanaf deze lijnen rijden er rechtstreekse treinen naar Lod, Rehovot, Ashdod en zelfs Ben-Gurion Airport via overstappunten.

Egged-bussen vertrekken vanaf het centrale busstation aan de Herzlstraat naar Jeruzalem, Eilat en noordelijke steden. Veel routes omzeilen het station volledig en stoppen in plaats daarvan bij het knooppunt van de snelweg op Route 2, waar bussen richting Nazareth of Tiberias even stoppen voordat ze landinwaarts rijden. Metropoline vult Egged aan met diensten naar Bnei Brak, Hadera en andere plaatsen. Binnen de stad onderhouden Egged Ta'avura-bussen en deeltaxi's (Shay Li) korteafstandsverbindingen tussen wijken.

De burgerlijke herinnering van Netanya is verankerd in zowel musea als monumenten. Een bewaard gebleven treinwagon ter nagedachtenis aan de Holocaust staat vlakbij het oude station als een sombere herinnering aan de Shoah. Beit Yad LaBanim, het Alexandroni Brigade Monument en het Nationaal Overwinningsmonument herdenken de gevallen Israëlische soldaten en de rol van het Rode Leger in de strijd tegen het nazisme. Een speciaal monument eert de slachtoffers van terreuraanslagen en zorgt ervoor dat openbare ruimtes getuigen van offers uit het verleden.

Stedelijke attracties zijn te vinden in het voetgangersgebied van de Herzlstraat, waar straatcafés en ambachtelijke winkels het plein vullen. Twee markten – de Netanyamarkt en de Bloemenmarkt – bruisen van kleur en lokale producten. Historische locaties, zoals het Bronhuis aan de Sokolovstraat, vullen de hedendaagse galerieën aan.

De identiteit van Netanya komt voort uit haar dubbele karakter: zowel een stad gevormd door filantropische wortels als een moderne metropool in voortdurende verandering. De goudgele stranden en kliffen aan de kust trekken bezoekers; de wijken vertellen verhalen over pioniers, oorlogstrauma's, geloof in gemeenschap en stedelijke ambitie. Tegelijkertijd verankeren natuurreservaten en monumenten de stad in ecologische verwondering en historische herinnering. Nu Netanya richting een verwachte bevolkingsgroei van meer dan 300.000 zielen gaat, weet ze groei in evenwicht te brengen met het behoud van haar karakteristieke karakter: een bescheiden kuststad met diepgang, diversiteit en een ononderbroken band met het land waarop ze staat.