Teheran

Teheran strekt zich uit over de zuidelijke hellingen van het Elboersgebergte, een stad van duizelingwekkende contrasten waar eeuwenoude stenen naast torens van glas en staal liggen. Op 1200 meter boven zeeniveau drukken de vlakke zuidelijke districten tegen de centrale woestijn, terwijl in het noorden heuvels opklimmen naar toppen van meer dan 2000 meter. Tegen 2025 zullen bijna 9,8 miljoen mensen de gemeentegrenzen hun thuis noemen, en met meer dan 16,8 miljoen inwoners in het grotere stedelijk gebied is Teheran de dichtstbevolkte stad van West-Azië en de op één na grootste metropoolregio in het Midden-Oosten, na Caïro. Door de gelaagde geschiedenis en de gebroken topografie toont de Iraanse hoofdstad zowel haar uithoudingsvermogen als de wrijvingen die gepaard gaan met snelle groei.

Lang voordat de Iraanse regering er gevestigd was, behoorde de grond onder Teheran toe aan Rhages, in de oudheid bekend als een belangrijke nederzetting in Medië. Gelegen op een paar kilometer ten zuiden van het huidige stadscentrum, was Ray (zoals het nog steeds heet) getuige van de opkomst en ondergang van verschillende rijken. De muren werden doorbroken door Arabische, Turkse en Mongoolse indringers, en te midden van de uitbreiding van de voorsteden zijn er slechts fragmenten van overgebleven. Eeuwenlang werd Ray opgenomen in Groot-Teheran, en de ruïnes dienden als stille getuigen van de meedogenloze expansie en transformatie van de stad.

In 1786 riep Agha Mohammad Khan van de Kadjaren-dynastie Teheran uit tot hoofdstad van Iran. Hij zocht een machtscentrum dat veiliger was dan de traditionele dynastieke centra, dicht genoeg bij de Kaukasus – destijds betwist in de Russisch-Iraanse Oorlogen – maar toch beschut tegen factierivaliteit. Die beslissing luidde een tijdperk van bouwactiviteiten in: bescheiden paleizen, militaire kazernes en de basis van wat de uitdijende bureaucratische machine van een moderne staat zou worden. Zelfs te midden van de neergang van de Kadjaren, nam het aanzien van Teheran gestaag toe; de ​​bevolking verdubbelde onder Fath-Ali Shah. Aan het begin van de negentiende eeuw ontstonden nieuwe straten en pleinen, waarvan Toopkhaneh (nu het Imam Khomeiniplein) de meest prominente was. Moskeeën in de stadskern kregen een nieuwe look toen stedelijke diensten en maatschappelijke instellingen de oude poorten en karavanserais verdrongen.

De twintigste eeuw was een periode van ingrijpende veranderingen. Reza Shah Pahlavi startte in de jaren twintig grootschalige bouwprojecten, waarbij hij Europees geïnspireerde boulevards aanlegde en de basis legde voor een moderne infrastructuur. Luchthaven Mehrabad opende zijn landingsbanen en spoorlijnen doorkruisten de vlakte. Terwijl de staat Pahlavi scholen, ministeries en culturele instellingen moderniseerde, trok Teheran migranten uit alle provincies aan. Tussen de volkstellingen van 2006 en 2016 steeg de stadsbevolking van 7.711.230 in 2.286.787 huishoudens naar 8.693.706 in 2.911.065 huishoudens. Tegen 2025 zullen er ongeveer 9,8 miljoen inwoners binnen de officiële stadsgrenzen wonen. Deze toename heeft de sociale structuur van Teheran veranderd: in een onderzoek van de Universiteit van Teheran uit 2010 gaf 63 procent van de ondervraagden aan in de stad geboren te zijn, identificeerde 75 procent zich als etnisch Perzisch en sprak bijna 98 procent vloeiend Perzisch, terwijl 13 procent ook een Europese taal sprak.

Het gemeentelijk gebied van Teheran is verdeeld in 22 districten. Twintig daarvan liggen in het district Central van de county Teheran; districten 1 en 20 strekken zich uit tot de county's Shemiranat en Ray. De zuidelijke districten – met het treinstation op 1117 meter boven zeeniveau – zijn vlakker en dichter bebouwd, terwijl de noordelijke wijken langs de hellingen omhoog rijzen. De Valiasrstraat, de ruggengraat van de stad, strekt zich 17,3 kilometer uit van het zuiden tot het Tajrishplein op 1712,6 meter hoogte. Daarachter klimt Velenjak tot bijna 2000 meter.

Rijkdom en moderniteit concentreren zich in het noorden: enclaves zoals Zafaraniyeh, Jordan, Elahiyeh en Niavaran staan ​​bekend om hun ambassades, hoogbouwappartementen en lommerrijke parken. In het centrum van Teheran daarentegen zijn ministeries, ministeries en commerciële hoofdkantoren gevestigd, terwijl het zuiden betaalbaarder maar dichtbevolkt blijft.

Het klimaat van Teheran balanceert op de grens tussen koud semi-aride (BSk) en heet semi-aride (BSh). De zomers zijn warm en droog, met vaak temperaturen boven de 38 °C in juli; de winters brengen koele, regenachtige dagen. Het Elborzgebergte zorgt voor de lokale bries: 's nachts stroomt de "Tochal-bries" van de toppen naar beneden terwijl deze afkoelen, en biedt zo verkoeling aan de bewoners van de bovenstad. In de zomer kan de wind uit de zuidelijke woestijnen de temperatuur doen stijgen, terwijl westelijke planetaire stromingen stof en af ​​en toe regen brengen. De noordelijke heuvels, met hun tuinen en groene corridors, zijn doorgaans twee tot drie graden Celsius koeler dan het met beton bedekte zuiden.

Hoewel etnische Perzen de meerderheid vormen – zo'n 75 procent identificeerde zich in 2010 als Azerbeidzjan – vormen Iraanse Azerbeidzjanen de op één na grootste groep met ongeveer 10 tot 15 procent, gevolgd door Mazanderani's met 5 procent. Kleinere gemeenschappen van Koerden, Armeniërs, Georgiërs, Bakhtyari's, Talysh, Baloch, Assyriërs, Arabieren, Joden en Circassiërs voegen nog meer toe aan het stadsbeeld, hoewel de meesten zich taalkundig hebben aangepast aan het dominante Tehraanse dialect, het Perzisch. Na de revolutie van 1979 emigreerden veel inwoners van Teheran – met name naar de Verenigde Staten, Duitsland, Zweden en Canada – waardoor er hiaten in bepaalde professionele kringen en een sterke geldstroom ontstond.

Twaalver Shia Islam is de staatsgodsdienst en het geloof van de meerderheid. Soennitische moslims en aanhangers van soefi-ordes leven naast christelijke denominaties, joden, zoroastriërs en een kleine bahá'í-minderheid. Een bescheiden sikhgemeenschap onderhoudt een gurdwara, die in 2012 werd bezocht door de Indiase premier Manmohan Singh. In een "Teheran Survey" uit 2016 beoordeelde 53,5 procent van de respondenten religie als "zeer belangrijk", 31,1 procent als "tamelijk belangrijk", 10,5 procent als "niet erg belangrijk" en 4,8 procent als "helemaal niet belangrijk".

Het koninklijke erfgoed van Teheran is zichtbaar in de paleizen. Het Golestanpaleis, een Qajar-complex met spiegelzalen en marmeren terrassen, ligt in de oude stadskern. In het noorden liggen de Sa'dabad- en Niavaranpaleizen, ooit zomerresidenties van de Pahlavi-dynastie, in een bosrijk gebied. Het met marmer beklede Marmarpaleis toont Europese meubels en biedt een weids uitzicht. Samen vormen deze locaties een reis van de koninklijke status van de 18e eeuw naar het modernisme van het midden van de 20e eeuw.

De museumwereld van Teheran bestrijkt verschillende tijdperken en media. Het Nationaal Museum herbergt archeologische vondsten van de Meden tot de Sassaniden. Vlakbij toont het Tapijtenmuseum meesterwerken van Perzisch weefwerk, terwijl het Abgineh Museum zich richt op glas- en keramiekkunst. Het Cinema Museum, gevestigd in de Ferdowstuin, viert de Iraanse filmgeschiedenis. Het Museum voor Hedendaagse Kunst beschikt over de mooiste moderne collectie van het land – Van Gogh, Picasso en Warhol staan ​​zij aan zij met baanbrekende Iraanse kunstenaars. Het Nationaal Sieradenmuseum beheert een van 's werelds grootste collecties kroonjuwelen.

Elk voorjaar trekt de Internationale Boekenbeurs van Teheran uitgevers, wetenschappers en lezers naar de Shahr Aftab-tentoonstellingshallen. Vakbeurzen en festivals vinden het hele jaar door plaats, van autotentoonstellingen tot ambachtsbeurzen, en tonen zowel erfgoed als opkomende creativiteit.

Meer dan 2100 parken liggen verspreid over de metropool en beslaan meer dan 12.600 hectare – 20 procent van de oppervlakte van Teheran. Jamshidie Park, ooit het landgoed van een Qajar-prins, werd een openbaar bos onder keizerin Farah Pahlavi. De Vogeltuin, de grootste volière van Iran, herbergt tientallen soorten, terwijl de stadsdierentuin zo'n 290 gewervelde dieren herbergt. Ab-o-Atash Park ("Water en Vuur") is een paradijs voor kinderen met fonteinen en uitkijktorens, omlijst door een openluchtamfitheater.

Als economisch hart van Iran biedt Teheran werk aan 30 procent van de werknemers in de publieke sector en bijna de helft van de grote industriële bedrijven van het land. Fabrieken produceren auto's, elektronica, textiel, suiker, cement en chemicaliën; tapijt- en meubelshowrooms sieren de commerciële districten. Olieraffinaderijen – Pars, Speedy en Behran – zijn binnen de stadsgrenzen actief. Hoewel sancties de handel in veel buitenlandse bedrijven beperken, blijft de effectenbeurs van Teheran een toonaangevende speler op de wereldbeurzen, wat zowel volatiliteit als kansen weerspiegelt.

Ondanks officiële plannen om de hoofdstad te verplaatsen – gedreven door seismisch risico en luchtvervuiling – blijft Teheran koppig centraal. De hoofdwegen werden gebouwd voor 300.000 voertuigen; vandaag de dag staan ​​er meer dan vijf miljoen auto's op straat. Bussen rijden al sinds de jaren twintig en het Bus Rapid Transit-systeem, dat in 2008 werd ingehuldigd, vervoert nu dagelijks 1,8 miljoen passagiers over tien lijnen en 215 stations. Trolleybussen, die voor het eerst in 1992 werden geïntroduceerd, werden rond 2013 buiten gebruik gesteld, maar werden in 2016 weer in gebruik genomen op een enkele route van 1,8 kilometer met gerenoveerde Škoda-voertuigen.

De eerste twee lijnen van de metro van Teheran werden in 2001 geopend; tegen 2025 zullen er acht lijnen onder de stad door lopen en de voorsteden met de kern verbinden. Bovengronds rijden meer dan 200.000 taxi's door elke wijk, waarbij luchthaventaxi's hogere tarieven hanteren. Luchthaven Mehrabad verwerkt binnenlandse vluchten en chartervluchten; Imam Khomeini International, 50 kilometer zuidelijker, is de toegangspoort voor wereldwijd luchtverkeer. Het centrale treinstation verwerkt treinen door het hele land en biedt verbindingen naar Europa via de legendarische Teheran-Europa Express.

Luchtkwaliteit is al lang een lastig probleem. De geografische komvormige topografie, snelle automobiliteit en industriële emissies zorgen ervoor dat smog wordt vastgehouden, wat aanleiding geeft tot discussies over het verplaatsen van de regeringszetel naar elders. Toch is de veerkracht van de stad duidelijk: nieuwe groene zones, strengere bouwvoorschriften en uitgebreid openbaar vervoer proberen de congestie en vervuiling te verminderen.

Aardbevingen vormen een ander gevaar. Ondanks frequente trillingen heeft Teheran sinds 1830 geen grote aardbeving meer meegemaakt. Moderne hoogbouw omvat tegenwoordig versterkte skeletten en seismische dempers; de combinatie van eeuwenoude bouwwerken en torenhoge torens onderstreept echter zowel de ambitie als de kwetsbaarheid van de stad.

Teheran verzet zich tegen simpele typeringen. Het kan overweldigend aanvoelen – claxons schallen in het drukke verkeer en torenhoge torens kunnen de bergwind blokkeren – maar er blijven momenten van rust. In lommerrijke steegjes ruisen fonteinen onder platanen; in noordelijke cafés debatteren studenten over de toekomst; in historische moskeeën glanst het gepolijste marmer onder de glas-in-loodramen. Oude en nieuwe festivals – Nowruz, Chaharshanbe Suri, Yaldā, zelfs Halloween – brengen buurten samen in herdenking en feestvreugde.

Verre van een monolithische hoofdstad, is Teheran een mozaïek van herinneringen en aspiraties. De straten dragen de voetafdrukken van veroveraars en revolutionairen, dichters en ingenieurs. Hier vertelt elke steen en torenspits een verhaal over uithoudingsvermogen, aanpassing en het onophoudelijke gezoem van het leven. In zijn tegenstellingen – oud en modern, groen en grijs, druk en sereen – onthult Teheran zowel zijn lasten als zijn aanhoudende pols.