Shiraz

Shiraz, gelegen aan de voet van het Zagrosgebergte, strekt zich uit over een groene vlakte, bewaterd door een seizoensgebonden rivier die in het Perzisch bekendstaat als de Rudkhaneye Khoshk, oftewel "Droge Rivier". Hoewel de bedding een groot deel van het jaar dor blijft, heeft dit natuurlijke kanaal lange tijd de loop van de stad gevolgd en handelaren, dichters en pelgrims in zijn armen gesloten. Shiraz binnenstappen is een levende kroniek betreden, geschreven in de terracotta muren van de citadellen, in de schaduw van de geurige tuinen en in de geduldige kalligrafie van de dichters. Door de eeuwen heen heeft Shiraz een lange traditie van geleerden en ambachtslieden voortgebracht, zelfs al heeft de stad dynastieke verschuivingen en moderne transformaties doorstaan. De geest ervan, tegelijk bescheiden en diepgaand, leeft voort in de stille waardigheid van oude moskeeën, in de arcaden van drukke bazaars en in de stille welsprekendheid van haar in graven gehulde dichters.

De naam Shiraz zelf klinkt door de oudheid. Als Tiraziš duikt de nederzetting op op Elamitische kleitabletten die dateren van rond 2000 v.Chr., wat getuigt van haar betekenis aan de grenzen van de oostelijke rijken van het oude Mesopotamië. Toch was het onder de Sassanidische dynastie, ergens in het begin van de vijfde eeuw n.Chr., dat de stad haar oorspronkelijke structuur kreeg, omsloten door stevige wallen die de grens van Perzië moesten bewaken. Minder dan twee eeuwen later, in 693 n.Chr., ondernam het Omajjadenkalifaat een restauratie van Shiraz, waarmee de strategische en economische waarde ervan werd bevestigd.

In de negende eeuw erkende de opkomende Saffariden-lijn, gevestigd in Sistan, Shiraz als een cruciaal handelsknooppunt dat de havens van de Perzische Golf met het binnenland verbond. De daaropvolgende Buyiden, die aan het einde van de tiende eeuw aan de macht kwamen, verhieven Shiraz verder door het tot hun hoofdstad te maken en de bouw van grote moskeeën en karavanserais te bevorderen. Tegen het einde van de elfde eeuw begon de reputatie van de stad als geleerde stad zich te verspreiden en trok het studenten en geestelijken uit de hele islamitische wereld aan.

De dertiende eeuw markeerde een glansrijk hoofdstuk in de culturele geschiedenis van Shiraz. Onder lokale gouverneurs zoals Atabak Abubakr Saʿd ibn Zangy (regeerde van 1231 tot 1260) genoot de stad een zeldzame periode van stabiliteit. Dit klimaat bleek vruchtbaar voor literatuur en filosofie. Saadi, geboren in Shiraz aan het begin van de 13e eeuw, reisde veel – naar de Nizamiyya van Bagdad en daarbuiten – en keerde op hoge leeftijd terug om te reflecteren op de mensheid in werken die doordrenkt waren van empathie. Zijn graf, rustig gelegen onder cipressen ten noorden van de stad, trekt mensen aan die troost zoeken in teksten die zowel de waardigheid van arbeid als de banden van kameraadschap verheerlijken.

Hafez, Shiraz' andere legendarische dichter, dwaalde in de veertiende eeuw door de straten en transformeerde aardse liefde en spiritueel verlangen in kwatrijnen van verfijnde nuance. Zijn gedichten, geprezen door zowel mystici als vorsten, behouden het griezelige vermogen om direct tot het heden te spreken. Bezoekers verzamelen zich nog steeds bij zijn graf om te lezen onder een maanverlichte hemel, op zoek naar leiding in gedichten die schitteren van paradoxen.

Naast poëzie koesterde Shiraz polymaths. Qutb al-Din al-Shirazi bijvoorbeeld, schreef verhandelingen over astronomie, geneeskunde en wiskunde, en speculeerde zelfs over de bewegingen van lichamen rond een centrale zon. Zijn wetenschappelijke werk illustreerde een bredere ethos in Shiraz: dat onderzoek en creativiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden waren in het maatschappelijk leven.

Shiraz, gelegen op ongeveer 1500 meter boven zeeniveau, geniet van een gunstige ligging die de hitte van de breedtegraad tempert. De zomers kunnen in juli nog steeds oplopen tot gemiddelde temperaturen boven de 38 °C, maar de hoogte zorgt voor koelere avonden. De winters brengen temperaturen onder het vriespunt, en de jaarlijkse regenval in de stad – zo'n 320 millimeter – valt voornamelijk tussen december en februari. Toch blijft de stad constant in verandering. In sommige jaren hebben zware winterse stortbuien plotselinge overstromingen veroorzaakt, het meest tragisch in maart 2019, toen plotselinge stortregens levens eisten en huizen wegvaagden. Aan de andere kant hebben langdurige droogteperiodes zowel de reservoirs als het eeuwenoude qanatsysteem van de stad op de proef gesteld.

Het opvallende contrast tussen zinderende dagen en ijzige nachten vormt niet alleen de architectuur van Shiraz – diepe veranda's en dikke lemen muren herinneren aan oude strategieën voor temperatuurregeling – maar ook de tuinen. Hier bedekten eiken ooit de omliggende hellingen, en tegenwoordig staan ​​er palmen en fruitbomen langs de lanen en binnenplaatsen, waardoor er microklimaten ontstaan ​​die groen in barre seizoenen mogelijk maken.

Van minder dan 200.000 inwoners bij de eerste nationale volkstelling in 1956, is Shiraz gegroeid tot bijna twee miljoen inwoners in 2021. De groei van de stad omvat de moderne buitenwijk Sadra, die in 2016 zo'n 1,8 miljoen zielen telde en bijna twee miljoen volgens de meest recente telling. Etnisch gezien is Shiraz overwegend Perzisch, met regionale idiomen in de volkstaal.

Hoewel de meerderheid de Twaalver-sjiitische islam aanhangt, behoudt Shiraz een scala aan minderheidsreligies. Een ooit levendige Joodse gemeenschap, die begin twintigste eeuw zo'n 20.000 zielen telde, emigreerde grotendeels halverwege de eeuw, maar er zijn nog steeds drie actieve synagogen. Het Bahá'í-geloof claimt hier zijn op één na grootste stedelijke aanhang, na Teheran. Twee kerken – een Armeens-Apostolische en een Anglicaanse – bedienen een kleine maar standvastige christelijke bevolking. Deze coëxistentie, die zich over eeuwen uitstrekt, doordringt Shiraz met een gevoel van spiritueel pluralisme dat zeldzaam is in steden van vergelijkbare omvang.

De economie van Shiraz draaide lange tijd om de omliggende vlakten. Aan het einde van de negentiende eeuw zorgde de opening van het Suezkanaal ervoor dat Europese producenten de Perzische markten konden overspoelen. Lokale boeren reageerden hierop door zich te richten op handelsgewassen – papaver, tabak en katoen – en exporteerden via de karavaanroutes van Shiraz naar Bandar Abbas en verder. Kooplieden vestigden buitenposten van Bombay tot Istanbul, waardoor de agrarische rijkdom van Fars deel uitmaakte van wereldwijde netwerken.

De economische basis van de stad is nog steeds divers. Druiven, citrusvruchten, katoen en rijst floreren nog steeds in het provinciale achterland, terwijl de stedelijke industrieën cement, suiker, meststoffen, houtproducten, metaalbewerking en het weven van tapijten en kelims omvatten. Een olieraffinaderij onderstreept de rol van Shiraz in de nationale energieverwerking, terwijl de elektronicaproductie – goed voor meer dan de helft van Irans investeringen in elektronica – de hightechambitie van de stad verankert. De in 2000 opgerichte Speciale Economische Zone van Shiraz heeft bedrijven in de communicatie- en micro-elektronicasector aangetrokken, en de detailhandel is enorm gegroeid met meer dan vijfentwintig winkelcentra en tien traditionele bazaars. Het Perzische Golfcomplex, aan de noordrand van de stad, is een van 's werelds grootste winkelcentra qua aantal winkels en trekt winkelend publiek uit het hele Midden-Oosten.

Geen enkel verslag van Shiraz kan de tuinen overslaan, die de lokale bevolking beschouwt als de zuurstof voor de levensader van de stad. De Eramtuin, met zijn botanische diversiteit en elegante paviljoen uit het Qajar-tijdperk, blijft een symbool van tuinkunst. De Afifabadtuin, voorheen een privédomein, biedt het publiek nu een glimp van 19e-eeuws landschapsontwerp te midden van torenhoge cipressen. Hoewel stadsuitbreiding sommige historische groene ruimtes bedreigt, streeft de gemeente ernaar deze levende erfenis te beschermen.

De culinaire scene van Shiraz weerspiegelt de agrarische rijkdom. Onder een heldere hemel puilen de markten uit van druiven die nog door de dauw van de dageraad zijn gekust, geurige granaatappels en saffraanrijst. Hoewel het officiële verbod alcohol beperkt, leeft de middeleeuwse reputatie van de stad voor Shirazi-wijn voort in de lokale overlevering, en dragen alcoholvrije siropen en sorbets herinneringen aan die vervlogen jaargangen. Handwerk – driehoekige ingelegde mozaïeken, zilverfiligraan en rijkelijk gekleurde tapijten – getuigen van een materiële cultuur die zowel precisie als poëzie hoog in het vaandel heeft staan.

Het stadsbeeld van Shiraz combineert middeleeuwse eerbied met Qajar-elegantie. De Atigh Jameʿ-moskee, een beschermheilige van de Buyiden, vormt het hart van de oude stad met zijn sobere metselwerk. Vlakbij belichamen de Vakil-moskee en het aangrenzende badhuis het 18e-eeuwse vakmanschap onder Karim Khan Zand, wiens citadel – Arg van Karim Khan – nog steeds verrijst achter imposante bakstenen torens. In het vroege ochtendlicht verspreiden de glas-in-loodnissen van de Nasir al-Mulk-moskee prismatische tinten over de marmeren vloeren, een levendig bewijs van de vindingrijkheid uit het Qajar-tijdperk.

De Qurʾānpoort, die de hoofdweg bewaakte, bood ooit onderdak aan twee handgeschreven Qurʾāns in de bovenkamer; deze manuscripten bevinden zich nu in het Pars Museum, waar hun kalligrafie een stille zegen is voor reizigers. Buiten de stadsgrenzen koesteren de hellingen van de berg Babakuhi het graf van Baba Kuhi, terwijl het in de bergen uitgehouwen mausoleum van Khaju e Kermani uitkijkt over kronkelende paden. Een korte rit brengt bezoekers naar het Paleis van Ardashir – gesticht in 224 n.Chr. – en de forten Sarvestan en Dezh Dokhtar, elk overgebleven fragment van Sassanidische ambitie.

Ook natuurwonderen lonken. De Margoonwaterval, noordelijk in de provincie Fars, stort zich door groene kloven. Maharloo Lake, een uur rijden naar het zuidoosten, glanst roze wanneer rode algen bloeien, wat eraan herinnert dat zelfs de zoutpannen in de regio een onverwacht spektakel kunnen bieden.

De moderne verkeersaders van Shiraz weerspiegelen de routes uit het karavaantijdperk. Shiraz Shahid Dastgheib International Airport, de grootste in Zuid-Iran, verbindt de stad met binnenlandse en regionale knooppunten. Sinds 2001 heeft het Shiraz Metro-project metrolijnen aangelegd – de eerste die van de luchthaven naar de centrale wijken lopen – en de plannen voorzien in in totaal zes lijnen, goed voor tienduizenden dagelijkse forenzen.

Aan de oppervlakte slingeren busbanen zich door de hoofdwegen, terwijl zo'n zeventig buslijnen de dienstregeling uitbreiden naar de voorsteden. Het treinstation van de stad, qua oppervlakte het grootste van het land, stuurt treinen naar het noorden, naar Teheran en verder, langs een route die ooit werd afgelegd door paardenkarren. Samen bevestigen deze vervoerswijzen de rol van Shiraz, niet alleen als cultureel hart, maar ook als economisch draaipunt dat het zuiden van Iran verbindt met de rest van het land.

In Shiraz komen de gelaagde contouren van de geschiedenis samen met de directheid van het dagelijks leven. Een blik op de betegelde gevels of de geur van een nachtbloeiende bloem kan eeuwen van herinneringen oproepen, net zoals een frisse ochtend in de tuin uitnodigt tot nadenken over de belofte van het heden. Hier blijven de gedichten van Hafez en Saadi weerklinken tegen dezelfde muren waar bezoekers ooit liepen, en herinneren ze bezoekers en bewoners eraan dat in elke geordende binnenplaats een vleugje oneindigheid schuilt. Ondanks alle groei en modernisering hanteert Shiraz een gematigd tempo – een tempo dat het verleden eert zonder zich eraan over te geven, dat zowel wijn als poëzie koestert, en dat elke ochtend zijn deuren opent voor wie op zoek is naar schoonheid die door de tijd is verweven.