Mashhad

Mashhad bevindt zich op een uniek kruispunt waar de eisen van een uitgestrekte metropool samenkomen met de ingetogen eerbied van een bedevaartsoord. Als de op één na dichtstbevolkte stad van Iran en het administratieve hart van de provincie Razavi-Khorasan, telt de stad meer dan drie miljoen inwoners. Toch draait zelfs dit uitgestrekte menselijke landschap om een ​​brandpunt dat ouder is dan veel landen: het heiligdom van Imam Reza. De identiteit van de stad weerspiegelt zowel het ritme van het moderne leven – commerciële markten die buiten de oude muren gonzen – als de cycli van devotie die jaarlijks zo'n 25 miljoen zielen trekken. Mashhad is noch uitsluitend een handelsplaats, noch een exclusief gewijd gebied, maar verweeft deze dualiteiten in haar dagelijks bestaan.

Genesteld in de vallei van de Kashafrud-rivier, begon Mashhad als Sanabad, een bescheiden dorpje verbonden met Tus en andere karavanstops aan de Zijderoute. Karavanen op weg naar Merv doorkruisten bergpassen geflankeerd door de Binalood- en Hezar Masjed-gebergten. Na verloop van tijd veranderde het lot van Sanabad onherroepelijk in de negende eeuw. De dood van Ali al-Reza, de achtste sjiitische imam – volgens de overlevering vergiftigd – gaf dit gehucht een nieuwe bestemming. Zijn begraafplaats transformeerde Sanabad tot Mashhad, de "plaats van het martelaarschap". Geleidelijk aan overtrof het de omliggende dorpen. Zijdehandelaren hielden hier nog steeds halt, maar pelgrims hadden de macht. In pelgrimsverblijven en werkplaatsen werd de structuur van het lokale leven opnieuw geweven rond de herinnering aan een martelaar.

Het heiligdomcomplex beslaat een wereld op zich. De gouden koepel en de zalen met spiegelmozaïek zijn door de eeuwen heen gebouwd, geplunderd en herbouwd. Abbasidische kaliefen en Safavid-sjahs schonken het gebied, elk met een binnenplaats, een iwan of een minaret. Tegenwoordig omvat het complex een binnenheiligdom, meerdere binnenplaatsen, een museum en theologische scholen. Het aantal bezoekers neemt toe rond de herdenking van Imam Reza's martelaarschap op 30 oktober, wanneer miljoenen mensen samenkomen voor een rituele herdenking. Onder hen maken Mashtee een rondgang onder twee minaretten. Naast de liturgie beheert het heiligdom enorme schenkingen die bibliotheken, ziekenhuizen en sociale diensten ondersteunen. In 2009 riep president Mahmoud Ahmadinejad Mashhad uit tot "Irans spirituele hoofdstad", een erkenning dat reizigers uit Mekka de titel Hadji dragen; degenen die Imam Reza eren, zijn Mashtee.

De opkomst van Mashhad hield niet op bij religie. Onder de Mongolen verwierf de stad relatieve welvaart toen karavanen Oost-Perzië doorkruisten. In de achttiende eeuw maakte Nader Shah – stichter van de Afsjariden-dynastie – de stad kortstondig tot hoofdstad van zijn rijk. Zijn graf, met sober metselwerk, staat op eerbiedige afstand van het heiligdom van de imam. Ondertussen wierp de dichter Ferdowsi van Tus een lange culturele schaduw. Instellingen die zijn naam dragen, vieren het epische gedicht van de Shahnameh. In de twintigste eeuw zetten figuren zoals Mehdi Akhavan-Sales en Mohammad-Reza Shajarian Mashhads literaire en muzikale erfgoed voort en verankerden ze moderne kunst in deze eeuwenoude bodem.

Op 36,20° N en 59,35° E ligt Mashhad in een semi-aride bekken, ingeklemd tussen bergruggen. De winters dalen gemiddeld dertig nachten per jaar onder het vriespunt; de zomers stijgen drie maanden lang tot boven de drieëndertig graden Celsius. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​amper 250 mm, voornamelijk tussen december en mei. Ongeveer twintig dagen per winter valt er sneeuw over de stad, hoewel een dikke laag sneeuw zeldzaam is. Toch verhult de Koppen BSk-classificatie een subtiel reliëf: de wind uit de heuvels tempert de hitte en lentebloesems doen de walnotenboomgaarden langs de oevers van de Kashafrud opleven. De zon schijnt meer dan 2900 uur per jaar op Mashhad en de heldere hemel accentueert de glans van de minaretten.

Van 2,4 miljoen inwoners in 2006 tot meer dan 3 miljoen in 2016 weerspiegelt de groei van Mashhad zowel natuurlijke groei als migratie. Etnische Perzen vormen de meerderheid, maar recente aankomsten uit Noord-Khorasan brengen Koerdische en Turkmeense invloeden in de sociale structuur van de stad. Een gemeenschap van niet-Arabisch sprekende inwoners van Arabische afkomst handhaaft eigen religieuze gebruiken en een eigen keuken. Pelgrims bleven vroeger vijf dagen; tegenwoordig worden bezoeken door marktdruk teruggebracht tot amper twee. Ongeautoriseerde wooneenheden – enkele duizenden – verrezen aan de randen van de stad, waardoor de infrastructuurproblemen verergerden. Zelfs nu winkels zich rond het heiligdom en in bazaars verzamelen, kampen maatschappelijke leiders met armoede, werkloosheid, een stijgend echtscheidingspercentage en sociale spanningen, die landelijk op de tweede plaats staan ​​in meldingen van geweld.

Bedevaarten dragen bij aan de horeca in Mashhad. Meer dan de helft van de Iraanse hotelkamers staat hier, naast kruidenkraampjes, banketbakkers en saffraanhandelaren. Zoetwaren zoals gaz en sohan, tapijten geweven in Turkbâf-stijl en zilveren sieraden ingelegd met smaragden getuigen van ambachtelijke continuïteit. Maar ook de moderne industrie drijft de economie aan: autoassemblagefabrieken gonzen aan de rand van de stad. Fabrieken voor voedingsproducten, leerlooierijen, textielfabrieken en chemische fabrieken bevinden zich in industriële zones buiten de oude stadsmuren. Ondanks economische diversificatie blijft het bestaan ​​gebonden aan het marktritme dat weerklinkt vanuit de binnenplaatsen van het heiligdom.

Mashhads intellectuele hart bestrijkt zowel het seculiere als het religieuze domein. Het Hawza-seminarie biedt onderdak aan zo'n 2300 studenten, verdeeld over negenendertig scholen, en leidt geestelijken op wier invloed landelijk weerklinkt. De Ferdowsi-universiteit, een trekpleister voor buitenlandse studenten van Libanon tot Centraal-Azië, belichaamt seculiere wetenschap, terwijl de Razavi-universiteit voor islamitische wetenschappen in het heiligdomcomplex is gevestigd. De Astan Quds Razavi Centrale Bibliotheek bewaart zes miljoen manuscripten en documenten, en het aangrenzende museum toont 70.000 artefacten – schilderijen, keramiek en kalligrafie. Galerijen zoals Mirak en Rezvan exposeren hedendaagse kunst, en zelfs het Shah Public Bath, gerestaureerd in de Safavid-stijl van 1648, geldt als een architectonisch bewijs.

Mashhad International Airport staat op de tweede plaats in het Iraanse verkeer. De moderne terminal, voltooid in 2010, verwerkt vluchten naar een dertigtal binnenlandse steden en zevenentwintig internationale bestemmingen, van Istanbul tot Tasjkent. Het treinstation – naar ontwerp van Heydar Ghiai – verbindt Teheran, Bafq en Sarakhs; een dienst naar Nachitsjevan opende in 2016 een nieuwe corridor. Het stedelijk vervoer omvat een 37,5 kilometer lang spoorwegnet met twee operationele lijnen en een tramlijn naar de luchthaven. Bus Rapid Transit (BRT) brengt pelgrims rechtstreeks naar het heiligdom. Verkeersaders – lijnen 95, 44 en 22 – verbinden Mashhad met Torbat-e Heydarieh, Teheran en Asjchabat, de Turkmeense hoofdstad op 220 km afstand.

Buiten de drukte van de stad lonken groene gebieden en historische graven. Koohsangi Park biedt schaduwrijke promenades en een dierentuin binnen het Park-e-Shadi-complex. In Tus liggen de mausolea van Ferdowsi en Nader Shah. Nabijgelegen dorpen zoals Torghabeh, Shandiz en Akhlamad bieden koele toevluchtsoorden en beekjes vol forel. Architectonische overblijfselen – de Harunieh-koepel en de Keshti-koepel – accentueren glooiende heuvels. Zelfs een broodmuseum vertelt de alledaagse geschiedenis van de Perzische keuken.

Hoewel de Iraanse kledingvoorschriften landelijk gelden, legt Mashhads status als bedevaartsoord de lat hoog: vrouwen dragen hoofddoeken en jassen, terwijl mannen korte broeken mijden. De hartslag van de stad versnelt elke ochtend, wanneer bakkers de bestelwagens vullen met verse nan-e barbari en zuurdesembrood. In de schemering onthullen straatlantaarns silhouetten onder de koepel van het heiligdom. Op deze plek waar geloof en dagelijkse handel elkaar kruisen, blijft Mashhad zowel een moderne stad die zich uitstrekt naar de toekomst als een heilige enclave, verankerd in eeuwen van devotie.