Bagdad

Bagdad rijst op uit de brede, vlakke vlakte in het hart van Mesopotamië, waar de kronkelende Tigris een stad in tweeën deelt die de volle laag van menselijke ambitie en ondergang heeft doorstaan. Hier, waar de alluviale slibafzettingen van de rivier land van quaternaire oorsprong hebben gecreëerd, strekt de metropool zich uit over zo'n 673 vierkante kilometer en herbergt meer dan zeven miljoen zielen – bijna een kwart van de Iraakse bevolking. Van het woud van minaretten dat de skyline accentueert tot de brede lanen die naar de verdwenen muren van de oude Ronde Stad slingeren, draagt ​​de hoofdstad de sporen van opeenvolgende beschavingen en moderne omwentelingen.

In 762 n.Chr. koos de Abbasidische kalief Al-Mansur deze moerassige locatie om er een nieuwe hoofdstad te stichten. De Ronde Stad, omgeven door concentrische muren en verankerd door het kaliefenpaleis en de Grote Moskee, maakte al snel plaats voor uitbreiding buiten de stadsmuren. Terwijl de Islamitische Gouden Eeuw bloeide, evenaarde Bagdad Chang'an qua bevolkingsaantal en groeide het uit tot meer dan een miljoen inwoners. Geleerden vertaalden Griekse verhandelingen en stelden verhandelingen samen over wiskunde, geneeskunde en astronomie in het legendarische Huis van Wijsheid. Multi-etnische en multi-confessionele gemeenschappen – Perzisch, Arabisch, Syrisch, Joods, Mandeeërs – vonden een wankele harmonie, wat de stad de bijnaam "Centrum van Kennis" gaf.

Dat tijdperk eindigde in 1258, toen de Mongoolse troepen van Hulagu Khan de verdedigingswerken van de stad instortten en paleizen en bibliotheken plunderden. In de daaropvolgende eeuwen werd de herovering van Bagdad belemmerd door plagen en wisselende dynastieën – het Il-Khanaat, Turks-Perzische heersers, Mamelukken en Ottomanen.

Onder Ottomaans bestuur was Bagdad de zetel van de gelijknamige stad. In 1917 veroverden Britse troepen de stad; in 1921 was het de hoofdstad van het mandaatgebied Mesopotamië. Na de Iraakse onafhankelijkheid in 1932 hernam de stad haar rol als regionaal cultureel knooppunt. De olie-inkomsten van het midden van de 20e eeuw luidden de wederopbouw en een bescheiden heropleving van paleizen en openbare gebouwen in.

De invasie van 2003 veroorzaakte nieuwe verwoestingen. Historische gevels verbrokkelden en onbetaalbare artefacten gingen verloren. De opstanden van 2011-2013 en de opkomst van Islamitische Staat tussen 2014 en 2017 zorgden voor een van de hoogste terreurcijfers ter wereld. Sinds 2017, na de territoriale nederlaag van IS, is de veiligheidssituatie verbeterd en zijn aanslagen zeldzamer geworden.

Bagdad ligt in een vlakte die wordt afgewaterd door de Tigris, die de stad verdeelt in Rusafa aan de oostoever en Karkh aan de westoever. In het zuidoosten stroomt de Diyala langs de buitenwijken voordat hij uitmondt in de Tigris. De stad ligt nauwelijks hoger dan veertig meter boven zeeniveau, waardoor de stad kwetsbaar was voor overstromingen in de lente voordat er moderne controles werden uitgevoerd.

Het klimaat is onmiskenbaar woestijnachtig (Köppen BWh). De zomers zijn lang en meedogenloos: overdag naderen de temperaturen van juni tot en met augustus regelmatig de 44 °C, met een recordhoogte van 51,8 °C op 28 juli 2020. De nachten bieden weinig respijt en dalen zelden onder de 24 °C. Regen in de zomer is vrijwel onbestaande. De winters zijn kort en mild, met maxima van 16-19 °C en slechts sporadisch nachtvorst. De jaarlijkse neerslag, beperkt tot november-maart, bedraagt ​​gemiddeld 150 mm, maar schommelt sterk; in 2008 viel er voor het eerst in een eeuw lichte sneeuw, en opnieuw in februari 2020.

Administratief gezien is het gouvernement Bagdad verdeeld in negen gemeenten, die verder zijn onderverdeeld in districten en subdistricten. Vóór 2003 beheerden deze eenheden gemeentelijke diensten zonder politieke inspraak. De Coalitie Voorlopige Autoriteit introduceerde later buurtfracties: 88 buurtraden kozen vertegenwoordigers voor de districtsraden, die op hun beurt de 37 leden tellende gemeenteraad vormden. Latere hervormingen breidden het aantal buurten uit tot 89. Buiten de stad stuurden lokale raden in twintig nahias afgevaardigden naar zes qada-districtsraden, waardoor dorpen en steden verbonden werden met het provinciaal bestuur.

De bevolking van Bagdad – 7,22 miljoen in 2015 – omvat een bonte verzameling etniciteiten en religies. De Iraakse Arabieren vormen de meerderheid; minderheden zijn onder meer Koerden (zo'n 300.000, grotendeels sjiieten van Luri-afkomst, geconcentreerd rond de Koerdenwijk), Turkmenen in Adhamiyah en Ragheba Khatun, Assyriërs voornamelijk in de districten Karrada en Mansour, en Kawliya van Domari-afkomst. Kleine Circassische wijken bestaan ​​nog steeds, naast gemeenschappen van Mandeeërs, Baha'i's en Sikhs.

De religieuze overtuiging is overwegend islamitisch, nu met een kleine sjiitische meerderheid (ongeveer 52 procent), terwijl soennieten, die lange tijd de overhand hadden, door sektarische verdringing zijn afgenomen. Het aantal christenen – ooit 300.000 tot 800.000 vóór 2003 – bedraagt ​​nu bijna 100.000, verdeeld over Chaldeeuws-katholieke, Syrisch-katholieke, Assyrische Kerk van het Oosten en Syrisch-orthodoxe denominaties. De joodse bevolking van Bagdad is geslonken tot ongeveer 160, geconcentreerd in oude wijken zoals Bataween en Shorja.

Als regeringszetel van Irak huisvest Bagdad nationale ministeries, staatsbedrijven en de centrale bank. De stad genereert ongeveer 40 procent van het bbp. Zware industrieën – cement, tabak, textiel, leer – zijn geconcentreerd in de metropool en satellietsteden zoals Taji. Raffinaderijen in Dora verwerken dagelijks meer dan 200.000 vaten. Recente ontdekkingen van aluminium, nikkel en andere mineralen wachten op taxatie.

Het hoofdkantoor van Iraqi National Oil Company, Iraqi Airways en de beurs aan de Al-Rasheedstraat, waar ook multinationals gevestigd zijn – Shell, Honeywell en GE. NGO's hebben bedrijfsincubators opgezet om de chronische onderbezetting in de publieke sector tegen te gaan. Winkelcentra zoals Baghdad Mall en Dijlah Village wijzen op een opkomende consumentencultuur.

Het openbaar vervoer is onderontwikkeld; privétaxi's domineren de drukke straten, ontworpen voor 700.000 voertuigen, maar met plaats voor wel drie miljoen auto's. De rivier biedt verlichting, met veerboten en kleine bootjes die forenzen over de Tigris vervoeren. Vier grote bruggen – waaronder de 14 Juli-brug, de A'immah-brug en de Sarafiya-brug – overspannen de rivier; er zijn er nog negentien gepland. Hoofdwegen zoals de Damascusstraat, de Hillaweg en de Abu Nuwasstraat vormen het stedelijk netwerk. De internationale luchthaven van Bagdad, geopend in 1982, hervatte in 2000 de werkzaamheden onder haar huidige naam en fungeert als de belangrijkste luchtroute van Irak.

Ondanks plunderingen en verwoestingen heeft Bagdad een scala aan historische en moderne bezienswaardigheden behouden. Het Nationaal Museum, hoewel ontdaan van veel antiquiteiten, bewaart pre-islamitische relikwieën. De Iraakse Nationale Bibliotheek leed een zwaar verlies aan manuscripten. Het Al-Shaheed Monument en de Overwinningsboog staan ​​op het Grote Feestplein, ter nagedachtenis aan de Iraans-Iraakse Oorlog en, meer recent, aan alle martelaren.

Religieuze bouwwerken getuigen van het meervoudige verleden van de stad: Masjid al-Kādhimayn trekt jaarlijks miljoenen sjiitische pelgrims naar de graven van de imams Musa al-Kadhim en Muhammad at-Taqi. De 10e-eeuwse Haydar-Khana-moskee en cafés zoals al-Zahawi liggen aan de Al-Rasheedstraat. In Rusafa bruist de Mutanabbistraat van de boekverkopers, een levend archief van Iraakse brieven. Qushla, het Ottomaanse kazernecomplex, biedt schaduwrijke prieeltjes voor poëzievoordrachten onder de iconische klokkentoren, een geschenk van George V en nu op de voorlopige UNESCO-lijst.

De Joodse erfenis leeft voort in de Meir Taweig-synagoge en de Al-Habibiyah-begraafplaats; de Grote Synagoge dient als museum. De Mandaean Mandi in al-Qadisiyah vormt de basis voor de rituelen van de gemeenschap, zelfs nu de plannen voor een grotere tempel steeds meer op gang komen. Sikh-pelgrims trokken ooit massaal naar de Baba Nanak-schrijn; de herbouw ervan is nog steeds niet voltooid. Het huis van Baháʼu'lláh, verwoest in 2013, trekt nog steeds baháʾi-bezoekers.

Moderne culturele instellingen zijn onder meer het Nationaal Theater – dat na de verwoestingen in 2003 gerestaureerd wordt – naast de Muziek- en Balletschool, het Instituut voor Schone Kunsten en het Iraakse Nationaal Symfonieorkest, wiens repertoire Europese klassiekers combineert met inheemse instrumenten. Bagdad trad in 2015 toe tot het UNESCO Creative Cities Network als Literatuurstad, een erkenning van eeuwenlange gedichten die de stad verheerlijken én betreuren.

De afgelopen jaren zijn wegen en bruggen hersteld tijdens de wederopbouw, terwijl grootschalige projecten – het Romantische Eiland in de Tigris, nieuwe paleizen en de Centrale Banktoren – vertraging oplopen door bureaucratie en corruptie. CNBC meldde dat er zo'n 150 entertainmentcomplexen gepland zijn, hoewel veel daarvan stilvallen. Particuliere initiatieven in startuphubs en coworkingspaces wijzen op een jeugdige ondernemersgeest.

Het religieuze toerisme is weer aangetrokken, met pelgrims uit Iran, Pakistan en India die de straten naar de Al-Kadhim- en Abu Hanifa-moskeeën vullen; seculiere bezoekers uit Turkije, Frankrijk en de Verenigde Staten snuffelen in musea en boekenkraampjes. Het jaarlijkse aantal pelgrims nadert de miljoen. Toch dragen de smalle steegjes en vernielde gevels van de oude stad nog steeds de sporen van de oorlog.

Bagdad blijft bestaan ​​als een stad vol verrassende tegenstellingen: brandende zomerhitte die over de groene rivieroevers strijkt, eeuwen van kennis die overschaduwd worden door ruïnes. De geschiedenis is geschreven in bakstenen en marmeren portalen, in zowel bestaande als verdwenen bibliotheken. Moderne wolkenkrabbers verrijzen naast Ottomaanse koepels; dichters dragen gedichten voor vanuit cafés die kaliefen overleefden. Hier, te midden van de constante stroming van de rivier, hoort men de meedogenloze cadans van een stad die veroveringen, hongersnood en sektarische conflicten heeft overleefd – en toch onuitwisbaar in leven is gebleven.