Lombok

Lombok neemt een rustige plek in op de Indonesische kaart, zijn cirkelvormige vorm wordt alleen onderbroken door het slanke schiereiland Sekotong dat een flauwe boog naar het zuidwesten vormt. Gescheiden van Bali door de snelle stromingen van de Straat van Lombok en van Sumbawa door de smallere Straat van Alas, herbergt dit eiland van ongeveer 4.566,5 km² een bevolking die is gegroeid van iets meer dan 3,1 miljoen in 2010 tot meer dan 4 miljoen in 2024. Mataram, de enige stad en provinciehoofdstad van het eiland, ligt in het westen, en de bescheiden uitgestrektheid maakt vrijwel direct plaats voor rijstvelden en kokospalmen.

Bestuurlijk gezien is Lombok verdeeld in vier regentschappen en één stad – elk bestuurd vanuit een klein gebied, zodat dorpshoofden bekende gezichten blijven. De regentschappen strekken zich uit van Noord-Lombok, langs de voet van de berg Rinjani, via West-Lombok en Centraal-Lombok naar Oost-Lombok en vervolgens verder naar Zuid-Lombok, waar de nieuwe internationale luchthaven van Lombok in Praya het dagelijks leven begint te veranderen. Hoewel elk district verschilt in bevolkingsdichtheid en landgebruik, weerspiegelen ze samen een demografische verschuiving naar verstedelijking, terwijl de meeste gezinnen doorgaan met zelfvoorzienende landbouw.

In het hart van Lombok ligt de 3726 meter hoge Rinjani, een stratovulkaan die de tweede hoogste berg van Indonesië is. De brede caldera, waar het meer Segara Anak – "kind van de zee" – zich bevindt, is nog in 2016 getuige geweest van uitbarstingen vanuit de kegel Gunung Barujari. In 2010 rezen askolommen twee kilometer omhoog, waardoor hellingen met koffie- en cacaobomen donkerder werden, en het calderawater warmer werd terwijl de lava tegen het oppervlak klotste. Achter deze moderne gebeurtenissen ligt het overblijfsel van de Samalas, waarvan de catastrofale uitbarsting in 1257 een enorme caldera achterliet en sporen naliet in ijskernen en kronieken tot ver buiten de archipel. Beide vulkanen liggen in het Gunung Rinjani Nationaal Park, een beschermd gebied van bergbos waar langoeren en neushoornvogels door met mos bedekte stammen glippen.

Beneden de hooglanden waaiert het land uit tot vruchtbare laaglanden. Hier liggen rijstvelden in spiegelgladde lagen, en verspreide tuinen leveren peulvruchten, specerijen en fruit op: sojabonen, vanille, kruidnagel, kaneel, bananen. Kokosnoten groeien gestaag in de zuidelijke uithoeken, waar de regenval onregelmatiger wordt, maar de grond vruchtbaar blijft. Toch worden kleine boeren geconfronteerd met droogte en bestaansdrempels: een gezin van vier kan rondkomen van een halve dollar aan rijst en groenten per dag, terwijl de verkoop van kokosnoten of vis nauwelijks een dollar meer oplevert. Hoewel gratis openbaar onderwijs en gezondheidsposten op het platteland zich uitstrekken tot in de heuvels, eindigen wegen en voorzieningen nog steeds aan de voet van verre bergkammen.

De bewoners van het eiland – van wie zo'n 85 procent Sasak is – vinden hun oorsprong in de vroege Javaanse migranten van het eerste millennium voor Christus. Hun taal en gebruiken weerspiegelen die van Bali, maar hun geloof is de islam, verweven in het landschap door moskeeën verspreid in de schaduw van de vulkaan. Balinese hindoes, die zich ooit aan de westkust vestigden, onderhouden nog steeds tempels en rituele dansen; hun aanwezigheid vertegenwoordigt ongeveer tien tot vijftien procent van de bevolking. Een minderheid van Chinees-Peranakanen, Javanen, Soembawanen en Arabische Indonesiërs zorgt voor verdere diversificatie van de sociale structuur. Door de eeuwen heen arriveerde de islamitische leer via handelaren in de zestiende of zeventiende eeuw en nam een ​​lokale kleur aan; animistische rituelen en hindoeïstisch-boeddhistische elementen blijven bestaan ​​naast de Koranische praktijk, een patroon dat pas in de twintigste eeuw verschoof naar meer orthodoxe vormen.

Tussen deze menselijke verhalen loopt een natuurlijke historie. Biogeografen wijzen de Straat van Lombok aan als de Wallacelijn, waar soorten uit het Indomalayaanse rijk plaatsmaken voor die uit Australazië. Tot op de dag van vandaag bereiken zoogdieren die endemisch zijn voor Java en Bali hier hun oostelijke grens, terwijl dieren zoals kaketoes en boomkangoeroes vreemden blijven. De oostelijke Straat van Alas biedt een smallere oversteek, maar vormt daarom geen mindere barrière; ook de fauna van Soembawa wijkt uit zodra schepen het gebied passeren.

De afgelopen decennia hebben nationale planners Lombok gezien als de volgende grote trekpleister voor Indonesië, na Bali. Met de opening van Lombok International Airport in oktober 2011 landen vluchten vanaf Ngurah Rai nu in minder dan een uur en verbinden ze Praya met de drukte van Bali. Veerboten en snelle boten varen elk uur door de zeestraat en brengen passagiers naar Lembar in het zuidwesten van Lombok en naar Padang Bai in het oosten van Bali. Hoewel Selaparang Airport bij Ampenan in 2011 sloot, is de terminal nog steeds een stille getuige van een eerder tijdperk van kleinschalige vliegtuigen.

Het toerisme op Lombok concentreert zich langs de westkust, met name langs de kustlijn van Senggigi, en strekt zich noordwaarts uit tot Tanjung, aan de voet van de Rinjani. Daarachter zijn de Gili-eilanden – Gili Trawangan, Gili Meno, Gili Air en kleinere eilanden – een trekpleister voor snorkelaars en mensen die op zoek zijn naar een puur eilandleven. Boten vertrekken vanuit Bangsal en Teluk Nare, en recentere snelle verbindingen bieden een directe verbinding vanuit Padang Bai, wat de reistijd verkort, maar de veiligheidsnormen ongelijkmatig maakt. Zuid-Lombok – met name Kuta – heeft zich ontwikkeld tot een surf-enclave, met brede stranden en riffen die langdurige golven verwelkomen die tussen maart en september vanaf Heard Island naar beneden rollen. Desert Point bij Banko-Banko behoort nog steeds tot 's werelds beste linkse golven, terwijl Sekotong in het zuidwesten duikers aantrekt naar de steile hellingen tussen koraaltorens.

Investeringen in toerisme zijn oostwaarts gestroomd langs de noordwestelijke kust bij Sire en Medana, waar villa-enclaves en een kleine jachthaven vijfsterrenresorts en een golfbaan omringen. Mandalika, een door de overheid gesteund vakantieoord, probeert acht kilometer zuidkust samen te voegen tot een circuit voor internationale evenementen en culturele evenementen. Ondanks deze uitstapjes behoudt Lombok een rustiger karakter dan Bali: familie gerunde warungs bevinden zich in dorpen; de internationale fastfoodketens zijn alleen te vinden in een winkelcentrum in Mataram.

Een inheems festival verwijst naar de eeuwenoude polsslag van Lombok. Elke februari of maart komen de lokale bewoners samen op Seger Beach voor Bau Nyale, "het vangen van zeewormen". Palola viridis komen massaal uit het zand tevoorschijn tijdens het paaien; dorpelingen geloven dat het de herboren Prinses Mandalika is, en herinneren zich de legende van haar offer om een ​​bloedige strijd tussen aanbidders te voorkomen. Het festival trekt menigten die de branding in waden om de kronkelende stukjes te oogsten en er vervolgens met zang en gebed van te smullen.

Economisch gezien behoren Lombok en het zustereiland Sumbawa tot de armste provincies van Indonesië. In 2009 leefde bijna 29 procent van de stadsbewoners en 18 procent van de dorpelingen onder de armoedegrens. Deze cijfers zijn licht gedaald, maar weerspiegelen chronische problemen: stijgende kosten voor voedsel en brandstof leggen een druk op het krappe huishoudbudget. Toch biedt het eiland een overvloed aan goedkope verse producten op marktkramen – bananen, cassave, cacaobonen – die veel gezinnen in leven houden. Lokale coöperaties en microfinancieringsinitiatieven proberen de inkomens te verhogen, maar de vooruitgang blijft stapsgewijs.

Als reactie op wereldwijde trends heeft Lombok ook halaltoerisme omarmd. In 2019 behaalde het de hoogste score in de top tien van Indonesische bestemmingen voor moslimreizigers, met hotels zonder alcohol, vervoersdiensten die rekening houden met gebedstijden en menu's die gecertificeerd vrij zijn van niet-halal ingrediënten. Nationale planners verwachten een deel van de 230 miljoen moslimtoeristen die tegen 2026 worden verwacht, in de hoop een deel van de verwachte 300 miljard dollar aan bestedingen binnen te halen. Toch komen steeds meer bezoekers naar bescheiden accommodaties: homestays en guesthouses boven rijstterrassen, waar gastheren thee serveren en verhalen over hun voorouders vertellen.

De havens van Lembar en Labuhan Lombok vormen maritieme levensaders. Lembar verwerkt vracht- en voertuigveerboten, waarvan het tonnage tussen 2012 en 2013 met 72 procent steeg – een teken van economische groei die verder gaat dan alleen toerisme. Labuhan Lombok aan de oostkust is verbonden met het Poto Tano-meer op Sumbawa en faciliteert de handel in hout, vee en specerijen, die al generaties lang eilandgemeenschappen in stand houden.

Nu Lombok steeds meer in de nationale belangstelling komt te staan, combineert het moderne aspiraties met duurzame tradities. Wegen slingeren langs stille tempels en nieuwe luchthavensnelwegen. Vissers glijden in slanke jukungkano's onder de blik van de berg Rinjani. Op markten onderhandelen handelaren over manden vol kruidnagel en haasten kinderen in uniform zich naar school, voorbij de palmbossen. Ergens tussen berg en zee, tussen de oude caldera en een opkomende badplaats, beweegt Lombok zich in zijn eigen tempo vooruit – rechtdoor, trouw aan de betekenis van zijn naam in de Sasak-traditie.