Kabul

Kabul ligt in het oosten van Afghanistan, met zijn laaggelegen vallei omgeven door de Hindu Kush. Op 1790 meter boven zeeniveau strekt de stad zich uit langs de Kabulrivier, waarvan de kronkelende loop zowel oude als moderne wijken definieert. De oude wijken liggen dicht bij de rivieroevers – de Khashtibrug, Shorbazar en Deh-Afghanan – waar smalle straatjes nog herinneren aan de tijd vóór asfalt. Daarachter klimt de verstedelijking over heuvels en plateaus, die nu zijn onderverdeeld in tweeëntwintig gemeenten die samen de meest bevolkte gemeente van Afghanistan vormen.

Archeologisch bewijs suggereert dat er meer dan 3500 jaar geleden menselijke aanwezigheid was in de buurt van de huidige locatie van Kabul. In de zesde eeuw v.Chr. werd in Achaemenidische verslagen melding gemaakt van een nederzetting langs belangrijke handelsroutes tussen Perzië, het Indiase subcontinent en de steppen van Centraal-Azië. Door de eeuwen heen trok Kabuls strategische waarde opeenvolgende rijken aan: Seleucidische en Bactrische Hellenistische heersers, Mauryan-afgezanten, Kushan-beschermheren van de boeddhistische kunst, en latere moslimdynastieën – van de Turkse sjahis tot de Timuriden. Elke dynastie liet architectonische sporen na en hervormde de identiteit van de stad.

In de zestiende eeuw wezen de Mogolkeizers Kabul aan als hun zomerresidentie. Onder Humayun en Akbar werden tuinen en paleizen aangelegd, waardoor de stad economisch en cultureel sterker werd. De korte verovering van Nader Shah in 1738 luidde een periode van onrust in, maar in 1747 consolideerde Ahmad Shah Durrani, een Afghaanse leider, de macht en vestigde het Durrani-rijk. Zijn opvolger, Timur Shah Durrani, verplaatste de hoofdstad in 1776 van Kandahar naar Kabul, een keuze die later door opeenvolgende Afghaanse heersers werd bekrachtigd.

Tijdens de Tweede Anglo-Afghaanse Oorlog (1878-1880) bezetten Britse troepen Kabul. Verdragen zorgden voor diplomatieke betrekkingen, maar gaven de controle over de Afghaanse buitenlandse zaken over aan Groot-Brittannië. Na een decennium trokken de Britten zich terug en lieten een verzwakt maar soeverein emiraat achter. De smalle straten van Kabul en de begraafplaatsen op de heuvels – Shuhadayi Salihin – waren getuige van zowel schermutselingen als de voorzichtige heropleving van het lokale bestuur.

Het begin van de twintigste eeuw zag geplande straten, nieuwe overheidsgebouwen en spoorwegplannen die nooit werkelijkheid werden. In de jaren zestig kreeg Kabul informeel aanzien als het "Parijs van Centraal-Azië", met cafés en bioscopen die Europese reizigers aantrokken die de overlandroute naar India volgden. Bagh-e Babur (de Tuinen van Babur) en het Darul Aman Paleis werden symbolen van een opkomend kosmopolitisme.

Dat tijdperk eindigde met de staatsgreep van 1978, bekend als de Saur-revolutie. Binnen een jaar grepen Sovjettroepen in en het daaropvolgende decennium van oorlogvoering versnipperde de straten van Kabul. Tegen 1992 streden moedjahedien-facties om de macht, waardoor een groot deel van het centrum in puin werd gelegd. De opkomst van de Taliban in 1996 legde strenge sociale codes op, waarbij bioscopen werden gesloten en gebouwen een nieuwe bestemming kregen. Na 2001 verdreven NAVO-troepen de Taliban, wat leidde tot wederopbouw en een toestroom van vluchtelingen die uit ballingschap terugkeerden. In augustus 2021 viel Kabul opnieuw onder Talibanbewind toen buitenlandse troepen zich terugtrokken.

De vallei van Kabul wordt begrensd door steile bergruggen die plaatselijk bekend staan ​​als kohn – Khair Khana-e Shamali in het noorden, Sher Darwaza in het zuiden – terwijl heuvels, of tapa, het stedelijke weefsel doorkruisen. Koh-e Asamai, "Televisieheuvel", verrijst nabij de westelijke voorsteden; Ali Abad vormt het ankerpunt van een andere cluster van woonwijken. Zuidwaarts mondt de Logar uit in de Kabul. In de nattere maanden stromen de rivieren gestaag; in de zomer zorgen klimaatveranderingen er vaak voor dat ze tot kleine stroompjes teruglopen.

Tot voor kort lag het moerasgebied Kol-e Hashmat Khan net buiten de oude stad. De wetlands waren de thuisbasis van trekvogels tussen Siberië en Zuid-Azië. Het ondiepe meer, dat in 2017 werd aangewezen als beschermd gebied, trekt nog steeds zeldzame soorten aan, zoals de keizerarend. Verder stroomopwaarts vormde de kunstmatige Qargha-dam een ​​recreatiereservoir, negen kilometer ten noordwesten van het centrum.

De hoogte van Kabul zorgt voor een koud semi-aride klimaat. In de winter valt er sneeuw; in januari schommelt de gemiddelde temperatuur rond de -2,3 °C. In de lente valt de meeste regen, vaak in de vorm van late sneeuwval. De zomers, hoewel droog, voelen gematigd aan naar regionale maatstaven, met een lage luchtvochtigheid die de hitte overdag verlicht. In de herfst gaan warme middagen snel over in koele nachten. De gemiddelde jaartemperatuur blijft rond de 12 °C, lager dan in de meeste andere Afghaanse steden.

In de 21e eeuw groeide de bevolking van Kabul snel – van minder dan een half miljoen in 2001 tot meer dan zeven miljoen in 2025. De migratie van platteland naar stad, terugkeerders uit Pakistan en Iran, en ontheemding door conflicten zorgden voor de opkomst van informele nederzettingen op hellingen. De autoriteiten tolereerden lemen woningen zonder nutsvoorzieningen. Vanaf 2017 schilderden gemeentelijke diensten deze huizen in felle kleuren om de moraal te verbeteren.

Administratief gezien omvat het district Kabul de stad zelf binnen de provincie Kabul. Achttien gemeentelijke districten, genummerd van één tot en met achttien, groeiden in 2010 uit tot tweeëntwintig toen vier plattelandsranden werden opgenomen. District 1 omvat het grootste deel van de oude stad; districten 2, 4 en 10 vormen het moderne centrum. Geschillen over bestuur zorgen er soms voor dat perifere districten onder provinciaal in plaats van gemeentelijk gezag vallen.

Kabul fungeert als het financiële en commerciële centrum van Afghanistan. Traditionele ambachten – fruit drogen, noten verwerken, tapijt weven, leer bewerken – bestaan ​​nog steeds, naast nieuwe ondernemingen: overdekte winkelcentra zoals Kabul City Center (geopend in 2005), Gulbahar Center en Majid Mall. Groothandelsmarkten concentreren zich langs Mandawi Road en de Sarai Shahzada-geldmarkt. Chicken Street trekt buitenlandse bezoekers die op zoek zijn naar antiek en textiel.

Industriegebieden liggen ten noorden van de rivier in District 9 en bij Bagrami-Kariz, een gebied van negen hectare met een Coca-Cola-fabriek en sapfabrieken. Aanhoudende corruptie – in 2010 een van de hoogste ter wereld – blijft echter grootschalige buitenlandse investeringen afschrikken. Internationale hulp, waaronder een wederopbouwproject van 25 miljoen dollar van de Wereldbank (2002-2011) en 9,1 miljard dollar aan infrastructuurfinanciering, ondersteunt wegverbeteringen en openbare diensten.

De stad herbergt overblijfselen uit verschillende tijdperken. Het Arg-fort en de Bala Hissar-citadel herinneren aan de bolwerken van Durrani en Mogols; de Id Gah-moskee (1893) en de Abdul Rahman-moskee dienen vandaag de dag nog steeds. Het Bagh-e Bala-paleis biedt uitzicht vanaf een heuveltop. Musea herbergen artefacten uit de boeddhistische en Grieks-Bactrische tijd: munten, beelden en het Surya-beeld in het Nationaal Museum. De Paghman-tuinen en de Taq-e Zafar-boog liggen ten westen van de stad, terwijl de Tang-e Gharu-kloof aan de Jalalabad-weg reizigers onderdak bood.

Pre-industriële entertainmentruimtes zijn grotendeels verdwenen: ooit waren er drieëntwintig bioscopen in bedrijf, nu zijn er nog maar vier over. Het Nandari Nationaal Theater, ooit een van de grootste van Azië, werd verwoest door een burgeroorlog en is nog steeds niet gerestaureerd. Recente sloop sloot Park Cinema in 2020. Het mausoleum van de Afghaanse koninklijke familie, de dierentuin van Kabul en het OMAR Mijnmuseum zijn overgebleven als rustigere trekpleisters.

Er zijn geen spoorlijnen die Kabul bereiken. Snelwegen spreiden zich in alle richtingen uit: AH76 noordwaarts naar Charikar en Mazar-i-Sharif; AH77 westwaarts richting Bamiyan; de Ghazni-Kandahar-route zuidwestwaarts; de Jalalabad-corridor oostwaarts naar Pakistan. Binnen de stad vormen rotondes op het Pashtunistanplein en de Massoud-cirkel belangrijke knooppunten; Sar-e Chawk markeerde ooit het centrum van Maiwand Road.

De verkeersopstoppingen leidden tot de planning van een 95 km lange ringweg, die in 2017 werd goedgekeurd, maar de aanleg is nog steeds niet voltooid. Een voor 2018 gepland project voor snelle busverbindingen liep vertraging op; in maart 2021 introduceerden IC-busvoertuigen een nieuwe stadsdienst. Het Milli Bus-netwerk in Kabul, opgericht in de jaren 60, rijdt nog steeds met zo'n 800 dieselbussen, naast informele taxi's – voornamelijk oude, wit-gele Toyota Corolla's. Pogingen tot elektrisch openbaar vervoer, zoals het Škoda-trolleybussysteem (1979-1992), strandden tijdens de oorlog; af en toe zijn er nog stalen palen te vinden als herinnering.

Sinds 2019 gebruiken gemeentelijke overheden D-Agree, een online overlegplatform, om feedback van burgers op stedelijke projecten te vragen. In augustus 2021 hadden meer dan 15.000 inwoners bijgedragen aan de planningsdiscussies, wat meer dan 71.000 reacties opleverde. Ondanks de verschuiving van politieke controle blijft het platform onder auspiciën van de Verenigde Naties een voorbeeld van digitale participatie.

Kabul kent een rijke geschiedenis – van verwijzingen naar de Achaemeniden tot twintigste-eeuws modernisme – maar kampt met aanhoudende uitdagingen: de luchtvervuiling verergert elke winter doordat er inferieure brandstoffen in geïmproviseerde kachels worden verbrand; waterschaarste en uitdroging van rivierbeddingen wijzen op bredere milieuveranderingen. Informele nederzettingen zetten gemeentelijke diensten onder druk, terwijl corruptie investeringen beperkt. Desondanks blijft Kabul de kern van Afghanistan, met straten die getuigen van eeuwenlange menselijke inspanningen en een architectuur die een archief is van culturele convergentie.