Μεντίνα

Η Μεδίνα κατέχει μια μοναδική θέση στην ανθρώπινη ιστορία: ένας οικισμός που προηγείται του Ισλάμ κατά πολύ περισσότερο από μια χιλιετία, αλλά μεταμόρφωσε αμετάκλητα τον κόσμο τον έβδομο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας. Σήμερα, το όνομά της - al-Madīnah al-Munawwarah, «Η Φωτισμένη Πόλη» - θυμίζει τόσο τη φωτεινή αύρα της πίστης όσο και τα επίπεδα της ανθρώπινης προσπάθειας που έχουν διαμορφώσει τις πέτρες, τους κήπους και τις ερήμους της. Σε σχεδόν 600 τετραγωνικά χιλιόμετρα του οροπεδίου Hejaz, ο πληθυσμός της πόλης, περίπου 1,4 εκατομμυρίων, συνδυάζει μακροχρόνιες οικογένειες της Σαουδικής Αραβίας με μετανάστες και προσκυνητές που έλκονται από τον θρησκευτικό, πολιτιστικό και οικονομικό της μαγνητισμό.

Από την πρώιμη ενσάρκωσή της ως Γιαθρίμπ, η ταυτότητα της Μεδίνας σφυρηλατήθηκε στη διασταύρωση του εμπορίου, της γεωργίας και της φυλετικής συμμαχίας. Τα εύφορα ουάντι του Άκλ, του Άκικ και του Χιμντ συγκέντρωναν σπάνιες βροχές για να συντηρήσουν φοινικόδεντρα και σιτηρά σε ένα κατά τα άλλα άνυδρο περιβάλλον από βασαλτικά εδάφη και ηφαιστειακή τέφρα. Οι γύρω κορυφογραμμές - η Σάλ'α στα βορειοδυτικά, ο Τζαμπάλ αλ-Ιρ στα νότια και τα πανύψηλα υψώματα του όρους Ουχούντ - πλαισίωναν ένα οροπέδιο που προσκαλούσε οικισμούς πολύ πριν από τη μετανάστευση του Μωάμεθ από τη Μέκκα το 622 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτών των προϊσλαμικών αιώνων, η γη διαχειριζόταν από εβραιο-αραβικές φυλές, με συστάδες πύργων από βασάλτη που υπαινίσσονταν τη στρατηγική αξία αυτού του σταυροδρομίου.

Με την άφιξη του Μωάμεθ και των ακολούθων του —των Μουχατζίρουν από τη Μέκκα και των Ανσάρ που κατάγονταν από τη Γιαθρίμπ— η πόλη εισήλθε σε μια νέα εποχή. Μετονομάστηκε σε Madīnat an-Nabī («Πόλη του Προφήτη») και αργότερα σε al-Madīnah al-Munawwarah, και έγινε το λίκνο της μουσουλμανικής κοινοτικής ζωής και διακυβέρνησης. Το Τζαμί του Προφήτη υψωνόταν στην άκρη του πρώιμου οικισμού δίπλα στην κατοικία του Μωάμεθ, μια απλή αυλή πλαισιωμένη από κορμούς χουρμαδιών και καλυμμένη με ύφασμα. Εδώ η νεοσύστατη μουσουλμανική ούμμα συγκεντρωνόταν, λατρεύονταν και δικάζονταν, ενώ οι γύρω χουρμάδες παρείχαν τόσο τροφή όσο και έσοδα. Καθώς οι αποκαλύψεις που καταγράφηκαν στο Κοράνι μετατόπισαν την εστίαση από τα κεφάλαια της Μέκκας σε μεγαλύτερα, κοινοτικά προσανατολισμένα σούρα της Μεδίνας, η νεαρή πίστη εμβάθυνε τα νομικά, ηθικά και κοινωνικά της θεμέλια.

Σήμερα, στον ορίζοντα της Μεδίνας κυριαρχεί το διευρυμένο αλ-Μαστζίντ αν-Ναμπάουι. Ο λαμπερός πράσινος τρούλος του στεφανώνει τη ράουντα, τον τάφο του Προφήτη, παράλληλα με αυτούς του Αμπού Μπακρ και του Ομάρ. Κάτω από ένα στέγαστρο με 250 πτυσσόμενες ομπρέλες, οι πιστοί σταματούν στον άμβωνα - ή μινμπάρ - όπου κάποτε μίλησε ο Μωάμεθ. Οι διαδοχικές επεκτάσεις του τζαμιού, συμπεριλαμβανομένων των οθωμανικών κιόνων και των σύγχρονων εγκαταστάσεων, αντικατοπτρίζουν την εξελισσόμενη ιστορία του Ισλάμ. Λίγα χιλιόμετρα μακριά, το Τζαμί Κούμπα - που ανεγέρθηκε στην πρώτη στάση του Μωάμεθ έξω από τη Γιαθρίμπ - στέκεται ως ο πρώτος ισλαμικός χώρος λατρείας. Η παράδοση αποδίδει σε δύο ράκατ που προσφέρονται εδώ το Σάββατο την αξία ενός ολόκληρου προσκυνήματος ούμρα, εδραιώνοντας τη θέση του στην ευλαβική πρακτική. Το Τζαμί αλ-Κιμπλατέιν, όπου η κατεύθυνση της προσευχής μετατοπίστηκε από την Ιερουσαλήμ στη Μέκκα, ενσωματώνει περαιτέρω την εξελισσόμενη πνευματική αφήγηση της πόλης σε πέτρα και κονίαμα.

Ωστόσο, η κληρονομιά της Μεδίνας εκτείνεται πέρα ​​από τα τζαμιά της. Το νεκροταφείο Αλ-Μπάκι βρίσκεται στο νότιο άκρο της πόλης, που περιέχει τους τάφους των πρώτων Συντρόφων και σεβαστών προσωπικοτήτων των οποίων η ζωή συνέβαλε στον καθορισμό της μουσουλμανικής ευσέβειας. Το όρος Ουχούντ, ο τόπος της ομώνυμης μάχης το 625 μ.Χ., εξακολουθεί να φέρει υπενθυμίσεις για το θάρρος και τη θυσία που διαμόρφωσαν την αποφασιστικότητα της κοινότητας. Ακόμα και οι ηφαιστειακοί λόφοι στα νότια, κάποτε σιωπηλά μνημεία της γεωλογικής εποχής, προσφέρουν στους προσκυνητές και τους κατοίκους σκιά και προοπτική.

Ανά τους αιώνες, η Μεδίνα πέρασε ανάμεσα σε διαδοχικές δυνάμεις: από τους χαλίφηδες Ρασιντούν στους Ομεϋάδες και τους Αββασίδες, αργότερα υπό Μαμελούκους και Οθωμανούς κυβερνήτες, για λίγο ως μέρος των πρώτων σαουδαραβικών και αιγυπτιο-οθωμανικών σφαιρών και, τέλος, το 1925, ενσωματώθηκε στο σύγχρονο Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας. Κάθε εποχή άφησε το στίγμα της - είτε ο σιδηρόδρομος Χετζάζ που κατασκευάστηκε από τους Οθωμανούς μεταξύ 1904 και 1908, του οποίου το τέρμα στη Μεδίνα σώζεται σήμερα ως ένα ήσυχο μουσείο, είτε οι αυτοκινητόδρομοι και οι αστικές περιοχές που χαράχτηκαν υπό σαουδαραβική διακυβέρνηση. Οι 12 διοικητικές περιφέρειες περιλαμβάνουν πλέον πυκνοκατοικημένες αστικές συνοικίες και ελαιώνες, αδρανείς ηφαιστειακούς κώνους και ξερά φαράγγια.

Το κλίμα της Μεδίνας υπογραμμίζει τον χαρακτήρα της ως έρημου-όασης. Στα 620 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας - σχεδόν διπλάσια από το υψόμετρο της Μέκκας - βιώνει καυτά καλοκαίρια που συνήθως ξεπερνούν τους 45 °C, ενώ οι χειμωνιάτικες νύχτες πέφτουν στους 8 °C. Οι βροχοπτώσεις είναι σπάνιες και πέφτουν κυρίως από τον Νοέμβριο έως τον Μάιο, τροφοδοτώντας τους φοίνικες και τις ποικιλίες χουρμάδων που εδώ και καιρό στηρίζουν την τοπική αγροτική οικονομία. Το 1920, οι αγρότες καλλιέργησαν 139 ποικιλίες χουρμάδων μαζί με λαχανικά προσαρμοσμένα σε αυτά τα εδάφη των πλημμυρικών πεδιάδων. Αν και η πόλη έχει αναπτυχθεί πέρα ​​από τους οπωρώνες της, οι γεωργικές εκτάσεις στις παρυφές της και τα γύρω ηφαιστειακά πεδία παραμένουν μια υπενθύμιση της οικολογικής της κληρονομιάς.

Το κοινωνικοοικονομικό τοπίο της Μεδίνας σήμερα περιστρέφεται γύρω από τον θρησκευτικό τουρισμό, τις πολιτιστικές πρωτοβουλίες και την αναδυόμενη βιομηχανία. Ως η δεύτερη ιερότερη πόλη του Ισλάμ - μετά τη Μέκκα και πριν από την Ιερουσαλήμ - προσελκύει εκατομμύρια ετησίως, είτε προσκυνητές που ολοκληρώνουν το Χατζ είτε επισκέπτες που έρχονται όλο το χρόνο στα τζαμιά και τους ιστορικούς χώρους της. Για να τους υποστηρίξει, το Συγκρότημα Βασιλιά Φαχντ για την Εκτύπωση του Ιερού Κορανίου αποτελεί τον μεγαλύτερο εκδότη Κορανίου στον κόσμο, διανέμοντας εκατοντάδες χιλιάδες τόμους σε δεκάδες γλώσσες. Σε κοντινή απόσταση, το Μουσείο Αλ Μεδίνα και το Μουσείο Νταρ Αλ Μεδίνα καταγράφουν την αρχαιολογική, αρχιτεκτονική και πνευματική κληρονομιά της πόλης, ενώ το Μουσείο Σιδηροδρόμων Χετζάζ διατηρεί ψίθυρους οθωμανικών ατμομηχανών.

Παράλληλα με αυτά τα ιδρύματα, το Κέντρο Τεχνών της Μεδίνα και τα φόρουμ για την αραβική καλλιγραφία και τη ζωντανή γλυπτική αντικατοπτρίζουν μια αυξανόμενη δέσμευση στις εικαστικές και παραστατικές τέχνες. Οι τελευταίες συγκεντρώνουν καλλιτέχνες από όλη την περιοχή για να εξερευνήσουν τις αρχαίες ρίζες της γλυπτικής και να εμπνεύσουν μια νέα γενιά, ενώ το κέντρο αραβικής καλλιγραφίας -τώρα Κέντρο Πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν- σηματοδοτεί μια φιλοδοξία να αναδείξει τη γραφή σε διεθνή κλάδο.

Η οικονομική διαφοροποίηση έχει οδηγήσει σε δύο βιομηχανικές ζώνες, που στεγάζουν πάνω από 230 εργοστάσια που παράγουν τα πάντα, από παράγωγα πετρελαίου έως τρόφιμα. Η Οικονομική Πόλη της Γνώσης, που εγκαινιάστηκε το 2010, υπόσχεται περαιτέρω ανάπτυξη στην τεχνολογία και την ανάπτυξη ακινήτων. Η συνδεσιμότητα έχει επίσης βελτιωθεί: Το Διεθνές Αεροδρόμιο Πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλαζίζ, αναγνωρισμένο για την πιστοποίηση LEED Gold και τα παγκόσμια βραβεία μηχανικής, διαχειρίστηκε περισσότερους από οκτώ εκατομμύρια επιβάτες το 2018, ενώ ο σιδηρόδρομος υψηλής ταχύτητας Haramain συνδέει τη Μεδίνα με τη Μέκκα, την Τζέντα και την Οικονομική Πόλη Βασιλιά Αμπντουλάχ με ταχύτητα 300 χλμ./ώρα.

Εντός της πόλης, οι δημόσιες συγκοινωνίες έχουν επεκταθεί από έναν μόνο φορέα λεωφορείων το 2012 σε δεκάδες διαδρομές -συμπεριλαμβανομένων ειδικών γραμμών για αξιοθέατα- που μεταφέρουν τους πιστούς και τους επισκέπτες σε βασικά αξιοθέατα. Τα σχέδια για ταχεία μεταφορά λεωφορείων και ακόμη και ένα δίκτυο μετρό τριών γραμμών αντικατοπτρίζουν το όραμα του Δήμου Μεδίνας για έναν σύγχρονο αστικό ιστό που τιμά το παρελθόν του, ενώ παράλληλα καλύπτει τις σημερινές απαιτήσεις.

Το δημογραφικό μωσαϊκό της Μεδίνας είναι εξίσου πολυεπίπεδο. Οι Σαουδάραβες πολίτες αποτελούν σχεδόν το 59% των κατοίκων, ενώ οι ξένοι κάτοικοι - που συχνά συνδέονται με τον θρησκευτικό τουρισμό, τις κυβερνητικές υπηρεσίες ή τη βιομηχανική απασχόληση - αποτελούν το υπόλοιπο. Κυριαρχούν οι Σουνίτες Μουσουλμάνοι διαφόρων νομικών σχολών, ωστόσο η πόλη περιλαμβάνει επίσης ζωντανές κοινότητες Σιιτών, ομογενών Χριστιανών, Ινδουιστών και άλλων, που ζουν πέρα ​​από τα όρια του χαράμ και συμβάλλουν στην πολυπολιτισμική της ατμόσφαιρα.

Τέλος, η εμπειρία της επίσκεψης στη Μεδίνα σήμερα είναι ταυτόχρονα οικεία και πρωτόγνωρη. Οι μη μουσουλμάνοι μπορούν πλέον να πλησιάσουν την εξωτερική περίμετρο του Τζαμιού του Προφήτη - μια αλλαγή που εισήχθη το 2021 - αν και η είσοδος παραμένει αποκλειστικά για τους πιστούς. Εντός και εκτός των ιερών χώρων, οι επισκέπτες πρέπει να τηρούν τους σεμνούς ενδυματολογικούς κώδικες, έχοντας κατά νου ότι ακόμη και ένα περιστασιακό λάθος μπορεί να τραβήξει ανεπιθύμητη προσοχή σε αυτό το βαθιά σεβαστό πλαίσιο. Όσοι έχουν βίζα Χατζ ακολουθούν οδούς που ρυθμίζονται από την κυβέρνηση, ενώ όσοι έχουν συνηθισμένες τουριστικές βίζες είναι ευπρόσδεκτοι σε μια πόλη της οποίας τα επίπεδα ιστορίας ανταμείβουν τόσο την αφοσίωση όσο και την περιέργεια.

Η ουσία της Μεδίνας έγκειται στην αλληλεπίδραση των αρχαίων λίθων και των σύγχρονων φιλοδοξιών της, των ερημικών θεμελίων και των καλλιεργημένων φοινίκων της, των καθαγιασμένων τζαμιών και των πολύβουων αγορών της. Εδώ, οι ηχώ των αποκαλύψεων του έβδομου αιώνα αντηχούν ανάμεσα στο βουητό των τρένων υψηλής ταχύτητας και τους ψιθύρους των χουρμαδιών. Στις κοιλάδες και τους λόφους της, κανείς αισθάνεται μια συνέχεια σκοπού: ένα μέρος όπου η πίστη γέννησε την κοινότητα, όπου η κοινότητα απαιτούσε δομές δικαιοσύνης και φιλανθρωπίας, και όπου αυτές οι δομές συνεχίζουν να εξελίσσονται σε πέτρα, χάλυβα και πνεύμα. Στους ρυθμούς της προσευχής, τη σκιά των ομπρελών και τα εργαστήρια καλλιγραφίας που ζωντανεύουν τις πλατείες της, η Μεδίνα στέκεται τόσο ως ένα διαρκές ιερό όσο και ως μια ζωντανή πόλη - διαμορφωμένη από το παρελθόν, εμπλεκόμενη με το παρόν και καθοδηγούμενη από αρχές που φωτίζουν τους δρόμους της για σχεδόν δεκατέσσερις αιώνες.