Which volcanoes are erupting now?

Wereldwijd zijn er op elk willekeurig moment zo'n twintig vulkanen aan het uitbarsten. Recente voorbeelden (2024-2025) zijn de Kīlauea, Nyamulagira, Stromboli, Erta Ale, Fuego en Sinabung. De exacte lijst verandert wekelijks.

What are the world’s top 10 most active volcanoes?

Een representatieve lijst: Kīlauea (Hawaï), Etna (Italië), Stromboli (Italië), Sakurajima (Japan), Merapi (Indonesië), Nyiragongo (DRC), Nyamuragira (DRC), Popocatépetl (Mexico), Piton de la Fournaise (Réunion), Yasur (Vanuatu). Elk van deze vertoont frequente uitbarstingen.

How do scientists measure volcanic activity?

Met behulp van vele instrumenten: seismische monitors (aardbevingen), gps- en kantelsensoren (grondvervorming), gasspectrometers (SO₂-, CO₂-emissies) en satellieten (thermisch/visueel). Geen enkele metriek is voldoende; onderzoekers letten op veranderingen in alle instrumenten.

What is the Smithsonian’s Global Volcanism Program (GVP)?

GVP is de wereldwijde vulkaandatabase van het Smithsonian Institution. Deze catalogiseert alle bekende uitbarstingen (van de afgelopen ~12.000 jaar) en publiceert wekelijks een wereldwijd rapport over vulkanische activiteit.

Which volcano has erupted the most times?

Het aantal is afhankelijk van de tijd. Piton de la Fournaise heeft sinds de 17e eeuw meer dan 150 uitbarstingen geregistreerd, terwijl de Kilauea de afgelopen decennia tientallen uitbarstingen heeft gehad. Continue strombolische vulkanen zoals de Stromboli hebben onmeetbare aantallen vanwege constante kleine uitbarstingen.

What is the Volcanic Explosivity Index (VEI)?

VEI is a logarithmic scale (0–8) measuring eruption volume and cloud height. Each increment is ~10× more explosive. For example, VEI 1–2 are mild (small lava fountains), VEI 4–5 are significant (e.g. Mt. Pinatubo 1991 was VEI 6), and VEI 6–7 are colossal (Tambora 1815).

Which active volcanoes are most dangerous to humans?

Typically those that erupt explosively near large populations. Examples: Merapi (Java) spews deadly pyroclastic flows into dense villages, Sakurajima (Japan) covers a major city in ash daily, and Popocatépetl (Mexico) looms over millions. Even moderate volcanoes (VEI 2–3) can be lethal if people are in the fallout zone.

How do tectonic settings affect volcano activity?

Vulkanen in subductiezones (bijv. Japan, Andes, Indonesië) zijn vaak explosief en aanhoudend actief. Hotspotvulkanen (Hawaï, Réunion) produceren langlevende basaltstromen. Riftzones (Oost-Afrikaanse Rift, IJsland) genereren ook frequente uitbarstingen. Over het algemeen concentreren plaatgrenzen de magmatoevoer, waardoor deze gebieden actievere vulkanen hebben.

What is the difference between active, dormant, and extinct volcanoes?

Actief = waarschijnlijk uitbarstend (recent uitgebarsten of nu onrustig); Slapend = nu niet uitbarstend, maar mogelijk wel (geologisch gezien recent uitgebarsten); Uitgestorven = geen kans op uitbarsting (honderdduizenden jaren geen activiteit). De termen zijn niet altijd eenduidig, daarom geven veel geologen de voorkeur aan "potentieel actief".

Which active volcanoes are safe to visit?

Veel zeer actieve vulkanen bieden veilige toeristische programma's aan. Zo worden Hawaii Volcanoes NP (Kīlauea), Mt. Etna-tours (Italië), Volcan Yasur (Vanuatu) en Stromboli-wandelingen (Italië) aangeboden door professionals. Het belangrijkste is om in de aangewezen gebieden te blijven en de gidsen te volgen. Maskers, brillen en helmen zijn meestal vereist wanneer as of bommen een risico vormen. Volg altijd de lokale adviezen.

Which volcanoes produce the most lava vs. most ash?

Schildvulkanen (Kīlauea, Erta Ale, Piton de la Fournaise) produceren enorme lavastromen met weinig as. Andesitische/riche vulkanen (Pinatubo, Chaitén) produceren overvloedige as. Strombolische vulkanen (Stromboli, Yasur) spuwen zowel lavabommen als as uit, terwijl Plinische vulkanen (Tambora) enorme askolommen uitstoten.

How often do the most active volcanoes erupt?

De uitbarsting varieert sterk. De Stromboli barst om de paar minuten uit. De Kilauea barstte tussen 1983 en 2018 vrijwel onafgebroken uit. De Popocatépetl en de Etna kunnen een paar keer per jaar uitbarsten. De Sinabung had jarenlang dagelijkse uitbarstingen. In totaal vinden er jaarlijks zo'n 50 tot 70 uitbarstingen op aarde plaats, waarbij er ongeveer 20 vulkanen tegelijk uitbarsten.

How are volcanoes monitored (seismic, gas, satellite)?

Ja. Seismische metingen (aardbevingsnetwerken) detecteren magmabewegingen; gasmeetinstrumenten volgen de SO₂/CO₂-stroom; satellieten (thermische camera's, InSAR) observeren warmte en grondhelling; GPS meet oppervlakteverschuivingen. Samen vormen ze een bewakingssysteem – zo werd de stroomsnelheid van de Kilauea bijvoorbeeld geschat aan de hand van thermische satellietafwijkingen.

What is Strombolian vs. Plinian vs. Hawaiian eruption style?

These are eruption classifications. Hawaiian eruptions (e.g. Kīlauea) are gentle lava fountains and flows. Strombolian (e.g. Stromboli, Yasur) are mild bursts of lava bombs every few minutes. Vulcanian are stronger short blasts. Plinian eruptions (e.g. 1980 St. Helens, 1991 Pinatubo) are violent, generating tall ash columns and widespread ashfall.

Which volcanoes threaten large population centers?

Vulkanen in de buurt van steden zijn het meest zorgwekkend. Popocatépetl (regio Mexico-Stad/Puebla), Sakurajima (Kagoshima), Merapi (Yogyakarta), Fuji (regio Tokio, indien deze ontwaakt) en Mount Rainier (Tacoma/Seattle) hebben allemaal miljoenen mensen die binnen het bereik van as of stromen leven. Zelfs verre uitbarstingen (zoals die van de Pinatubo) kunnen as in wereldwijde straalstromen injecteren, waardoor duizenden kilometers verderop as vrijkomt.

How does climate change affect volcanic activity?

Directe effecten zijn gering vergeleken met tektonische krachten. Grote klimaatveranderingen (zoals deglaciatie) kunnen de druk op magmakamers veranderen, wat mogelijk uitbarstingen kan veroorzaken (de hypothese van "ijsuitbarstingen"). Maar op menselijke tijdschalen is niet bekend dat klimaatverandering het aantal vulkaanuitbarstingen significant doet toenemen. Omgekeerd kunnen zeer grote uitbarstingen de planeet tijdelijk afkoelen (zie hierboven).

Are volcanic eruptions predictable?

Enigszins. Wetenschappers zoeken naar patronen in voortekenen (aardbevingen, inflatie, gas). In veel gevallen volgt een uitbarsting uren tot dagen na sterke waarschuwingssignalen. Het voorspellen van de exacte begintijd blijft echter onzeker. Sommige uitbarstingen geven weinig waarschuwing (stoomexplosies), dus constante monitoring is cruciaal.

What are the warning signs of an impending eruption?

Belangrijke voortekenen zijn onder meer zwermen vulkanische aardbevingen, grondzwelling (gemeten met tiltmeters/gps), verhoogde warmteontwikkeling en plotselinge gaspieken. Een piek in zwaveldioxide of veranderingen in de gasverhouding kunnen bijvoorbeeld een voorbode zijn van magmastijging. Door deze signalen in de gaten te houden, kunnen autoriteiten indien nodig het alarmniveau verhogen.

Which countries have the most active volcanoes?

Indonesië heeft het grootste aantal actieve vulkanen ter wereld (tientallen in de Soendaboog). Japan, de VS (Alaska/Hawaï), Chili en Mexico hebben er ook veel. Italië, Ethiopië (Erta Ale, en andere) en Nieuw-Zeeland hebben er elk meerdere. Van elke lijst van 1500 vulkanen uit het Holoceen ligt ongeveer een derde in Indonesië/de Filipijnen, en een ander groot deel in Noord- en Zuid-Amerika.

What was the most active volcano in recorded history?

De Puʻu ʻŌʻō-uitbarsting van de Kilauea (1983-2018) produceerde in 35 jaar tijd een buitengewone hoeveelheid lava – misschien wel een van de meest productieve uitbarstingen in de geschiedenis. De ononderbroken uitbarstingen van de Stromboli zijn waarschijnlijk de langste aaneengesloten uitbarstingen ooit gemeten. Als "actief" staat voor frequente uitbarstingen, dan maken de meer dan 150 uitbarstingen van de Piton de la Fournaise sinds 1600 hem tot een topkandidaat.

What are the human impacts of living near active volcanoes?

Positief: vruchtbare bodems (bijv. Java, IJsland), geothermische energie, inkomsten uit toerisme. Negatief: sterfgevallen door pyroclastische stromen, as die gewassen begraaft, schade aan infrastructuur (wegen, luchtverkeer). Chronische gevolgen zijn onder andere chronische ademhalingsproblemen (asinhalatie) en economische ontwrichting tijdens uitbarstingen. Uitbarstingen kunnen bijvoorbeeld grote luchthavens sluiten (as in IJsland in 2010) of de landbouw verwoesten (in 1982 verwoestte El Chichón boomgaarden).

How do volcanoes affect aviation and global climate?

As noted above, ash is a prime concern for aviation (see Eyjafjallajökull 2010). On climate, huge eruptions like Tambora and Laki can cool Earth by releasing sulfur aerosols into the stratosphere. Most active volcanoes today (VEI 1–2) have negligible global effect, though their ash can disrupt flights regionally.

Which volcanoes have continuous lava lakes?

Het handjevol omvat Nyiragongo (DRC), Nyamuragira (af en toe), Kīlauea (Halema'uma'u tot 2018), Villarrica (Chili), Masaya (Nicaragua, met tussenpozen) en Ambrym (Vanuatu), plus Erta Ale (Ethiopië). Continue lavameren zijn zeldzaam – er zijn er wereldwijd slechts vijf bekend – en duiden op een constante aanvoer van magma.

How can travelers safely view active volcanoes?

Sluit u aan bij rondleidingen met de lokale autoriteiten. Blijf op de gemarkeerde paden. Draag gasmaskers en veiligheidsuitrusting. Houd afstand van de openingen zoals aangegeven. Controleer altijd het actuele waarschuwingsniveau van de vulkaan. Volg het advies van parkwachters of geologische diensten ter plaatse op. Negeer nooit waarschuwingen voor sluitingen – vulkanologie is onvoorspelbaar.

Where can I find live webcams of active volcanoes?

Er bestaan er vele: bijvoorbeeld de Stromboli-camera's van INGV, de Fuego-camera van UT Volcanology, de Pacaya-camera van VolcanoDiscovery, de Sakurajima-camera van JMA en de Kīlauea-camera (HVO) van USGS. Het Global Volcanism Program en VolcanoDiscovery onderhouden links naar dergelijke feeds. Daarnaast kunt u met NASA Worldview realtime satellietbeelden (inclusief thermische beelden) van veel uitbarstingen bekijken.

How to interpret volcanic ash advisory charts (VAACs)?

VAAC-kaarten tonen de verwachte locaties van aswolken. Piloten zoeken naar gebieden met veel schaduw (aslagen) en hoogteverschillen. Voor het publiek is het belangrijk of de aswolk naar verwachting de vliegroutes zal bereiken – waarschuwingen geven een overzicht van het getroffen luchtruim. Over het algemeen geldt dat als u op de website van NASA een officiële VAAC-kaart ziet met een aspluim, vluchten in die sector vertraging zullen oplopen.

What technologies are newest in volcano monitoring (InSAR, drones)?

Interferometrische SAR (InSAR) via satellieten wordt nu breed gebruikt om grondvervorming op centimeterschaal te meten. Drones worden steeds vaker gebruikt om gasmetingen uit te voeren en kraters in hoge resolutie te fotograferen. Hyperspectrale satellieten en kleine satellietconstellaties maken frequentere thermische beeldvorming mogelijk. Machine learning-algoritmen worden getest om subtiele seismische patronen te detecteren. Dit alles breidt onze toolkit voor vroegtijdige waarschuwing uit.

How to read a volcano’s eruption history timeline?

Lees een tijdlijn verticaal af op tijd. Elk merkteken geeft de datum van een uitbarsting aan; kleur of grootte kan de kracht van de uitbarsting aangeven. Een cluster van merktekens duidt op frequente activiteit. Lange tussenruimtes duiden op een rustperiode. Zo toont de tijdlijn van de Kilauea vrijwel onafgebroken merktekens sinds de 19e eeuw, terwijl die van de Etna veel stipjes heeft in de 20e eeuw en minder in het midden van de 19e eeuw. Merk op dat het ontbreken van gegevens (vóór moderne monitoring) oudere gegevens onvolledig kan maken.

What are pyroclastic flows and lahars — which volcanoes produce them?

Pyroclastic flows are superheated avalanches of ash, rock, and gas that race down slopes at >100 km/h. They occur on viscous volcanoes like Merapi (Indonesia), Colima (Mexico), or Pinatubo (Philippines) when domes or columns collapse. Lahars are volcanic mudflows: mixtures of debris and water (often from rain or melting snow). They can surge tens of kilometers. Dangerous lahar volcanoes include Mt. Rainier (USA) and Mt. Ruang (Indonesia). Many large stratovolcanoes (Mt. Fuji, Cotopaxi, etc.) have lahar histories.

Which volcanoes have early warning systems?

Geavanceerde monitoringnetwerken bieden lokale waarschuwingen in landen zoals Japan (JMA-waarschuwingen), de VS (USGS Volcano Alert Levels) en Italië (INGV-kleurcodes). Nationale instanties geven waarschuwingen met verschillende niveaus af (groen, geel, oranje, rood) om de mate van onrust aan te geven. Sommige risicogebieden hebben sirenes of sms-waarschuwingssystemen (de Java Bungumus-kratersystemen op Java, de Japanse J-Alert). Veel regio's hebben echter geen formele waarschuwing (bijvoorbeeld afgelegen delen van Papoea-Nieuw-Guinea of Papoea-Indonesië vertrouwen op satellietmeldingen).

What are the economic benefits and costs of active volcanoes?

Voordelen zijn onder andere geothermische energie (IJsland, Nieuw-Zeeland), inkomsten uit toerisme (musea, warmwaterbronnen, rondleidingen) en vruchtbare grond voor landbouw (bijvoorbeeld theeplantages op Java). Kosten zijn onder meer het opruimen van as, het omleiden van vliegverkeer, evacuaties en het herbouwen van verwoeste eigendommen. Een enkele uitbarsting kan een ontwikkelingsland bijvoorbeeld miljoenen kosten (verloren oogsten, herstel van de infrastructuur). Om dit alles in evenwicht te brengen, investeren landen zoals Japan in mitigatie (rioolfilters voor as, winterharde gewassen) en profiteren ze tegelijkertijd van vulkaantoerisme.

How do volcanoes form at hotspots vs. subduction zones?

At hotspots, plumes of hot mantle rise under a tectonic plate. As the plate moves, the plume makes chains of volcanoes (Hawaii, Yellowstone). Hotspot volcanoes tend to have fluid basalts and long-lived eruptions. At subduction zones, one plate dives under another, melting hydrated mantle. This produces more viscous, explosive magma (Pacific Rim volcanoes, Andes). The difference explains why Hawaii’s Mauna Loa flows gently while Pinatubo blasts violently.

What are the largest sustained eruptions in the modern era?

20th-century examples include Kīlauea’s 1950 eruption (5 weeks, 0.2 km³ lava) and Laki (Iceland, 1783–84) – though Laki spans 1780s. In recent memory, Kīlauea’s Puʻu ʻŌʻō (1983–2018) produced ~4 km³ of lava over 35 years. Among explosive eruptions, Pinatubo (1991) was the largest in 100 years (VEI 6).

How to create a personal emergency plan for living near an active volcano?

Maak een checklist: (1) Bepaal evacuatieroutes en een veilige ontmoetingsplek. (2) Zorg dat er thuis/in de auto een noodpakket aanwezig is met water (3 dagen), houdbare levensmiddelen, N95-maskers en -brillen, zaklamp, batterijen, radio, EHBO-spullen en benodigde medicijnen. (3) Meld u aan voor officiële meldingen (sms of e-mail). (4) Oefen oefeningen met uw gezin. (5) Berg waardevolle spullen veilig op of verplaats ze naar de bovenste verdiepingen (om asschade te voorkomen). Zorg ervoor dat huisdieren en vee beschut zijn. Controleer regelmatig de lokale gevarenkaarten om ervoor te zorgen dat uw plan lava- of lahargebieden omvat.

Which volcanoes have the longest continuous eruptive periods?

Stromboli holds a record for century-scale activity (observed since Roman times). Kīlauea erupted continuously from 1983–2018 (35 years). Volcán Fuego and Villarrica have also had eruptive phases lasting over a decade. Volcanoes with persistent lava lakes (Yasur, Erta Ale, Nyiragongo) effectively erupt non-stop for decades at a time.

What are the best high-quality photos and satellite images of active eruptions?

De website van NASA Earth Observatory bevat uitstekende beelden (bijvoorbeeld die van Kīlauea in 2024). Veel ruimtevaartorganisaties (ESA, NASA) publiceren satellietbeelden van recente uitbarstingen. Voor foto's vanaf de grond bieden media zoals Volcano Discovery en National Geographic vaak galerijen aan. De website van het Smithsonian GVP bevat bewerkte foto's en infraroodbeelden. (Controleer altijd de gebruiksrechten voor afbeeldingen voor publicatie.)

Can volcanic eruptions trigger tsunamis? Which volcanoes have that risk?

Ja. Vulkanen onder water of aan de kust kunnen tsunami's veroorzaken. Bekende voorbeelden: Krakatau (Indonesië) in 1883 en Anak Krakatau (2018) hadden beide flankbreuken die dodelijke golven veroorzaakten. Vulkanen in de buurt van water, zoals Ambrym (Vanuatu) of Mount Unzen (Japan), zouden in theorie in zee kunnen storten. Het risico bestaat overal waar een vulkaan steile hellingen boven water heeft.

Which volcanoes are UNESCO World Heritage or protected sites?

Vulkanische locaties op de UNESCO-lijst zijn onder andere: Krakatoa (Indonesië) en Kesatuan (onder water); Hawaii Volcanoes National Park; Lassen Volcanic Park (VS); de vulkanen van Kamtsjatka (Rusland); en de Etna in Italië (toegevoegd in 2013). Daarnaast zijn vulkanisch actieve nationale parken (Þingvellir op IJsland, Galápagoseilanden) beschermd. Veel actieve bergtoppen (Fuji, Mayon, Ruapehu) hebben lokale bescherming, ook al staan ze niet op de UNESCO-lijst.

Where can I find live webcams of active volcanoes?

Een goed startpunt is de VolcanoDiscovery "Volcano Cams"-pagina. Universitaire en overheidsobservatoria bieden ook streams aan: INGV voor Italiaanse vulkanen (bijv. Etna, Stromboli); JMA voor Japanse vulkanen (Sakurajima); PDAC voor Midden-Amerika (Guatemala); USGS/HVO voor Hawaïaanse kraters. Zelfs sommige luchtvaartmaatschappijen bieden webcamfeeds aan. Satellietbeelden (Terra/MODIS) worden elke paar uur bijgewerkt en kunnen worden bekeken via NASA's Worldview.

De meest actieve vulkanen ter wereld

Deze gids geeft een overzicht van de meest actieve vulkanen op aarde: vulkanen die regelmatig of continu uitbarsten. Er wordt uitgelegd hoe 'actief' wordt gedefinieerd (uitbarstingen in het Holoceen, huidige onrust) en hoe activiteit wordt gemonitord (seismometers, gassensoren, satellieten). We beschrijven de meest actieve vulkanen – van de Kīlauea op Hawaï (constante lavastromen) tot de Etna en Stromboli in Italië (bijna dagelijkse explosies) tot de Fuego in Guatemala en andere – inclusief hun tektonische omstandigheden en gevaren. Het artikel bespreekt ook uitbarstingsstijlen (Hawaïaans versus Pliniaans), wereldwijde effecten (as en klimaat) en veiligheidstips voor inwoners en reizigers. Kortom, het is een uitgebreid naslagwerk voor iedereen die de meest continu actieve vulkanen ter wereld bestudeert of bezoekt.

Inhoudsopgave

1 Samenvatting en snelle feiten
2 Top 20 meest actieve vulkanen - Profielen en gegevens
3 Casestudies: Langst aanhoudende uitbarstingen en continue activiteit
4 Uitbarstingsstijlen en wat ze betekenen voor 'activiteit'
5 Tektonische omgevingen en waarom sommige vulkanen actief blijven
6 De gevaarlijkste actieve vulkanen voor mensen
7 Vulkanen en klimaat-/luchtvaarteffecten
8 Voorspelling, waarschuwingssignalen en hoe uitbarstingen worden voorspeld
9 Monitoringtechnologieën - van seismografen tot drones
10 Leven met een actieve vulkaan: menselijke impact en voorbereiding
11 Vulkaantoerisme: veilig actieve vulkanen bezoeken
12 Interpretatie van uitbarstingsgeschiedenissen en tijdlijnen
13 Juridische, culturele en beschermingsoverwegingen
14 Onderzoekslacunes en open vragen in de vulkanologie
15 Woordenlijst, VEI-schaal, Snelle referentietabellen
16 Veelgestelde vragen

Samenvatting en snelle feiten

Top 10 meest actieve vulkanen (gerangschikt)

– Kilauea (Hawaii, VS) – Een schildvulkaan met vrijwel onafgebroken uitbarstingen. USGS en NASA beschrijven de Kilauea als "een van de meest actieve vulkanen op aarde". De frequente lavafonteinen en -stromen (sommige meer dan 80 meter hoog) hebben het eiland Hawaï een nieuwe vorm gegeven.
– de Etna (Italië) – Europa's hoogste actieve vulkaan, met vrijwel onafgebroken activiteit in de jaren 70 en tientallen uitbarstingen in de afgelopen jaren. Er komen regelmatig lavastromen en milde explosies voor bij meerdere openingen op de flanken.
– Stromboli (Italië) – Een kleine stratovulkaan die bekendstaat om zijn bijna constante, milde explosies. Hij schiet om de paar minuten gloeiende bommen en as de lucht in, wat de term inspireerde. Stromboliaans uitbarsting. De openingen op de top laten bijna continu lavastromen naar de zee lekken.
– Sakurajima (Japan) – Een eilandvulkaan die bijna dagelijks uitbarst met as en gas. Hoewel individuele uitbarstingen meestal klein zijn, is Sakurajima de afgelopen decennia ongeveer duizenden keren uitgebarsten (meestal asuitbarstingen). Door constante activiteit wordt de nabijgelegen stad Kagoshima regelmatig met asregens geconfronteerd.
– Berg Merapi (Indonesië) – Een andesitische stratovulkaan die wordt beschouwd als "de meest actieve van de 130 actieve vulkanen van Indonesië". Hij veroorzaakt regelmatig koepelvormende uitbarstingen en dodelijke pyroclastische stromen. Bijna de helft van de uitbarstingen van de Merapi genereert snel bewegende pyroclastische lawines.
– Berg Nyiragongo (Democratische Republiek Congo) – Beroemd om zijn extreem vloeibare lava. De uitbarstingen van het lavameer van Nyiragongo produceren stromen die zo snel zijn (tot wel ~60 km/u) dat de uitbarsting van 1977 het record heeft voor de snelste lavastroom ooit waargenomen. De uitbarsting en zijn buurman Nyamuragira zijn samen goed voor ongeveer 40% van alle uitbarstingen in Afrika.
– Berg Nyamuragira (DRC) – Een schildvulkaan die regelmatig basaltlava uitspuwt. Sinds eind 19e eeuw is hij meer dan 40 keer uitgebarsten. De milde uitbarstingen duren vaak dagen tot weken, waardoor het een van de meest constant actieve vulkanen van Afrika is.
– Popocatépetl (Mexico) – Sinds 2005 is deze vulkaan vrijwel onafgebroken onrustig. Het is "een van Mexico's meest actieve vulkanen" met frequente explosies en aswolken. De uitbarstingen (VEI 1-3) sproeien as over dichtbevolkte gebieden in de buurt van Mexico-Stad.
– Berg Sinabung (Indonesië) – In 2010 ontwaakte deze vulkaan na zo'n 400 jaar rust. Sindsdien is hij vrijwel continu uitgebarsten (meestal explosies tot VEI 2-3) met frequente pyroclastische stromen. De cycli van koepelgroei en -instorting houden Noord-Sumatra in staat van paraatheid.
– Piton de la Fournaise (Réunion, Frankrijk) – Een schildvulkaan in de Indische Oceaan. Sinds de 17e eeuw is hij meer dan 150 keer uitgebarsten, vaak met basaltische lavastromen die wegen en bossen op het eiland Réunion hebben vervormd. Uitbarstingen duren meestal dagen tot weken en hebben een lage explosieve kracht.

Snelle antwoorden op belangrijke vragen

Wat definieert een ‘actieve’ vulkaan? Meestal is er sprake van een uitbarsting in het Holoceen (~de laatste 11.700 jaar) of van een uitbarsting waarbij momenteel onrust heerst.

Welke zijn nu het meest uitbarstend? Normaal gesproken zijn er wereldwijd op elk moment zo'n 20 vulkanen aan het uitbarsten, zoals de Kīlauea (Hawaï), Nyamulagira (DRC), Stromboli (Italië), Erta Ale (Ethiopië) en nog veel meer. Deze zijn tot 2024-2025 actief geweest.

Hoe wordt activiteit gemeten? Wetenschappers gebruiken naast satellietbeelden ook seismometers (aardbevingszwermen), grondvervormingsinstrumenten en gassensoren.

Welke vulkanen zijn het gevaarlijkst? Soorten die een hoge explosiviteit combineren met grote populaties in de buurt, zoals Merapi (Indonesië), Sakurajima (Japan) en Popocatépetl (Mexico).

Hoe vaak barsten ze uit? Het varieert. Sommige (Stromboli) barsten meerdere keren per uur uit, andere een paar keer per jaar. Wereldwijd vinden er jaarlijks zo'n 50 tot 70 uitbarstingen plaats.

Zijn uitbarstingen voorspelbaar? Er bestaan voorlopers (seismiciteit, inflatie, gas), maar de exacte timing ervan blijft erg onzeker.

Wat wordt beschouwd als een ‘actieve’ vulkaan?

Een vulkaan wordt over het algemeen beschouwd als actief als hij in het Holoceen (de afgelopen ~11.700 jaar) is uitgebarsten of tekenen vertoont dat hij opnieuw kan uitbarsten. Deze definitie wordt door veel instanties gebruikt, zoals het Global Volcanism Program (GVP) van het Smithsonian. Sommige organisaties vereisen actuele onrust: de US Geological Survey (USGS) kan bijvoorbeeld een vulkaan alleen als actief bestempelen als hij momenteel uitbarst of seismische en gassignalen vertoont.

A slaperig De vulkaan is tijdens het Holoceen uitgebarsten, maar is nu rustig; er is nog steeds een levend magmasysteem en hij zou kunnen ontwaken. Een uitgestorven De vulkaan is al honderdduizenden jaren niet meer uitgebarsten en zal waarschijnlijk niet meer uitbarsten. (Veel geologen waarschuwen dat de status "uitgestorven" misleidend kan zijn: zelfs zeer lang slapende vulkanen kunnen weer tot leven komen als magma terugkeert.) Het Smithsonian GVP houdt uitbarstingsgegevens bij van de afgelopen 10.000 jaar of langer om alle potentieel actieve vulkanen vast te leggen. Wereldwijd zijn er in de afgelopen 10.000 jaar ongeveer 1500 vulkanen uitgebarsten.

Hoe wetenschappers vulkanische activiteit meten

Moderne vulkanologen volgen de vitale functies van een vulkaan met behulp van meerdere sensoren. Seismische monitoring is een belangrijk instrument: netwerken van seismometers detecteren door magma veroorzaakte aardbevingen en vulkaanbevingen. Een toename in de frequentie en intensiteit van ondiepe aardbevingen onder een vulkaan wijst vaak op opstijgend magma.

Grondvervormingsinstrumenten meten de zwelling van de flanken van een vulkaan. Tiltmeters, GPS-stations en satellietradarinterferometrie (InSAR) kunnen de zwelling van het vulkaanoppervlak detecteren naarmate magma zich ophoopt. Radarsatellieten hebben bijvoorbeeld de stijging van de kraterbodem en de lavastromen van de Kīlauea in kaart gebracht.

Gasmonitoring is ook essentieel. Vulkanen stoten gassen uit zoals waterdamp, koolstofdioxide en zwaveldioxide uit fumarolen. Plotselinge toenames in de zwaveldioxide-uitstoot gaan vaak vooraf aan uitbarstingen. Zoals NPS-experts opmerken, zorgt de opstijging van magma ervoor dat de druk daalt en gassen oplossen, dus het meten van de gasuitstoot geeft aanwijzingen voor onrust.

Thermische en satellietbeelden bieden een breed beeld. Satellieten kunnen hete lavastromen en veranderingen in kraterwarmte detecteren. NASA/USGS-rapporten laten zien hoe Landsat-thermische beelden HVO hebben geholpen bij het volgen van lava uit Kīlauea. Satellieten maken ook gebruik van radar die door wolken heen dringt: ze brengen lavastromen in kaart, zelfs onder vulkanische as (hoewel radar geen onderscheid kan maken tussen verse en afgekoelde lava). Optische en thermische camera's leveren continu beelden wanneer het weer het toelaat.

Geen enkele meting is op zichzelf voldoende. Wetenschappers combineren seismische, deformatie-, gas- en visuele data om een compleet beeld te vormen. Een gebruikelijk protocol is om voor elke sensor achtergrondniveaus vast te stellen en vervolgens te letten op afwijkingen (bijvoorbeeld plotselinge aardbevingen, snelle inflatie of een gaspiek) die de waarschuwingsdrempel overschrijden. Deze multiparameterbenadering ligt ten grondslag aan moderne vulkaanmonitoring wereldwijd.

Rangschikkingsmethodologie: hoe we de meest actieve vulkanen hebben gerangschikt

We hebben verschillende factoren gecombineerd om de activiteit te rangschikken: uitbarstingsfrequentie (aantal uitbarstingen), duur van de activiteit (jaren van continue of terugkerende uitbarsting), typische explosiviteit (VEI) en menselijke impact. Uitbarstingen werden geteld met behulp van wereldwijde databases (Smithsonian GVP, met aanvullende rapporten) om vulkanen te identificeren die regelmatig uitbarsten. Hoogfrequente, langdurige uitbarstingen (zelfs kleine) scoren hoog, evenals vulkanen met frequente, gematigde uitbarstingen of lavacrises. We hebben ook rekening gehouden met bijzondere gevallen: sommige vulkanen (zoals Sakurajima) barsten bijvoorbeeld dagelijks snel achter elkaar uit.

Let op: dergelijke rangschikkingen zijn afhankelijk van de beschikbaarheid van gegevens en de tijdsduur. Veel Pacifische onderzeese bergen en afgelegen vulkanen worden mogelijk ondergerapporteerd, waardoor oppervlaktevulkanen met vliegtuig- of satellietwaarnemingen meer gewicht krijgen. Onze lijst laat historisch slapende vulkanen weg, tenzij ze recent zijn uitgebarsten. Lezers dienen de lijst kwalitatief te interpreteren: hij benadrukt vulkanen die actief blijven en vulkanen die regelmatig een impact hebben op de samenleving.

Top 20 meest actieve vulkanen - Profielen en gegevens

Mount Kīlauea (Hawaï, VS) – Schildvulkaan

Locatie: Hawaï-eiland (5°7′N, 155°15′W); Pacifische hotspot.
Type: Basaltische schildvulkaan; topcaldera (Halema'uma'u).
Uitbarstingsgeschiedenis: De Kīlauea is al sinds minstens de 16e eeuw herhaaldelijk uitgebarsten. De recente uitbarsting in 2018-2019 verwoestte meer dan 700 huizen toen lava door woonwijken stroomde. Na een korte pauze hervatte de Kīlauea eind 2024 zijn uitbarsting. Op 23 december 2024 openden zich scheuren in de caldera van Halema'uma'u, waardoor lavafonteinen tot wel 80 meter hoog spatten. Een infraroodsatellietfoto van 24 december 2024 toont de gloeiende scheuren in de krater.
Activiteit: De Kilauea is "een van de meest actieve vulkanen op aarde". De meeste uitbarstingen zijn effusief (Hawaiiaanse stijl), waarbij vloeibare lavastromen ontstaan die zich langzaam naar beneden verspreiden. Af en toe stuwen uitbarstingen op de top lava hoog de lucht in. In de loop van decennia heeft lava het landschap van Hawaï herhaaldelijk hervormd.
Monitoring: Het USGS Hawaiian Volcano Observatory (HVO) beheert een uitgebreid netwerk van seismometers, gasanalysatoren, tiltmeters en webcams. Continue GPS en satelliet (InSAR) volgen de inflatie/deflatie van de magmakamer. Gasinstrumenten meten de SO₂-uitstoot (die tijdens zware uitbarstingen duizenden tonnen per dag kan bedragen). De uitstoot van de vulkaan wordt ook gevolgd door middel van pluimmonstervluchten (zoals opgemerkt toen een helikopter in 2024 nieuwe stromingen in kaart bracht).
Gevaren: Actieve lavastromen vormen de grootste bedreiging (verwoesten bouwwerken, veroorzaken branden). Vulkanische smog ("vog", afkomstig van SO₂-gas) kan de luchtkwaliteit op het eiland verslechteren. Explosieve uitbarstingen op de top zijn tegenwoordig zeldzaam, maar kunnen ballistisch puin opleveren. Toeristen moeten oppassen voor waarschuwingsgebieden: Hawai'i Volcanoes National Park heeft verboden zones rond kloven.
Toerisme: Kīlauea is een belangrijke attractie. Bezoekers kunnen de kraters veilig bekijken vanaf aangewezen paden in het nationale park (onder begeleiding van parkwachters). Beschermende maatregelen zijn onder andere dichte schoenen en het vermijden van oudere lavatunnels (instortingsgevaar). Gasmaskers worden soms aanbevolen bij overgevoeligheid voor vog.

Etna (Sicilië, Italië) – Stratovulkaan

Locatie: NO Sicilië (37°44′N, 15°0′E) bovenop de grens van de Afrikaans-Euraziatische plaat.
Type: Basaltische tot andesitische stratovulkaan met meerdere topkegels.
Uitbarstingsgeschiedenis: De Etna is in de 20e en 21e eeuw vrijwel onafgebroken uitgebarsten. De activiteit was "vrijwel continu in het decennium na 1971". Meerdere flankuitbarstingen in de jaren 80 en 2000 (en meest recent in 2021-2025) hebben lavafonteinen en -stromen veroorzaakt. De kraters op de top vertonen 's nachts vaak explosieve Stromboliaanse activiteit.
Activiteit: De Etna kent gemiddeld een paar uitbarstingen per jaar. De meeste zijn gematigde (VEI 1-3) lavastromen uit flankopeningen. Er zijn historische VEI 4-5 gebeurtenissen (bijv. 1669) geregistreerd. De waarschuwingen van vandaag richten zich op lavastromen die dorpen en as bedreigen en die het naburige Catania (~300.000 inwoners) kunnen treffen.
Monitoring: Het Italiaanse Nationaal Instituut voor Geofysica en Vulkanologie (INGV) beheert hier een van 's werelds dichtste vulkaanmonitoringsnetwerken: breedband seismometers, tiltmeters, GPS, Dopplerradar (voor stromingen) en permanente GPS-stations op de flanken. Ook thermische en visuele satellietbeelden (bijvoorbeeld van de Copernicus Sentinel) worden gebruikt om de lavastroom in kaart te brengen.
Gevaren: Lavastromen kunnen wegen en wijngaarden blokkeren (de lavastroom van 2002-2003 bedekte een snelweg). Explosieve activiteit veroorzaakt periodiek aswolken die het vliegverkeer hinderen. Flankuitbarstingen kunnen in zeldzame gevallen pyroclastische stromen veroorzaken. Omdat steden (zoals Zafferana) op de hellingen van de Etna liggen, worden de plannen voor civiele bescherming (zoals evacuatieroutes) regelmatig getest.
Toerisme: De Etna is een druk bezochte toeristische trekpleister. Toegestane routes maken het mogelijk om, indien veilig, naar delen van de top te wandelen. Bezoekers dienen alleen met gecertificeerde gidsen te gaan. Helmen en schoenen met harde zolen worden aanbevolen. De asregen kan beperkt zijn in afgelegen steden, maar wandelaars wordt aangeraden een mondkapje mee te nemen voor het geval er gas of as vrijkomt.

Stromboli (Eolische Eilanden, Italië) – Stratovulkaan

Locatie: Eolische archipel (38°48′N, 15°13′E) boven de Tyrreense Zee.
Type: Basaltische stratovulkaan; op de top bevinden zich meerdere open openingen.
Activiteit: Stromboli staat bekend om zijn onophoudelijke, milde uitbarstingen. Bijna decennialang stoot hij om de paar minuten gloeiende bommen, lapilli en as uit. Een foto toont een uitbarsting die lava tot 100 meter hoog spuit tijdens een belichting van meerdere seconden. Volgens Britannica stromen vloeibare lavastromen continu langs de flanken (hoewel meestal klein). De stijl ervan gaf aanleiding tot de term Stromboliaanse uitbarsting.
Uitbarstingsgeschiedenis: Sinds 1934 hebben er geen grote explosies meer plaatsgevonden (VEI 2 of 3), maar kleine Stromboli-explosies houden dag en nacht aan. Gezien de constante vuurwerkshows is de Stromboli al eeuwenlang vrijwel onafgebroken actief.
Monitoring: De Italiaanse INGV houdt de Stromboli in de gaten met behulp van seismische stations en tiltmeters (op zoek naar instabiliteit van de koepel), plus camera's. VLF (very low frequency) geofysische instrumenten detecteren geluiden van explosies.
Gevaren: De grootste gevaren zijn ballistiek (hete bommen) nabij de top en de incidentele instorting van met lava gevulde holtes die aardverschuivingen in zee veroorzaken (waardoor tsunami's ontstaan). In 2002 en 2019 veroorzaakten gematigde instortingen kleine tsunami's en rotsvallen; er vielen geen grote slachtoffers. Op de lagere hellingen is er een risico op stromende lava, maar dergelijke stromen zijn zeldzaam.
Toerisme: Stromboli is een geweldige bestemming voor avontuur. Wandelpaden op de top maken het mogelijk om 's nachts uitbarstingen te bekijken (alleen onder begeleiding van gidsen). Veiligheidsregels (zoals verplichte helmen en verboden zones) worden na eerdere ongelukken strikt gehandhaafd. Toeristen moeten gasmaskers bij zich hebben in geval van zware aswolken en de evacuatieprocedures voor de omliggende dorpen in acht nemen.

Mount Sakurajima (Japan) – Stratovulkaan

Locatie: Baai van Kagoshima, Kyushu (31°35′N, 130°38′E); onderdeel van de Aira caldera.
Activiteit: Sakurajima is vrijwel constant in uitbarsting. Gemiddeld explodeert hij duizenden keren per jaar, waarbij hij telkens as in de atmosfeer uitstoot. Deze mate van activiteit maakt het een van de meest frequent uitbarstende vulkanen ter wereld. De uitbarstingen zijn voornamelijk van Vulkanische tot Stromboliaanse oorsprong, waarbij bijna dagelijks aswolken van 1 tot 2 kilometer hoog ontstaan. In de loop van decennia heeft de eilandvulkaan zijn massa zo sterk vergroot dat hij bijna weer met het vasteland verbonden is.
Uitbarstingsgeschiedenis: Opmerkelijke uitbarstingen vonden plaats in 1914 (VEI 4, die het eiland met Kyushu verbond) en sindsdien zijn er talloze episodes geweest. Kleinere uitbarstingen en asemissies komen bijna dagelijks voor, zoals bijgehouden door het Japanse Meteorologisch Agentschap.
Monitoring: JMA en de Universiteit van Kagoshima hanteren een streng monitoringsysteem: netwerken van tiltmeters, gps-systemen en seismometers. Camera's houden de top continu in de gaten. De lokale bevolking is goed voorbereid op de waarschuwingsniveaus van Sakurajima.
Gevaren: Het grootste gevaar is as: de heersende winden blazen as naar het noordoosten en bedekken Kagoshima-stad (ongeveer 600.000 inwoners) herhaaldelijk. De asregens van Sukarajima dwingen inwoners om regelmatig hun daken schoon te maken. Af en toe kunnen grotere explosies puimsteenbommen afvuren. De nabijgelegen caldera van Aira kan af en toe nog grotere explosies veroorzaken (de climax van 1914).
Toerisme: Sakurajima is een populaire excursie vanuit Kagoshima. Parken aan de haven bieden een veilige kijk op verre aswolken. Op het eiland zijn er accommodaties beschikbaar, maar excursies in de buurt van de top zijn beperkt. Lokale gidsen geven maskers en instructies bij een bezoek aan de voet van de vulkaan.

Mount Merapi (Indonesië) – Stratovulkaan

Locatie: Midden-Java (7°32′Z, 110°27′E), op de Sunda-subductiezone.
Type: Andesitische stratovulkaan; steil en symmetrisch.
Activiteit: De Merapi ("Berg van Vuur") is constant onrustig. Britannica noemt het "de meest actieve van de 130 actieve vulkanen van Indonesië". Hij barst regelmatig om de paar jaar uit. Sinds 1548 hebben de uitbarstingen van de Merapi lavakoepels geproduceerd die vaak instorten en dodelijke pyroclastische stromen veroorzaken. Bijna de helft van de uitbarstingen van de Merapi veroorzaakt pyroclastische lawines.
Uitbarstingsgeschiedenis: Grote recente uitbarstingen vonden plaats in 1994 en 2010 (VEI 4) – de laatste kostte meer dan 350 mensen het leven en verwoestte dorpen. De uitbarsting van de Merapi in 2006 (VEI 3) leidde tot de evacuatie van 100.000 inwoners. Historische gegevens sinds 1006 documenteren meer dan 60 uitbarstingen.
Monitoring: Het Indonesische Centrum voor Vulkanologie (CVGHM) exploiteert een radar, tiltmeters en gasspectrometers op de Merapi. Seismische netwerken registreren magmabevingen en rotsval door koepelgroei. De Merapi wordt beschouwd als een "Decade Vulkaan" (het bestuderen waard) vanwege de nabijheid van meer dan 200.000 mensen in de gevarenzone.
Gevaren: De grootste bedreigingen zijn pyroclastische stromen en lahars (vulkanische modderstromen). Zware regenval mobiliseert asafzettingen in dodelijke modderstromen door de kanalen van de Merapi. De pyroclastische stromen van de uitbarsting van 2010 verwoestten een groot deel van de stad Balerante. De gemeenschappen bereiden permanente evacuatieroutes voor.
Toerisme: De Merapi is alleen te bereiken met een begeleide wandeling via bepaalde routes (bijvoorbeeld naar het dorp Selo). Paden worden vaak afgesloten als de seismische activiteit toeneemt. De lokale bevolking draagt helmen en heeft gasmaskers bij de hand. Bezoekers vermijden de krater meestal en richten zich op het uitzicht op het platteland.

Mount Sinabung (Indonesië) – Stratovulkaan

Locatie: Noord-Sumatra (3°10′N, 98°23′E).
Type: Andesitische stratovulkaan.
Activiteit: Sinabung was eeuwenlang inactief voordat hij in 2010 weer tot leven kwam. Sinds 2013 is de vulkaan vrijwel continu actief, met frequente uitbarstingen van VEI 1-2. Dagelijkse uitbarstingen veroorzaken aswolken tot enkele kilometers hoog. Pyroclastische stromen en lahars komen herhaaldelijk voor tijdens actieve periodes. In tegenstelling tot de Merapi-vulkaan waren er vóór 2010 geen recente gegevens over Sinabung, maar na 2013 barstte de vulkaan tientallen keren uit, waarbij gloeiende lavabommen werden uitgestoten die dorpen met as bedekten.
Monitoring: Indonesische vulkanologen (CVGHM) hebben na 2010 seismometers en gasmeters ingezet. Omdat de vulkaan nog maar kort geleden officieel in kaart is gebracht, zijn de alarmbellen rinkelen.
Gevaren: Asregens vormen de grootste zorg voor omliggende landbouwgronden. Een reeks explosieve gebeurtenissen tussen 2013 en 2018 heeft meer dan 20 doden geëist (voornamelijk door pyroclastische stromen en ingestorte daken). Dorpelingen moeten gasmaskers paraat houden; nabijgelegen rivieren vereisen laharmonitors tijdens regenval.
Toerisme: Sinabung ligt in de buurt van minder toeristische routes en is normaal gesproken verboden terrein tijdens activiteiten. Wanneer het alarmniveau laag is, leiden gidsen soms excursies om lavastromen onder nauwlettend toezicht te controleren. Reizigers worden geadviseerd een mondkapje te dragen en terug te keren als de activiteit toeneemt.

Mount Semeru (Indonesië) – Stratovulkaan

Locatie: Oost-Java (8°7′Z, 112°55′E).
Type: Andesitische vulkaan op de Soendaboog.
Activiteit: Semeru is sinds 1967 vrijwel onafgebroken actief. Hij stoot regelmatig stromboliaanse uitbarstingen en pyroclastische stromen uit. In 2021 veroorzaakte hij een grote uitbarsting die een 15 km hoge aswolk uitspuwde. Normaal gesproken gloeit de top van Semeru 's nachts met laagstaande lavafonteinen en lavastromen langs de oostflank naar de Besuk Kobokan-kloof.
Gevaren: Het risico van de vulkaan komt voornamelijk voort uit pyroclastische stromen die door steile kanalen stromen en de as die dorpen bedekt. CVGHM monitort de berg met seismografen en webcams. De berg is heilig voor veel Javanen, dus de culturele banden zijn sterk, zelfs te midden van gevaar.

Popocatépetl (Mexico) – Stratovulkaan

Locatie: Centraal Mexico (19°2′N, 98°37′W), onderdeel van de Trans-Mexicaanse Vulkanengordel.
Type: Andes-stratovulkaan.
Activiteit: Popocatépetl barst sinds 2005 onafgebroken uit en stoot bijna dagelijks as en gas uit. Volgens NASA is het "een van de meest actieve vulkanen van Mexico". De vulkaan wisselt af tussen zwakke explosies (VEI 1-2) en grotere uitbarstingen die gloeiende pluimen produceren. Grote uitbarstingen in 2000, 2013 en 2019 wierpen askolommen van meer dan 20 km hoog (VEI 3). Eind 2024 kwamen wekelijkse explosies nog steeds vaak voor.
Monitoring: Het Mexicaanse CENAPRED-observatorium houdt de vulkaan continu in de gaten. Seismische arrays detecteren kleine aardbevingen en webcams volgen de groei van de koepel. De frequente uitbarstingen van de Popocatépetl activeren waarschuwingen voor Mexico-Stad en Puebla (samen ongeveer 20 miljoen inwoners), waardoor het een van de best bewaakte vulkanen ter wereld is.
Gevaren: Asregens vormen het grootste directe gevaar en hebben invloed op de luchtkwaliteit en gezondheid tot tientallen kilometers verderop. Uitbarstingen van VEI 3 hebben af en toe blokken en as de stratosfeer in geschoten, maar vaker verstoort de as van Popo het dagelijks leven (luchthavens zijn gesloten tijdens grote evenementen). Pyroclastische stromen komen minder vaak voor, maar zijn mogelijk als een lavakoepel instort. Laharstromen kunnen optreden tijdens hevige regenval.
Toerisme: Popocatépetl is bij wet verboden terrein wanneer de alarmfase hoog is. Op veiligere dagen mogen toeristen de noordelijke uitlopers naderen (soms wordt de Pico de Orizaba beklommen voor het uitzicht). Gidsen voorzien wandelaars altijd van helmen en instrueren hen om te evacueren als de vulkaan rommelt.

Colima (Mexico) – Stratovulkaan

Locatie: West-centraal Mexico (19°30′N, 103°37′W).
Type: Andes-stratovulkaan.
Activiteit: Colima (ook bekend als Volcán de Fuego) is de andere continu actieve vulkaan van Mexico. Britannica merkt op dat hij "regelmatig aswolken en lavabommen uitstoot". In de praktijk is Colima in ongeveer de helft van de afgelopen 50 jaar uitgebarsten. De uitbarstingen zijn meestal van VEI 2-3, vaak vergezeld van kortstondige lavastromen. De grootste recente uitbarsting was in 2005 (VEI 3), waarbij bommen regenden op nabijgelegen steden en een nieuwe lavakoepel ontstond. Sindsdien stoot de vulkaan regelmatig stoom en as uit.
Monitoring: CENAPRED houdt Colima in de gaten met seismische stations en camerabeelden vanuit Ciudad Guzmán en Jalisco. Vulkaanbevingen correleren met de intensiteit van de uitbarsting, wat waarschuwingen mogelijk maakt.
Gevaren: De grootste bedreigingen zijn ballistische projectielen en pyroclastische stromen. De sneeuwloze flanken van de vulkaan zorgen voor geen lahars, maar steden als Comala en Zapotlán worden regelmatig bedekt door asregens. Dorpelingen houden evacuatieplannen bij voor het geval de koepel instort.
Toerisme: Colima is minder toeristisch, maar bergbeklimmers trekken vaak naar de voet van de berg. Lokale gidsen benadrukken het belang van het dragen van een masker en het aanhouden van bergpaden om te kunnen ontsnappen.

Villarrica (Chili) – Stratovulkaan

Locatie: Zuid-Chili (39°25′S, 71°56′W), op de Andes-vulkaanboog.
Type: Basaltische stratovulkaan met een lavameer op de top.
Activiteit: Villarrica is een van de meest actieve vulkanen van Chili en een van de slechts vijf vulkanen ter wereld met een permanent lavameer. Sinds 1960 heeft het regelmatig Stromboliaanse uitbarstingen (lavafonteinen en -bommen) veroorzaakt. In 2015 spuwde een explosieve gebeurtenis (VEI 4) as tot 15 km de lucht in. Gemiddeld barst de vulkaan eens in de paar jaar uit. Het lavameer laait op met gloeiende lava die via de krater in ijzige gletsjers stroomt.
Monitoring: Het Chileense vulkaanobservatorium SERNAGEOMIN maakt gebruik van seismische metingen, GPS-metingen en gasmonitoring (met name zwaveldioxide) rond Villarrica. Webcams op afstand houden de activiteit op de top constant in de gaten.
Gevaren: De grootste gevaren van Villarrica zijn pyroclastische stromen door het plotseling instorten van de koepel en lahars door smeltende sneeuw (bijvoorbeeld de puinlawine van 1964 die grote modderstromen veroorzaakte). Nabijgelegen steden zoals Pucón (15.000 inwoners) liggen in een verboden gebied. Inwoners hebben evacuaties langs rivieren geoefend.
Toerisme: Er worden het hele jaar door begeleide ski- en vulkaantochten aangeboden op de hellingen van Villarrica. Klimmers bereiken vaak de kraterrand om in het gloeiende meer te turen (met helmen en ijsbijlen). De autoriteiten sluiten de toegang af als de seismische activiteit toeneemt. Toeristen wordt geadviseerd stevige schoenen en een veiligheidsbril te dragen tegen de schittering van de lava.

Mount Fuego (Guatemala) – Stratovulkaan

Locatie: Zuid-Guatemala (14°28′N, 90°53′W), onderdeel van de Centraal-Amerikaanse Vulkanische Boog.
Type: Basaltische-andesitische stratovulkaan.
Activiteit: Fuego barst al tientallen jaren vrijwel onafgebroken uit. Het is een van de meest actieve vulkanen op het westelijk halfrond. De vulkaan is "regelmatig uitgebarsten"; er waren bijvoorbeeld uitbarstingen in 2018, 2021, 2022, 2023 en 2025. De activiteit is typisch stromboliaans: constante lavastromen stijgen honderden meters de lucht in en voeden de flanken.
Gevaren: De uitbarstingen van de Fuego veroorzaken dikke aswolken die steden zoals Antigua Guatemala bedekken. De lavastromen verbranden regelmatig bossen en wegen. De vulkaan kan ook dodelijke pyroclastische stromen genereren (zoals in juni 2018, waarbij ongeveer 200 mensen omkwamen). Door de frequente explosies houden nabijgelegen dorpen evacuatieplannen aan en zijn ze alert op snelle instortingen van de koepel.
Monitoring: INSIVUMEH gebruikt seismometers op Fuego en gebruikt satellieten om aswolken te volgen. De lokale bevolking luistert naar het karakteristieke gerommel van de vulkaan en volgt de sirenes van de stad voor waarschuwingen.
Toerisme: Fuego is vaak van veraf te zien (bijvoorbeeld Acatenango). Avontuurlijke tochten nemen klimmers mee om nachtelijke uitbarstingen vanaf een veilige afstand te bekijken (de bergkam van Acatenango biedt uitzicht op de 1,5 km verderop gelegen krater van Fuego). Gidsen dienen geschikte uitrusting te dragen (bijv. dekens of leggings voor as), en tochten worden geannuleerd als er sprake is van explosieve activiteit.

Santiaguito (Guatemala) – Lavakoepelcomplex

Locatie: West-Guatemala (14°45′N, 91°33′W), op de flank van de vulkaan Santa María.
Type: Andesitische lavakoepelcomplex.
Activiteit: Sinds zijn ontstaan in 1922 is de Santiaguito-koepel vrijwel onafgebroken gegroeid en geëxplodeerd. Hij wordt beschreven als een van 's werelds meest actieve lavakoepels. De afgelopen 94 jaar vonden er bijna elk uur kleine explosies en instortingen van blokken plaats. De vulkaan produceert regelmatig stoom- en asexplosies uit zijn uitlaat, plus dagelijkse pyroclastische stromen langs zijn flanken. Kortom, bezoekers kunnen op elke willekeurige dag vrijwel onafgebroken uitbarstingen aanschouwen.
Gevaren: Pyroclastische stromen en asregens vormen de gevaren. Gemeenschappen 10-15 km lager hebben evacuatieplannen vanuit de INSIVUMEH. Lavakoepels storten af en toe catastrofaal in (net als de Merapi), maar de meeste instortingen bij Santiaguito zijn kleinschalig. In 2018 kwamen bij een grote instorting meerdere mensen om het leven op de hellingen van de koepel.
Monitoring: Guatemalteekse observatoria volgen de vele dagelijkse gebeurtenissen in Santiaguito. Ze gebruiken infrageluidsensoren (om explosies te horen) en camera's.
Toerisme: De vulkaan trekt zowel geologen als toeristen. Er is een wandelpad naar de kraterrand. Groepen die met de tour meereizen, voorzien reizigers altijd van helmen, brillen en stofmaskers (as kan de longen irriteren). Gidsen benadrukken dat je de actieve koepelwanden nooit mag naderen, omdat deze onverwacht kunnen instorten.

Mount Nyiragongo (Democratische Republiek Congo) – Stratovulkaan

Locatie: Oost-Congo (1°30′Z, 29°15′E) in de Albertine Rift; maakt deel uit van het Virunga Nationaal Park.
Type: Extreem vloeibare basaltische stratovulkaan.
Activiteit: Nyiragongo staat bekend om zijn enorme lavameer. De uitbarstingen veroorzaken zeer snelstromende lava. In 1977, toen het lavameer op de top leegliep, stroomde de lava met snelheden tot 60 km/u langs de hellingen – "de snelste lavastroom tot nu toe". De lava heeft een ongewoon lage viscositeit door het zeer lage siliciumgehalte. Het meer vult zich vaak weer tussen uitbarstingen en blijft tientallen jaren gesmolten.
Uitbarstingsgeschiedenis: Nyiragongo en het nabijgelegen Nyamuragira zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40% van de uitbarstingen in Afrika. Een verwoestende flankuitbarsting in 2002 stuwde lava door de stad Goma (1 miljoen inwoners), waardoor ongeveer 15% van de stad werd verwoest. Goma is sindsdien herbouwd op slechts enkele meters van de afgekoelde stromen. Kleinere uitbarstingen vonden plaats in 2011 en 2021 (waarbij een dorp werd bedolven).
Gevaren: Het dodelijke risico komt van snelle lavastromen. Een uitbarsting uit de krater kan binnen enkele uren gebieden onder water zetten. Gasemissies (CO₂ en SO₂) worden ook gemonitord, aangezien CO₂ zich kan ophopen in laaggelegen gebieden. Pyroclastische stromen zijn relatief zeldzaam, maar mogelijk als het lavameer plotseling instort. Een bijkomend gevaar zijn aardbevingen: de aardbevingen van Nyiragongo hebben aardverschuivingen en gaslozingen veroorzaakt (bijvoorbeeld een dodelijke CO₂-lozing in 1986 toen het waterpeil van het meer daalde).
Monitoring: Het Goma Volcano Observatory (OVG) volgt de seismische activiteit rond de twee vulkaankegels van Nyiragongo, meet de gasuitstoot en houdt het niveau van het lavameer in de gaten per helikopter of satelliet. OVG handhaaft de waarschuwingsniveaus voor de stad Goma en omliggende plaatsen.
Toerisme: Trektochten naar de kraterrand van Nyiragongo worden georganiseerd vanuit Goma (gidsen zijn onder andere voorzien van Congolese rangers). Wandelaars kamperen op zo'n 3000 meter hoogte om het gloeiende lavameer te aanschouwen. Zuurstofmaskers zijn strikt vereist ter bescherming tegen het gas en de tijd in de buurt van de kraterrand wordt beperkt.

Mount Nyamuragira (Democratische Republiek Congo) – Schildvulkaan

Locatie: Oost-DRC (1°22′S, 29°12′E), in het Virunga Nationaal Park.
Type: Basaltische schildvulkaan.
Activiteit: Nyamuragira barst regelmatig uit. Hij wordt soms "Afrika's meest actieve vulkaan" genoemd. USGS-NASA-bronnen melden dat de vulkaan sinds het einde van de 19e eeuw meer dan 40 keer is uitgebarsten. Veel uitbarstingen zijn effusief: grote lavastromen die zich over honderden vierkante kilometers uitstrekken. Zo dreven uitbarstende scheuren in 2016-2017 en in 2024 enorme lavastromen naar nabijgelegen dorpen en zelfs het Kivumeer.
Uitbarstingsgeschiedenis: De uitbarstingen van Nyamuragira vinden meestal plaats vanuit flankscheuren aan de voet van de vulkaan. Ze kunnen maanden duren. Wanneer het aangrenzende Nyiragongo zijn lavameer voedt, domineren de flankuitbarstingen van Nyamuragira vaak de lokale activiteit.
Gevaren: Lavastromen vormen de grootste bedreiging. Ze bewegen langzaam genoeg om evacuatie mogelijk te maken, maar kunnen gebouwen, landbouwgrond en leefgebieden van wilde dieren verwoesten (het park is de thuisbasis van gorilla's). Grote explosieve uitbarstingen komen niet vaak voor, maar explosies zouden lokaal gevaarlijk zijn. Gaswolken van SO₂ kunnen aanzienlijk zijn.
Monitoring: Hetzelfde team van het Goma Observatorium houdt Nyamuragira in de gaten via seismische stations en satellietbeelden (thermische hotspots markeren lava). Vanwege de lage explosiviteit richten lokale waarschuwingen zich op de evacuatie van lavastroomgebieden.
Toerisme: Er gaan maar weinig tours naar Nyamuragira, gezien de afgelegen ligging. Parkregels maken de toegang moeilijk. Af en toe komen wetenschappers en parkgidsen in de buurt van afgekoelde lavavelden.

Piton de la Fournaise (Réunion, Frankrijk) - Schildvulkaan

Locatie: Réunion, Indische Oceaan (21°15′ZB, 55°42′OL).
Type: Basaltische schildvulkaan; oorsprong van een hotspot.
Activiteit: Een van de meest uitbarstende vulkanen op aarde. Sinds de 17e eeuw is hij meer dan 150 keer uitgebarsten, met vele uitbarstingen in de 20e en 21e eeuw. Typische uitbarstingen zijn Hawaïaans: lange scheuren openen zich en stoten enorme hoeveelheden vloeibare lava uit. Uitbarstingen duren vaak enkele weken en produceren lavastromen die de zee kunnen bereiken. De glooiende hellingen van de vulkaan maken open sintelkegels en lavarivieren van veraf zichtbaar.
Uitbarstingsgeschiedenis: Historische gegevens vermelden uitbarstingen in 1708, 1774 en vele jaren daarna. De grootste lavastroom ooit gemeten (in 1774) liet het oorspronkelijke topmeer leeglopen tot een gigantische stroom. Recente grote stromen vonden plaats in 1977, 1998 (waarbij een dorp werd bedekt) en 2007 (in een nieuwe kustlavadelta).
Monitoring: Het Observatoire Volcanologique du Piton de la Fournaise (OVPF-IPGP) voert continu GPS-, kantel- en webcammonitoring uit. Deze instrumenten geven vaak dagen voor een uitbarsting (opzwelling van de top) een waarschuwing af. Grondvervorming stijgt doorgaans meer dan 1 m over de vulkaan voordat er een scheur ontstaat.
Gevaren: De basaltuitbarstingen van de Piton de la Fournaise zijn zeer voorspelbaar en produceren vrijwel uitsluitend lavastromen. De vulkaan is dunbevolkt (alleen het dorpje Bourg-Murat ligt lager), waardoor er zeer weinig slachtoffers vallen. Het gevaar schuilt vooral in wegafsluitingen en materiële schade. Er is ook een klein risico op instorting van de flanken (zeldzaam bij schildvulkanen) of een aswolk als grondwater inwerkt.
Toerisme: Uitbarstingen zijn meestal toegankelijk via een netwerk van paden (bijvoorbeeld het uitkijkpunt Pas de Bellecombe). Gidsen leiden wandelaars naar de lavastromen op veilige afstand. Tijdens uitbarstingen begeleiden bewakers soms toeristen naar uitkijkpunten en zorgen ze ervoor dat de vluchtroutes vrij blijven. Beschermende kleding (lange broek, helm) wordt aanbevolen tegen as en rondvliegende lapilli.

Mount Yasur (Tanna-eiland, Vanuatu) - Stromboliaanse vulkaan

Locatie: Vanuatu (19°30′S, 169°26′E), op de eilandenboog van de Nieuwe Hebriden.
Type: Basaltische stratovulkaan met een open uitlaat.
Activiteit: Yasur barst al honderden jaren onafgebroken uit. Smithsonian GVP merkt op dat de vulkaan "al sinds minstens 1774 uitbarst met frequente Stromboliaanse explosies en as- en gaspluimen". Vrijwel dagelijks schiet Yasur lavafonteinen en -bommen tientallen tot honderden meters de lucht in. Toeristen kunnen naar de kraterrand lopen en getuige zijn van vrijwel constante uitbarstingen (dag en nacht).
Gevaren: Omdat Yasur bijna onontkoombaar actief is, zijn de gevaren voornamelijk lokaal: projectielen (bommen) kunnen honderden meters van de krater reiken. In tegenstelling tot veel andere vulkanen produceert hij zelden grote aswolken; de meeste as valt heel dichtbij. De hellingen van de vulkaan zijn steil en deels bebost, en af en toe (om de paar jaar) kunnen kleine flankuitbarstingen een stroom naar één kant van de vulkaan doen neerdalen.
Monitoring: De VMGD van Vanuatu monitort Yasur met seismische apparatuur. Gezien de aanhoudende activiteit is realtime monitoring echter minder urgent dan bij rustigere vulkanen – de normale toestand omvat al frequente explosies. Lokale dorpelingen blijven waakzaam voor eventuele intensivering (VEI 2-3-gebeurtenissen in de jaren negentig, gedwongen evacuaties van toeristenlodges).
Toerisme: Yasur is een van 's werelds meest toegankelijke actieve vulkanen. Officiële paden leiden tot 200 meter onder de kraterrand. Toeristen bekijken uitbarstingen meestal vanaf een metalen observatieplatform. Gidsen handhaven strikte regels: in de staande zones liggen helmen en gasmaskers klaar. Bezoekers moeten zich terugtrekken als de explosies de veilige grenzen overschrijden (het parkpersoneel heeft sirenes en hoorns).

Erta Ale (Ethiopië) - Schildvulkaan

Locatie: Afar Depressie (13°37′N, 40°39′E).
Type: Mafisch schild met blijvend lavameer.
Activiteit: De naam Erta Ale betekent niet voor niets "rokende berg". Het herbergt een van de weinige langdurig actieve lavameren ter wereld. De gesmolten lava in de krater is al tientallen jaren actief zonder te stollen. Periodiek dragen scheuruitbarstingen langs de flanken bij aan de mafische lavavelden. Hierdoor is Erta Ale in feite altijd aan het uitbarsten, zij het in stilte.
Monitoring: Deze afgelegen vulkaan wordt nauwelijks officieel gemonitord, maar vulkanologen en toeristen die de regio bezoeken, delen veldwaarnemingen. Satelliethotspots houden de warmteafgifte continu bij.
Gevaren: Het gebied rond Erta Ale is grotendeels onbewoond. De grootste zorg is het giftige gas in de buurt van de opening. Uitbarstingen zijn niet explosief; de gevaren voor de mens zijn beperkt.
Toerisme: Erta Ale is een bestemming geworden voor doorgewinterde avonturiers. Reisorganisaties organiseren meerdaagse tochten (vaak per kameel) om 's nachts het lavameer te bekijken. Bezoekers gebruiken ademhalingsmaskers ter bescherming tegen zwaveldioxide en brengen slechts korte tijd door op de kraterrand, volgens strikte kampeerprotocollen.

Berg Shiveluch (Kamtsjatka, Rusland) – Stratovulkaan

Locatie: Noordelijk schiereiland Kamtsjatka (56°39′N, 161°20′E).
Type: Andesitische stratovulkaan met vaak een lavakoepel.
Activiteit: Shiveluch barst sinds de jaren 60 vrijwel onafgebroken uit en verkeert sinds 1999 in een staat van hoge staat van paraatheid. De uitbarstingen gaan gepaard met cycli van groei en instorting van de koepel. De vulkaan genereert herhaaldelijk gloeiende pyroclastische stromen terwijl de koepel afbrokkelt. Met tussenpozen exploderende aswolken drijven meer dan 10 km de atmosfeer in (VEI 3).
Gevaren: Lokale steden liggen ver weg, maar as van Shiveluch heeft af en toe de luchtroutes verstoord. Het grootste gevaar zijn de pyroclastische stromen op de steile hellingen. KVERT (Kamchatka Volcanic Eruption Response Team) houdt Shiveluch constant in de gaten en geeft kleurcodes voor de luchtvaart uit.
Toerisme: Kamtsjatka kent af en toe vulkaanexcursies, maar Sjiveluch wordt zelden bezocht vanwege de afgelegen ligging en onvoorspelbare instortingen. Helikoptervluchten kunnen de vulkaan tijdens rustige periodes van veraf bekijken.

Pacaya (Guatemala) – Vulkaancomplex

Locatie: Zuid-Guatemala (14°23′N, 90°35′W), op de Centraal-Amerikaanse Vulkanische Boog.
Type: Basaltische lavakegelcomplex.
Activiteit: Pacaya barst al sinds 1965 gestaag uit. De vulkaan stoot regelmatig strombolische explosies uit via de openingen op de top. Vaak barst er elke nacht een kleine lavastroom langs de noordflank uit, die op heldere avonden vanuit Guatemala-Stad zichtbaar is. De uitbarstingen zijn meestal laag (VEI 1-2), maar de lavastromen reiken vaak enkele kilometers. Een uitbarsting in mei 2021 verwoestte wandelpaden met lava, wat leidde tot de evacuatie van nabijgelegen dorpen.
Monitoring: INSIVUMEH monitort de seismische trillingen van Pacaya en gebruikt warmtecamera's (camera's die in zichtbaar licht werken, vallen 's nachts vaak uit). De lange geschiedenis van de vulkaan maakt trends gemakkelijker te herkennen. Wanneer de seismische activiteit toeneemt, volgen er snel evacuatiebevelen (of in ieder geval wegafsluitingen).
Gevaren: De grootste gevaren zijn lavastromen en ballistische rotsen. Asregens treffen meestal slechts enkele kilometers stroomafwaarts. Kleine pyroclastische stromen kunnen neerkomen als een krater plotseling opengaat, maar lahars zijn hier zeldzaam (geen gletsjers).
Toerisme: Pacaya is een populaire dagwandeling vanuit Guatemala-Stad. Tours beklimmen de vulkaan om actieve kraters te bekijken. Gidsen dragen dichte schoenen en jassen (voor het geval het 's nachts koud wordt) en oorbescherming tegen vallende stenen. Wandelaars mogen vaak marshmallows roosteren op verse lava. In 2021 en 2023 evacueerden gidsen toeristen vlak voordat nieuwe lavastromen de uitkijkpunten bereikten.

Ambrym (Vanuatu) – Meerdere luchtopeningen (Marum en Benbow)

Locatie: Vanuatu (16°15′ZB, 168°7′O).
Type: Basaltisch vulkanisch complex; herbergt twee in elkaar grijpende caldera's met lavameren (de kegels van Marum en Benbow).
Activiteit: Ambrym is aanhoudend actief. Een bekend aspect zijn de twee gloeiende lavameren (wereldwijd zeldzaam). Erupties vinden regelmatig plaats in de Marumkrater, soms stromen ze over op de bodem van de caldera. Opmerkelijke uitbarstingen in 2005 en 2010 spoot lavarivieren kilometers ver de krater uit. Stomende openingen en sintelkegels liggen verspreid over de calderabodem.
Gevaren: Flankuitbarstingen kunnen kleine dorpen aan de rand van de caldera bedreigen. Aswolken drijven vaker over de andere eilanden van Vanuatu tijdens grote uitbarstingen. De lavameren stoten continu zwaveldioxide uit, wat de luchtkwaliteit op Vanuatu's grootste eiland (Efate) beïnvloedt.
Monitoring: Er is beperkte apparatuur aanwezig; de autoriteiten voor geologische gevaren in Vanuatu vertrouwen op satelliethotspotdetectie en pilotenrapporten. De aanhoudende gloed betekent dat elke verandering meestal een helderdere thermische signatuur betreft, zichtbaar vanaf satellieten.
Toerisme: Het is mogelijk (met speciale toestemming) om Ambrym per helikopter te verkennen. De lavameren worden af en toe bezocht door avontuurlijke reizigers. Strikte veiligheidsmaatregelen zijn vereist: lange expedities in de caldera met brandstof en uitrusting voor plotselinge weersveranderingen.

Casestudies: Langst aanhoudende uitbarstingen en continue activiteit

Sommige vulkanen illustreren wat 'actief' betekent door marathonuitbarstingen. De Puʻu ʻŌʻō-uitbarsting van de Kilauea (1983-2018) is een klassiek voorbeeld: de uitbarsting produceerde 35 jaar lang vrijwel onafgebroken lavastromen. Soms bedroeg de uitbarstingssnelheid gemiddeld tienduizenden kubieke meters per dag, waardoor nieuwe kustlijnen ontstonden en de topografie veranderde. De Etna toont ook langdurige onrust: er zijn sinds de jaren 70 vrijwel onafgebroken uitbarstingen geweest bij verschillende bronnen. De Stromboli belichaamt voortdurende activiteit – het vuurwerk is nooit helemaal gestopt sinds de eerste registratie eeuwen geleden. Andere vulkanen, zoals de Erta Ale, houden jaar na jaar lavameren in stand. In deze gevallen gedragen 'actieve' vulkanen zich meer als open kranen dan als af en toe een blaaspijp: ze vereisen constante monitoring en illustreren dat vulkanische 'stilte' nog steeds gepaard kan gaan met flikkerende lava.

Uitbarstingsstijlen en wat ze betekenen voor 'activiteit'

Vulkanische activiteit kent verschillende stijlen. Hawaïaanse uitbarstingen (bijv. de Kīlauea, de Piton de la Fournaise) zijn zachte lavafonteinen en stromen van zeer vloeibaar basalt; ze kunnen maanden duren en grote lavavelden naar buiten stuwen. Stromboliaanse uitbarstingen (Stromboli, sommige Fuego-uitbarstingen) bestaan uit ritmische uitbarstingen van lavabommen en as – dramatisch maar relatief mild. Vulkaanuitbarstingen zijn krachtigere korte uitbarstingen die dichte aswolken enkele kilometers hoog stuwen (bijv. de routineuze uitbarstingen van Sakurajima). Pliniaanse uitbarstingen (bijv. de St. Helens van 1980, de Pinatubo van 1991) zijn zeer gewelddadig en stoten as uit tot stratosferische hoogten met een VEI van 5-6 of hoger. De activiteit van een vulkaan hangt af van zowel de stijl als de frequentie: een vulkaan die om de paar dagen lava uitspuwt (zoals de Stromboli) kan er net zo "actief" uitzien als een vulkaan die om de paar decennia een Pliniaanse uitbarsting heeft. Basaltische schilden produceren grote hoeveelheden lava maar weinig as, terwijl viskeuze stratovulkanen explosieve as produceren die zich wijd verspreidt. Begrip van de stijl is cruciaal: het vertelt ons of we ons zorgen moeten maken over lavastromen of over rondzwevende as.

Tektonische omgevingen en waarom sommige vulkanen actief blijven

Vulkanische activiteit is gekoppeld aan platentektoniek. De meeste actieve vulkanen bevinden zich op convergente grenzen (subductiezones) of hotspots. Zo vormt de Pacifische "Ring van Vuur" een subductiecirkel: Indonesië, Japan, Noord- en Zuid-Amerika en Kamtsjatka hebben allemaal talrijke actieve vulkanen. In subductiezones smelt de waterrijke korst om silicarijk magma te vormen, wat explosieve uitbarstingen veroorzaakt (Merapi, Sakurajima, Etna). Hotspots (Hawaï, IJsland) genereren basaltisch magma: de Kīlauea op Hawaï stoot continu lava uit, terwijl de riftvulkanen op IJsland (zoals de Bárðarbunga) uitbarsten op kloven. Riftzones (zoals de Oost-Afrikaanse Rift) produceren ook aanhoudende basaltische uitbarstingen. Het voedingsmechanisme van een vulkaan bepaalt de levensduur: een grote, constante magmavoorraad (zoals in de hotspot op Hawaï) kan er jaar na jaar voor zorgen dat er uitbarstingen plaatsvinden. Daarentegen barsten vulkanen in geïsoleerde intraplaatgebieden minder vaak uit.

De gevaarlijkste actieve vulkanen voor mensen

Het gevaar van een vulkaan hangt af van zowel zijn gedrag als de nabijgelegen bevolking. Sommige vulkanen hebben extreme verwoestingen aangericht: de Merapi (Java) heeft duizenden mensenlevens geëist door pyroclastische stromen. Sakurajima bedreigt Kagoshima met dagelijkse as en af en toe grote explosies. De Popocatépetl overschaduwt meer dan 20 miljoen mensen in de hooglanden van Mexico. Pyroclastische stromen (lawines van heet gas en tefra) vormen verreweg het dodelijkste vulkanische gevaar (waargenomen bij de Merapi, Mount St. Helens, Mount Pinatubo, enz.). Lahars (vulkanische modderstromen) kunnen net zo dodelijk zijn, vooral op besneeuwde bergtoppen: de tragedie van de Armero-vulkaan Nevado del Ruiz in 1985 is een grimmig voorbeeld. Zelfs schijnbaar verre vulkanen kunnen tsunami's veroorzaken als een flank instort (bijvoorbeeld de instorting van de Anak Krakatau in 2018 veroorzaakte een dodelijke tsunami in Indonesië). Kortom, de gevaarlijkste actieve vulkanen zijn die welke regelmatig explosief uitbarsten en een bedreiging vormen voor grote bevolkingsgroepen of kritieke infrastructuur.

Vulkanen en klimaat-/luchtvaarteffecten

Vulkanen kunnen het weer en klimaat beïnvloeden. Grote uitbarstingen (VEI 6–7) injecteren zwavelgassen in de stratosfeer, waardoor sulfaataerosolen ontstaan die zonlicht verstrooien. Zo verlaagde de uitbarsting van de Tambora in 1815 (Indonesië, VEI 7) de wereldwijde temperaturen, wat in 1816 leidde tot het "Jaar Zonder Zomer". De uitbarsting van de Laki in IJsland in 1783 vulde Europa met giftige gassen en leidde tot mislukte oogsten. Aan de andere kant hebben gematigde uitbarstingen (VEI 4–5) meestal slechts kortdurende regionale klimaateffecten.

Vulkanische as vormt een ernstig gevaar voor de luchtvaart. Aswolken op straalvliegtuighoogte kunnen motoren vernielen. De uitbarsting van de Eyjafjallajökull (IJsland) in 2010 legde het vliegverkeer in West-Europa wekenlang stil. Zoals de USGS opmerkt, veroorzaakte de as van die uitbarsting de grootste luchtvaartstilstand in de geschiedenis. Tegenwoordig gebruiken Vulkanische As Adviescentra (VAAC's) satellieten en atmosferische modellen om piloten te waarschuwen. Vliegtuigen vermijden actieve rookpluimen, maar onverwachte asuitstoot kan nog steeds noodlandingen veroorzaken.

Voorspelling, waarschuwingssignalen en hoe uitbarstingen worden voorspeld

Het voorspellen van uitbarstingen is nog steeds een proces in uitvoering. Wetenschappers vertrouwen op voortekenen: aardbevingszwermen signaleren opstijgend magma, een scheve bodem wijst op inflatie en gaspulsen duiden op onrust. Zo gaat een plotselinge uitbarsting van zware aardbevingen vaak vooraf aan een uitbarsting. Een USGS-checklist benadrukt deze belangrijke waarschuwingssignalen: een toename van voelbare aardbevingen, merkbare stoomvorming, zwelling van de bodem, thermische anomalieën en veranderingen in de gassamenstelling. In de praktijk volgen vulkaanobservatoria deze signalen en geven ze waarschuwingen af wanneer drempelwaarden worden overschreden.

Sommige uitbarstingen zijn succesvol voorspeld tot dagen tot uren van tevoren (bijvoorbeeld Pinatubo 1991, Redoubt 2009) door realtime data te combineren. Voorspellen is echter niet exact: er zijn valse alarmen (bijvoorbeeld onrust die uitdooft) en onverwachte uitbarstingen komen nog steeds voor (zoals plotselinge freatische explosies). Soms worden waarschijnlijkheden op de lange termijn gegeven (bijvoorbeeld "X% kans op een uitbarsting in het komende jaar"), maar timing op de korte termijn is lastig. Kortom, vulkaanuitbarstingen geven vaak aanwijzingen, maar het exacte tijdstip blijft onzeker.

Monitoringtechnologieën - van seismografen tot drones

Vulkanologie heeft vele moderne hulpmiddelen omarmd. Traditionele seismometers vormen nog steeds de ruggengraat en registreren minieme aardbevingen. Tiltmeters en GPS meten grondvervorming tot op de millimeter nauwkeurig. Gasspectrometers (SO₂/CO₂-sensoren) zijn nu op mobiele platforms gemonteerd om eruptiegassen op te sporen. Satellietteledetectie speelt een belangrijke rol: thermische infraroodbeelden brengen actieve lava in kaart (zoals op Kīlauea), en InSAR (interferometrische radar) monitort subtiele veranderingen in de grond over grote gebieden. Weersatellieten kunnen aswolken en thermische hotspots vrijwel overal op aarde detecteren.

Nieuwere technologieën versterken deze ontwikkelingen: drones kunnen in eruptiepluimen vliegen om gasmonsters te nemen of veilig video's te maken van lavastromen. Infrageluidmicrofoons detecteren infrasone golven van explosies. Machine learning wordt getest om seismische en infrasone patronen te analyseren voor vroegtijdige waarschuwing. Al deze ontwikkelingen betekenen dat wetenschappers meer ogen en oren op vulkanen hebben dan ooit tevoren. Zo merkt een artikel van de USGS op dat satellieten nu "essentiële" monitoring bieden van lavastromen en eruptielocaties op de Kilauea. Evenzo helpen snelle GIS-kaarten en wereldwijde netwerken bij het analyseren van veranderingen in de bodem na een uitbarsting. Samen verbeteren deze tools onze mogelijkheden om vulkanen in realtime te volgen aanzienlijk.

Leven met een actieve vulkaan: menselijke impact en voorbereiding

Actieve vulkanen hebben een grote invloed op lokale gemeenschappen. Hoewel de gevaren ernstig zijn (verlies van mensenlevens, eigendommen en landbouwgrond), bieden vulkanen ook voordelen. Vulkanische bodems zijn vaak zeer vruchtbaar en ondersteunen de landbouw. Geothermische warmte kan energie leveren (zoals in IJsland). Toerisme naar vulkanen kan de lokale economie stimuleren (zoals in Hawaï, Sicilië, Guatemala, enz.). Voorbereidingen zijn echter essentieel om rampen te minimaliseren.

Gezondheid en infrastructuur: Vulkanische as kan ademhalingsproblemen veroorzaken, water verontreinigen en zwakke daken onder druk laten instorten. Regelmatig as opruimen is een hele klus in landen als Japan en Indonesië. Landbouwgrond kan worden begraven of verrijkt, afhankelijk van de chemische samenstelling van de as. Toerisme en transport lijden onder uitbarstingen (gesloten luchthavens, afgesloten wegen).
Noodplanning: Bewoners hebben een plan nodig. Autoriteiten publiceren vaak evacuatieroutes en gevarenkaarten (met lavastroom- en pyroclastische zones). Huizen zouden voorzien moeten zijn van noodpakketten: water, voedsel, maskers (N95-stofmaskers), veiligheidsbrillen, zaklampen en radio's. De CDC adviseert om N95-maskers te dragen wanneer u buiten bent tijdens zware asregens en binnen te blijven met gesloten ramen. Gemeenschappelijke oefeningen en sirenes redden levens. Zo oefenen gemeenschappen rond Volcanoes National Park (Kīlauea/Earth) of Merapi voortdurend evacuatie. Verzekeringen voor vulkanische schade (zoals lahars) worden ook aangeraden, indien beschikbaar.

Kortom, samenleven met een actieve vulkaan vereist paraatheid. Lokale overheden verspreiden vaak asmaskers en waarschuwingsberichten. Families die in de buurt van Merapi of Fuego wonen, kennen de snelste vluchtroutes uit hun hoofd. Een persoonlijk noodplan kan het volgende bevatten: 'Als de officiële waarschuwing klinkt, onmiddellijk evacueren; houd telefoons opgeladen; neem voorraden mee voor 72 uur.' Dergelijke maatregelen verminderen het risico op een vulkaanuitbarsting aanzienlijk.

Vulkaantoerisme: veilig actieve vulkanen bezoeken

Reizigers trekken massaal naar bepaalde actieve vulkanen vanwege hun pure kracht. Bestemmingen zijn onder andere Hawaï (Kīlauea), Sicilië (Etna, Stromboli), Vanuatu (Yasur), Guatemala (Fuego) en IJsland (Eyjafjallajökull). Mits verantwoord uitgevoerd, kan dergelijk toerisme veilig en lonend zijn. Belangrijk advies: volg altijd de officiële richtlijnen en schakel ervaren gidsen in.

Goedgekeurde kijkgebieden: Veel vulkanen hebben aangewezen veilige zones (bijvoorbeeld de halteafstand van Hawaii Volcanoes National Park). Ga nooit over hekken en kom nooit in de buurt van vulkanen buiten de rondleidingen.
Beschermende uitrusting: Draag stevige schoenen, een helm en handschoenen als u door afgekoelde lavavelden trekt. Neem een ademhalingsmasker (of in ieder geval een stofmasker) mee voor blootstelling aan as. Een veiligheidsbril beschermt tegen vulkanische gassen en fijne as. Sterke zonnebrandcrème en water zijn essentieel op open hellingen.
Blijf op de hoogte: Controleer de actuele waarschuwingsniveaus van lokale observatoria voordat u een bezoek plant. Bijvoorbeeld het Washington VAAC in de VS of het Sakurajima-waarschuwingsbulletin in Japan. Negeer nooit evacuatiebevelen van parkwachters of politie.
Respecteer de lokale regels: Elk vulkaangebied heeft zijn eigen protocollen. Op Vanuatu of de Eolische Eilanden interpreteren gidsen signalen zoals trillingen of gerommel. Op Hawaï leggen geologen de Amerikaanse gevarenniveaus uit. Respect voor het milieu en de cultuur is cruciaal: laat geen lava achter en onthoud dat veel vulkanen heilig zijn volgens de lokale traditie (bijvoorbeeld Mauna Loa/Hualālai in de Hawaïaanse cultuur).

In alle gevallen zorgen gezond verstand en voorbereiding ervoor dat vulkaantoerisme onvergetelijk blijft vanwege het wonder, niet vanwege het gevaar. Mensen hebben al tientallen jaren veilig lavastromen en -uitbarstingen onder gecontroleerde omstandigheden kunnen aanschouwen door zich aan de regels te houden.

Interpretatie van uitbarstingsgeschiedenissen en tijdlijnen

Vulkaandatabases presenteren hun geschiedenis in de vorm van tijdlijnen en tabellen. Zo catalogiseert GVP elke uitbarstingsdatum en VEI. Houd er bij het lezen rekening mee dat vulkanen vaak episodisch gedrag vertonen: een dozijn kleine uitbarstingen in een korte periode, gevolgd door eeuwen van rust. Een tijdlijn kan clusters van stippen (veel kleine uitbarstingen) weergeven, versus geïsoleerde pieken (zeldzame grote uitbarstingen).

Om de frequentie te interpreteren, bereken je de gemiddelde frequentie van recente uitbarstingen. Als een vulkaan 10 uitbarstingen in 50 jaar heeft gehad, duidt dat op een gemiddeld interval van 5 jaar. Dit is echter slechts een ruwe schatting, aangezien vulkanische processen grillig zijn. Zo had de Kilauea van 1983 tot 2018 een vrijwel constante activiteit, waarna hij stopte. De fasen van de Etna kunnen daarentegen tien jaar duren en dan weer afnemen.

Historische context is cruciaal. Een vulkaan die lavakoepels erodeert (Merapi) kan jarenlang stilletjes magmavoorraden opbouwen. Andere vulkanen, zoals de Stromboli, laten voortdurend kleine hoeveelheden uitbarsten. Statistische tabellen (zoals uitbarstingen per eeuw) geven aanwijzingen, maar houd er rekening mee dat de steekproefomvang vaak klein is. Houd altijd rekening met de stijl van de vulkaan: vulkanen met aanhoudende lavameren (Villarrica, Erta Ale) zullen misschien nooit echt "stoppen", terwijl vulkanen met caldera's (Tambora, Toba) na een enorme uitbarsting millennia lang inactief kunnen blijven.

Juridische, culturele en beschermingsoverwegingen

Veel actieve vulkanen liggen in parken of beschermde gebieden. Zo beschermen Lassen Volcanic National Park (VS) en Yellowstone (VS) vulkanische formaties. In Japan ligt Sakurajima gedeeltelijk in Kirishima-Yaku National Park. Sommige vulkanen (restanten van Krakatau, uitbarstingen van de Galápagoseilanden) staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Reizigers moeten zich aan de parkregels houden: op Hawaï worden observatoria gefinancierd met entreegelden; op Kamtsjatka zijn vergunningen nodig om te wandelen.

Inheemse en lokale culturen vereren vulkanen vaak. Hawaïanen vereren Pele, de godin van het vuur, op de Kilauea; Balinezen houden ceremonies voor Agung; Filipino's hielden rituelen voor de geest van Pinatubo voor en na de catastrofale uitbarsting van 1991. Het respecteren van lokale gebruiken en het niet ontheiligen van heilige plaatsen is net zo belangrijk als welke veiligheidsmaatregel dan ook.

Milieubescherming is ook een probleem: vulkanisch rijke landschappen (zoals de Galápagoseilanden of Papoea-Nieuw-Guinea) kunnen ecologisch kwetsbaar zijn. Touroperators en bezoekers mogen de natuur niet verstoren of afval achterlaten. Vulkanen op tropische eilanden (Montserrat, Filipijnen) herbergen vaak unieke habitats. Natuurbeschermers sluiten soms de toegang tot actieve zones af om zowel mens als natuur te beschermen.

Onderzoekslacunes en open vragen in de vulkanologie

Ondanks de vooruitgang blijven er nog veel vragen bestaan. De oorzaak van een uitbarsting wordt nog steeds niet volledig begrepen: waarom barst een vulkaan nu precies uit in plaats van decennia later? We kennen enkele oorzaken (magma-injectie versus hydrothermale explosie), maar het voorspellen van het "wanneer" blijft lastig. De verbanden tussen vulkaan en klimaat moeten verder worden onderzocht: de volledige wereldwijde impact van kleinere uitbarstingen van VEI 4-5 is onzeker. Ondergemonitorde vulkanen vormen een probleem; veel vulkanen in ontwikkelingsgebieden beschikken niet over realtime gegevens.

Op technologisch vlak begint machine learning seismische data te analyseren op patronen die mensen missen. Draagbare drones en ballonnen zouden binnenkort naar believen vulkaanpluimen kunnen bemonsteren. Maar financiering en internationale samenwerking beperken de verspreiding van geavanceerde monitoren naar alle vulkanen. Kortom, vulkanologie heeft nog steeds meer data nodig: continue wereldwijde dekking (onmogelijk met landinstrumenten) wordt nagestreefd via satellieten. De opkomst van snelle wereldwijde communicatie (sociale media, directe waarschuwingen) heeft ook de snelheid veranderd waarmee we over uitbarstingen leren.

Belangrijke open vragen zijn onder meer: kunnen we de kans op een uitbarsting echt nauwkeuriger kwantificeren? Hoe beïnvloedt klimaatverandering (smeltende gletsjers) het vulkanische gedrag? En hoe kunnen ontwikkelingslanden de capaciteit opbouwen om hun vulkanen te monitoren? Deze uitdagingen vormen de basis voor doorlopend onderzoek in de vulkanologie en geofysica.

Woordenlijst, VEI-schaal, Snelle referentietabellen

VEI-schaal (Vulkanische Explosiviteitsindex): Bereiken 0 tot 8; elke gehele toename vertegenwoordigt een ~10-voudige toename in eruptief volume. VEI 0–1: rustige lavastromen (bijv. Hawaïaans); VEI 3–4: krachtige explosies (Etna, recente Pinatubo is VEI 6); VEI 7–8: catastrofale explosies (Tambora, Yellowstone).
Snelle feitentabel: (Voorbeeld: Topvulkanen op basis van het aantal uitbarstingen, de VEI en de nabijgelegen bevolking.)

Vulkaan	Uitbarstingsaantal (Holoceen)	Typische VEI	Pop in de buurt.
Kilauea (Hawaï)	~100 (lopend)	0–2	~20.000 (binnen 10 km)
Etna (Italië)	~200 in de laatste 1000 jaar	1–3 (af en toe 4)	~500,000
Stromboli (Italië)	~onbekend (dagelijkse kleine explosies)	1–2	~500 (eiland)
Merapi (Indonesië)	~50 (sinds 1500 n.Chr.)	2–4	~2.000.000 (Java)
Nyiragongo (DRC)	~ 200 (sinds 1880, met Nyamuragira)	1–2	~1.000.000 (Tien)
Piton Fournaise (eiland Réunion)	>150 (sinds 1600)	0–1	~3.000 (eiland)
Sinabung (Indonesië)	~20 (sinds 2010)	2–3	~100.000 (omgeving)
Popocatépetl (Mexico)	~70 (sinds 1500 n.Chr.)	2–3 (recent)	~20,000,000
Villarrica (Chili)	~50 (sinds 1900 CE)	2–3	~20,000
Yasur (Vanuatu)	Duizenden (continu)	1–2	~1,000

(Inwoners = bevolking binnen ~30 km)

Glossarium: Termen zoals pyroclastische stroom (hete aslawine), lava (vulkanische modderstroom), tefra (fragmentair eruptiemateriaal) etc. zijn fundamenteel.

Veelgestelde vragen

V: Wat definieert een “actieve” vulkaan?
A: Over het algemeen een vulkaan die in het Holoceen (ongeveer de laatste 10-11 duizend jaar) is uitgebarsten of momenteel onrust vertoont. Actief betekent niet "momenteel uitbarstend", maar gewoon "in staat om uit te barsten".
V: Welke vulkanen barsten nu uit?
A: Wereldwijd zijn er op elk willekeurig moment zo'n twintig vulkanen aan het uitbarsten. Recente voorbeelden (2024-2025) zijn de Kīlauea, Nyamulagira, Stromboli, Erta Ale, Fuego en Sinabung. De exacte lijst verandert wekelijks.
V: Wat zijn de 10 meest actieve vulkanen ter wereld?
A: Een representatieve lijst: Kīlauea (Hawaï), Etna (Italië), Stromboli (Italië), Sakurajima (Japan), Merapi (Indonesië), Nyiragongo (DRC), Nyamuragira (DRC), Popocatépetl (Mexico), Piton de la Fournaise (Réunion), Yasur (Vanuatu). Elk van deze vertoont frequente uitbarstingen.
V: Hoe meten wetenschappers vulkanische activiteit?
A: Met behulp van vele instrumenten: seismische monitors (aardbevingen), gps- en kantelsensoren (grondvervorming), gasspectrometers (SO₂-, CO₂-emissies) en satellieten (thermisch/visueel). Geen enkele metriek is voldoende; onderzoekers letten op veranderingen in alle instrumenten.
V: Wat is het Global Volcanism Program (GVP) van het Smithsonian?
A: GVP is de wereldwijde vulkaandatabase van het Smithsonian Institution. Deze catalogiseert alle bekende uitbarstingen (van de afgelopen ~12.000 jaar) en publiceert wekelijks een wereldwijd rapport over vulkanische activiteit.
V: Welke vulkaan is het vaakst uitgebarsten?
A: Het aantal is afhankelijk van de tijd. Piton de la Fournaise heeft sinds de 17e eeuw meer dan 150 uitbarstingen geregistreerd, terwijl de Kilauea de afgelopen decennia tientallen uitbarstingen heeft gehad. Continue strombolische vulkanen zoals de Stromboli hebben onmeetbare aantallen vanwege constante kleine uitbarstingen.
V: Wat is de Vulkanische Explosiviteitsindex (VEI)?
A: VEI is een logaritmische schaal (0–8) die het volume van de uitbarsting en de hoogte van de wolken meet. Elke stap is ongeveer 10× explosiever. Zo zijn VEI 1–2 mild (kleine lavafonteinen), VEI 4–5 significant (bijv. Mount Pinatubo in 1991 was VEI 6) en VEI 6–7 kolossaal (Tambora in 1815).
V: Welke actieve vulkanen zijn het gevaarlijkst voor mensen?
A: Meestal uitbarstingen die explosief uitbarsten in de buurt van grote bevolkingsgroepen. Voorbeelden: Merapi (Java) stoot dodelijke pyroclastische stromen uit in dichtbevolkte dorpen, Sakurajima (Japan) bedekt dagelijks een grote stad met as, en Popocatépetl (Mexico) torent hoog boven miljoenen uit. Zelfs gematigde vulkanen (VEI 2–3) kunnen dodelijk zijn als er zich mensen in de fall-outzone bevinden.
V: Welke invloed hebben tektonische omstandigheden op de activiteit van vulkanen?
A: Vulkanen in subductiezones (bijv. Japan, Andes, Indonesië) zijn vaak explosief en aanhoudend actief. Hotspotvulkanen (Hawaï, Réunion) produceren langlevende basaltstromen. Riftzones (Oost-Afrikaanse Rift, IJsland) genereren ook frequente uitbarstingen. Over het algemeen concentreren plaatgrenzen de magmatoevoer, waardoor deze gebieden actievere vulkanen hebben.
V: Wat is het verschil tussen actieve, slapende en uitgedoofde vulkanen?
A: Actief = waarschijnlijk uitbarstend (recent uitgebarsten of nu onrustig); Slapend = nu niet uitbarstend, maar mogelijk wel (geologisch gezien recent uitgebarsten); Uitgestorven = geen kans op uitbarsting (honderdduizenden jaren geen activiteit). De termen zijn niet altijd eenduidig, daarom geven veel geologen de voorkeur aan "potentieel actief".
V: Welke actieve vulkanen zijn veilig om te bezoeken?
A: Veel zeer actieve vulkanen bieden veilige toeristische programma's aan. Zo worden Hawaii Volcanoes NP (Kīlauea), Mt. Etna-tours (Italië), Volcan Yasur (Vanuatu) en Stromboli-wandelingen (Italië) aangeboden door professionals. Het belangrijkste is om in de aangewezen gebieden te blijven en de gidsen te volgen. Maskers, brillen en helmen zijn meestal vereist wanneer as of bommen een risico vormen. Volg altijd de lokale adviezen.
V: Welke vulkanen produceren de meeste lava en de meeste as?
A: Schildvulkanen (Kīlauea, Erta Ale, Piton de la Fournaise) produceren enorme lavastromen met weinig as. Andesitische/riche vulkanen (Pinatubo, Chaitén) produceren overvloedige as. Strombolische vulkanen (Stromboli, Yasur) spuwen zowel lavabommen als as uit, terwijl Plinische vulkanen (Tambora) enorme askolommen uitstoten.
V: Hoe vaak barsten de meest actieve vulkanen uit?
A: De uitbarsting varieert sterk. De Stromboli barst om de paar minuten uit. De Kilauea barstte tussen 1983 en 2018 vrijwel onafgebroken uit. De Popocatépetl en de Etna kunnen een paar keer per jaar uitbarsten. De Sinabung had jarenlang dagelijkse uitbarstingen. In totaal vinden er jaarlijks zo'n 50 tot 70 uitbarstingen op aarde plaats, waarbij er ongeveer 20 vulkanen tegelijk uitbarsten.
V: Hoe worden vulkanen gemonitord (seismisch, gas, satelliet)?
A: Ja. Seismische metingen (aardbevingsnetwerken) detecteren magmabewegingen; gasmeetinstrumenten volgen de SO₂/CO₂-stroom; satellieten (thermische camera's, InSAR) observeren warmte en grondhelling; GPS meet oppervlakteverschuivingen. Samen vormen ze een bewakingssysteem – zo werd de stroomsnelheid van de Kilauea bijvoorbeeld geschat aan de hand van thermische satellietafwijkingen.
V: Wat is de Stromboliaanse, Pliniaanse en Hawaïaanse uitbarstingsstijl?
A: Dit zijn uitbarstingsclassificaties. Hawaïaans uitbarstingen (bijv. Kīlauea) zijn zachte lavafonteinen en -stromen. Stromboliaans (bijv. Stromboli, Yasur) zijn kleine lava-uitbarstingen die elke paar minuten voorkomen. Vulkanisch zijn sterkere korte stoten. Plinian uitbarstingen (bijvoorbeeld de St. Helens in 1980 en de Pinatubo in 1991) zijn heftig en veroorzaken hoge askolommen en wijdverspreide asregens.
V: Welke vulkanen vormen een bedreiging voor grote bevolkingscentra?
A: Vulkanen in de buurt van steden zijn het meest zorgwekkend. Popocatépetl (regio Mexico-Stad/Puebla), Sakurajima (Kagoshima), Merapi (Yogyakarta), Fuji (regio Tokio, indien deze ontwaakt) en Mount Rainier (Tacoma/Seattle) hebben allemaal miljoenen mensen die binnen het bereik van as of stromen leven. Zelfs verre uitbarstingen (zoals die van de Pinatubo) kunnen as in wereldwijde straalstromen injecteren, waardoor duizenden kilometers verderop as vrijkomt.
V: Welke invloed heeft klimaatverandering op vulkanische activiteit?
A: Directe effecten zijn gering vergeleken met tektonische krachten. Grote klimaatveranderingen (zoals deglaciatie) kunnen de druk op magmakamers veranderen, wat mogelijk uitbarstingen kan veroorzaken (de hypothese van "ijsuitbarstingen"). Maar op menselijke tijdschalen is niet bekend dat klimaatverandering het aantal vulkaanuitbarstingen significant doet toenemen. Omgekeerd kunnen zeer grote uitbarstingen de planeet tijdelijk afkoelen (zie hierboven).
V: Zijn vulkaanuitbarstingen voorspelbaar?
A: Enigszins. Wetenschappers zoeken naar patronen in voortekenen (aardbevingen, inflatie, gas). In veel gevallen volgt een uitbarsting uren tot dagen na sterke waarschuwingssignalen. Het voorspellen van de exacte begintijd blijft echter onzeker. Sommige uitbarstingen geven weinig waarschuwing (stoomexplosies), dus constante monitoring is cruciaal.
V: Wat zijn de waarschuwingssignalen voor een dreigende uitbarsting?
A: Belangrijke voortekenen zijn onder meer zwermen vulkanische aardbevingen, grondzwelling (gemeten met tiltmeters/gps), verhoogde warmteontwikkeling en plotselinge gaspieken. Een piek in zwaveldioxide of veranderingen in de gasverhouding kunnen bijvoorbeeld een voorbode zijn van magmastijging. Door deze signalen in de gaten te houden, kunnen autoriteiten indien nodig het alarmniveau verhogen.
V: Welke landen hebben de meeste actieve vulkanen?
A: Indonesië heeft het grootste aantal actieve vulkanen ter wereld (tientallen in de Soendaboog). Japan, de VS (Alaska/Hawaï), Chili en Mexico hebben er ook veel. Italië, Ethiopië (Erta Ale, en andere) en Nieuw-Zeeland hebben er elk meerdere. Van elke lijst van 1500 vulkanen uit het Holoceen ligt ongeveer een derde in Indonesië/de Filipijnen, en een ander groot deel in Noord- en Zuid-Amerika.
V: Wat was de meest actieve vulkaan in de geschiedenis?
A: De Puʻu ʻŌʻō-uitbarsting van de Kilauea (1983-2018) produceerde in 35 jaar tijd een buitengewone hoeveelheid lava – misschien wel een van de meest productieve uitbarstingen in de geschiedenis. De ononderbroken uitbarstingen van de Stromboli zijn waarschijnlijk de langste aaneengesloten uitbarstingen ooit gemeten. Als "actief" staat voor frequente uitbarstingen, dan maken de meer dan 150 uitbarstingen van de Piton de la Fournaise sinds 1600 hem tot een topkandidaat.
V: Wat zijn de gevolgen voor de mens als hij in de buurt van actieve vulkanen woont?
A: Positief: vruchtbare bodems (bijv. Java, IJsland), geothermische energie, inkomsten uit toerisme. Negatief: sterfgevallen door pyroclastische stromen, as die gewassen begraaft, schade aan infrastructuur (wegen, luchtverkeer). Chronische gevolgen zijn onder andere chronische ademhalingsproblemen (asinhalatie) en economische ontwrichting tijdens uitbarstingen. Uitbarstingen kunnen bijvoorbeeld grote luchthavens sluiten (as in IJsland in 2010) of de landbouw verwoesten (in 1982 verwoestte El Chichón boomgaarden).
V: Welke invloed hebben vulkanen op de luchtvaart en het wereldwijde klimaat?
A: Zoals hierboven opgemerkt, vormt as een groot probleem voor de luchtvaart (zie Eyjafjallajökull 2010). Wat het klimaat betreft, kunnen enorme uitbarstingen zoals de Tambora en de Laki de aarde afkoelen door zwavelaerosolen in de stratosfeer te lozen. De meeste actieve vulkanen (VEI 1–2) hebben momenteel een verwaarloosbaar wereldwijd effect, hoewel hun as regionaal vluchten kan verstoren.
V: Welke vulkanen hebben ononderbroken lavameren?
A: Het handjevol omvat Nyiragongo (DRC), Nyamuragira (af en toe), Kīlauea (Halema'uma'u tot 2018), Villarrica (Chili), Masaya (Nicaragua, met tussenpozen) en Ambrym (Vanuatu), plus Erta Ale (Ethiopië). Continue lavameren zijn zeldzaam – er zijn er wereldwijd slechts vijf bekend – en duiden op een constante aanvoer van magma.
V: Hoe kunnen reizigers op een veilige manier actieve vulkanen bekijken?
A: Sluit u aan bij rondleidingen met de lokale autoriteiten. Blijf op de gemarkeerde paden. Draag gasmaskers en veiligheidsuitrusting. Houd afstand van de openingen zoals aangegeven. Controleer altijd het actuele waarschuwingsniveau van de vulkaan. Volg het advies van parkwachters of geologische diensten ter plaatse op. Negeer nooit waarschuwingen voor sluitingen – vulkanologie is onvoorspelbaar.
V: Waar kan ik live webcams van actieve vulkanen vinden?
A: Er bestaan er vele: bijvoorbeeld de Stromboli-camera's van INGV, de Fuego-camera van UT Volcanology, de Pacaya-camera van VolcanoDiscovery, de Sakurajima-camera van JMA en de Kīlauea-camera (HVO) van USGS. Het Global Volcanism Program en VolcanoDiscovery onderhouden links naar dergelijke feeds. Daarnaast kunt u met NASA Worldview realtime satellietbeelden (inclusief thermische beelden) van veel uitbarstingen bekijken.
V: Hoe moeten waarschuwingskaarten voor vulkanische aswolken (VAAC's) worden geïnterpreteerd?
A: VAAC-kaarten tonen de verwachte locaties van aswolken. Piloten zoeken naar gebieden met veel schaduw (aslagen) en hoogteverschillen. Voor het publiek is het belangrijk of de aswolk naar verwachting de vliegroutes zal bereiken – waarschuwingen geven een overzicht van het getroffen luchtruim. Over het algemeen geldt dat als u op de website van NASA een officiële VAAC-kaart ziet met een aspluim, vluchten in die sector vertraging zullen oplopen.
V: Welke technologieën zijn het nieuwste op het gebied van vulkaanbewaking (InSAR, drones)?
A: Interferometrische SAR (InSAR) via satellieten wordt nu breed gebruikt om grondvervorming op centimeterschaal te meten. Drones worden steeds vaker gebruikt om gasmetingen uit te voeren en kraters in hoge resolutie te fotograferen. Hyperspectrale satellieten en kleine satellietconstellaties maken frequentere thermische beeldvorming mogelijk. Machine learning-algoritmen worden getest om subtiele seismische patronen te detecteren. Dit alles breidt onze toolkit voor vroegtijdige waarschuwing uit.
V: Hoe lees je de tijdlijn van een vulkaanuitbarsting?
A: Lees een tijdlijn verticaal af op tijd. Elk merkteken geeft de datum van een uitbarsting aan; kleur of grootte kan de kracht van de uitbarsting aangeven. Een cluster van merktekens duidt op frequente activiteit. Lange tussenruimtes duiden op een rustperiode. Zo toont de tijdlijn van de Kilauea vrijwel onafgebroken merktekens sinds de 19e eeuw, terwijl die van de Etna veel stipjes heeft in de 20e eeuw en minder in het midden van de 19e eeuw. Merk op dat het ontbreken van gegevens (vóór moderne monitoring) oudere gegevens onvolledig kan maken.
V: Wat zijn pyroclastische stromen en lahars? Welke vulkanen produceren ze?
A: Pyroclastische stromen zijn oververhitte lawines van as, gesteente en gas die met meer dan 100 km/u van hellingen af razen. Ze ontstaan op viskeuze vulkanen zoals de Merapi (Indonesië), Colima (Mexico) of Pinatubo (Filipijnen) wanneer koepels of kolommen instorten. Lahars Zijn vulkanische modderstromen: een mengsel van puin en water (vaak afkomstig van regen of smeltende sneeuw). Ze kunnen tientallen kilometers ver stromen. Gevaarlijke laharvulkanen zijn Mount Rainier (VS) en Mount Ruang (Indonesië). Veel grote stratovulkanen (zoals Fuji en Cotopaxi) hebben een laharverleden.
V: Welke vulkanen hebben vroege waarschuwingssystemen?
A: Geavanceerde monitoringnetwerken bieden lokale waarschuwingen in landen zoals Japan (JMA-waarschuwingen), de VS (USGS Volcano Alert Levels) en Italië (INGV-kleurcodes). Nationale instanties geven waarschuwingen met verschillende niveaus af (groen, geel, oranje, rood) om de mate van onrust aan te geven. Sommige risicogebieden hebben sirenes of sms-waarschuwingssystemen (de Java Bungumus-kratersystemen op Java, de Japanse J-Alert). Veel regio's hebben echter geen formele waarschuwing (bijvoorbeeld afgelegen delen van Papoea-Nieuw-Guinea of Papoea-Indonesië vertrouwen op satellietmeldingen).
V: Wat zijn de economische voordelen en kosten van actieve vulkanen?
A: Voordelen zijn onder andere geothermische energie (IJsland, Nieuw-Zeeland), inkomsten uit toerisme (musea, warmwaterbronnen, rondleidingen) en vruchtbare grond voor landbouw (bijvoorbeeld theeplantages op Java). Kosten zijn onder meer het opruimen van as, het omleiden van vliegverkeer, evacuaties en het herbouwen van verwoeste eigendommen. Een enkele uitbarsting kan een ontwikkelingsland bijvoorbeeld miljoenen kosten (verloren oogsten, herstel van de infrastructuur). Om dit alles in evenwicht te brengen, investeren landen zoals Japan in mitigatie (rioolfilters voor as, winterharde gewassen) en profiteren ze tegelijkertijd van vulkaantoerisme.
V: Hoe ontstaan vulkanen in hotspots en niet in subductiezones?
A: Bij hotspots, pluimen van hete mantel stijgen op onder een tektonische plaat. Naarmate de plaat beweegt, vormt de pluim ketens van vulkanen (Hawaï, Yellowstone). Hotspotvulkanen hebben vaak vloeibare basaltlagen en langdurige uitbarstingen. subductiezones, duikt de ene plaat onder de andere, waardoor de gehydrateerde mantel smelt. Dit produceert meer viskeus, explosief magma (vulkanen aan de Pacifische Rand, Andes). Het verschil verklaart waarom de Mauna Loa op Hawaï rustig stroomt, terwijl de Pinatubo heftig spuit.
V: Wat zijn de grootste aanhoudende uitbarstingen in de moderne tijd?
A: Voorbeelden uit de 20e eeuw zijn de uitbarsting van de Kilauea in 1950 (5 weken, 0,2 km³ lava) en die van Laki (IJsland, 1783-1784) – hoewel Laki zich uitstrekt over de jaren 1780. In de recente geschiedenis produceerde de Puʻu ʻŌʻō van de Kilauea (1983-2018) ongeveer 4 km³ lava in 35 jaar. Van alle explosieve uitbarstingen was Pinatubo (1991) de grootste in 100 jaar (VEI 6).
V: Hoe maak je een persoonlijk noodplan voor als je in de buurt van een actieve vulkaan woont?
A: Maak een checklist: (1) Bepaal evacuatieroutes en een veilige ontmoetingsplek. (2) Zorg dat er thuis/in de auto een noodpakket aanwezig is met water (3 dagen), houdbare levensmiddelen, N95-maskers en -brillen, zaklamp, batterijen, radio, EHBO-spullen en benodigde medicijnen. (3) Meld u aan voor officiële meldingen (sms of e-mail). (4) Oefen oefeningen met uw gezin. (5) Berg waardevolle spullen veilig op of verplaats ze naar de bovenste verdiepingen (om asschade te voorkomen). Zorg ervoor dat huisdieren en vee beschut zijn. Controleer regelmatig de lokale gevarenkaarten om ervoor te zorgen dat uw plan lava- of lahargebieden omvat.
V: Welke vulkanen kennen de langste aaneengesloten uitbarstingen?
A: Stromboli heeft een record voor activiteit op de schaal van een eeuw (waargenomen sinds de Romeinse tijd). Kilauea is onafgebroken uitgebarsten van 1983 tot 2018 (35 jaar). Fuego-vulkaan En Villarrica hebben ook uitbarstingen gekend die meer dan een decennium duurden. Vulkanen met aanhoudende lavameren (Yasur, Erta Ale, Nyiragongo) barsten decennialang onafgebroken uit.
V: Wat zijn de beste foto's en satellietbeelden van actieve uitbarstingen in hoge kwaliteit?
A: De website van NASA Earth Observatory bevat uitstekende beelden (bijvoorbeeld die van Kīlauea in 2024). Veel ruimtevaartorganisaties (ESA, NASA) publiceren satellietbeelden van recente uitbarstingen. Voor foto's vanaf de grond bieden media zoals Volcano Discovery en National Geographic vaak galerijen aan. De website van het Smithsonian GVP bevat bewerkte foto's en infraroodbeelden. (Controleer altijd de gebruiksrechten voor afbeeldingen voor publicatie.)
V: Kunnen vulkaanuitbarstingen tsunami's veroorzaken? Welke vulkanen lopen dat risico?
A: Ja. Vulkanen onder water of aan de kust kunnen tsunami's veroorzaken. Bekende voorbeelden: Krakatau (Indonesië) in 1883 en Anak Krakatau (2018) hadden beide flankbreuken die dodelijke golven veroorzaakten. Vulkanen in de buurt van water, zoals Ambrym (Vanuatu) of Mount Unzen (Japan), zouden in theorie in zee kunnen storten. Het risico bestaat overal waar een vulkaan steile hellingen boven water heeft.
V: Welke vulkanen zijn UNESCO-werelderfgoed of beschermde locaties?
A: Vulkanische locaties op de UNESCO-lijst zijn onder andere: Krakatoa (Indonesië) en Kesatuan (onder water); Hawaii Volcanoes National Park; Lassen Volcanic Park (VS); de vulkanen van Kamtsjatka (Rusland); en de Etna in Italië (toegevoegd in 2013). Daarnaast zijn vulkanisch actieve nationale parken (Þingvellir op IJsland, Galápagoseilanden) beschermd. Veel actieve bergtoppen (Fuji, Mayon, Ruapehu) hebben lokale bescherming, ook al staan ze niet op de UNESCO-lijst.
V: Waar kan ik live webcams van actieve vulkanen vinden?
A: Een goed startpunt is de VolcanoDiscovery "Volcano Cams"-pagina. Universitaire en overheidsobservatoria bieden ook streams aan: INGV voor Italiaanse vulkanen (bijv. Etna, Stromboli); JMA voor Japanse vulkanen (Sakurajima); PDAC voor Midden-Amerika (Guatemala); USGS/HVO voor Hawaïaanse kraters. Zelfs sommige luchtvaartmaatschappijen bieden webcamfeeds aan. Satellietbeelden (Terra/MODIS) worden elke paar uur bijgewerkt en kunnen worden bekeken via NASA's Worldview.

11 augustus 2024

Venetië, de parel van de Adriatische zee

Met zijn romantische grachten, verbluffende architectuur en grote historische relevantie fascineert Venetië, een charmante stad aan de Adriatische Zee, bezoekers. Het grote centrum van deze…

Populaire bestemmingen

2 augustus 2024

Top 10 FKK (Nudistenstranden) in Griekenland

Griekenland is een populaire bestemming voor wie op zoek is naar een meer ontspannen strandvakantie, dankzij de overvloed aan kustschatten en wereldberoemde historische locaties, fascinerende…

Zomerbestemmingen

Top 10 FKK (Nudistenstranden) in Griekenland

4 augustus 2024

Lissabon – Stad van Street Art

Lissabon is een stad aan de Portugese kust die moderne ideeën vakkundig combineert met de charme van de oude wereld. Lissabon is een wereldcentrum voor street art, hoewel...

Interessante feiten

5 augustus 2024

Best bewaarde oude steden: tijdloze ommuurde steden

De enorme stenen muren zijn nauwkeurig gebouwd om de laatste verdedigingslinie te vormen voor historische steden en hun inwoners. Ze dienen als stille wachters uit een vervlogen tijdperk.