Venezuela

Venezuela strekt zich uit langs de noordgrens van Zuid-Amerika, met een vorm die taps toeloopt als een los zeil tussen de Caribische Zee en de deining van de Atlantische Oceaan. Het landoppervlak beslaat 916.445 vierkante kilometer en varieert van winderige kustvlaktes tot de opkomende noordelijke Andes, en vervolgens oostwaarts naar de mozaïek van de Guyana Hooglanden en de uitgestrekte llanos. Hier ontvouwt het leven zich in dichtbevolkte noordelijke steden, in afgelegen rivierdeltagemeenschappen en op de mistige páramo's waar gletsjers zich vastklampen aan de Andeshellingen.

De bleke stranden van het Caribisch gebied liggen binnen handbereik – uitgestrekte eilanden zoals Margarita, nu bezaaid met hotels en surfscholen, of de koraalatollen van Los Roques, waar kristalhelder water palmbomen weerspiegelt. Landinwaarts slingert een lint van bergtoppen zich van de Colombiaanse grens tot aan de oostelijke staat Sucre. Reizigers die naar Pico Bolívar klimmen, trotseren de ijle lucht op bijna 5000 meter hoogte, terwijl beneden in valleien de hoofdstad Caracas ligt – een stad ommuurd door rotsen en wolken, met straten die zowel handel als onrust ademen.

Ten oosten van de hooglanden loopt de grond af tot llanos: graslanden bewaterd door seizoensregens, waar vee graast onder een hemel die trilt van de hitte. Daarachter slingert de Orinoco zich door bossen, met hout, olieschepen en tradities in zijn modderige stroom. In het uiterste zuidoosten rijzen tepui op als gebroken plateaus, bekroond door de Angel Falls – water stort zich een kilometer naar beneden voordat het in het regenwoud stort.

De Spaanse vlag, die in 1522 voor het eerst op Venezolaanse bodem werd geplant, stuitte op verzet bij inheemse gemeenschappen, waarvan de verdedigingslinies zich uitstrekten van de kust tot aan de jungle. In 1811 spraken Creoolse leiders openlijk over afscheiding; tien jaar later ontstond Gran Colombia, maar in 1830 brak het uiteen en ontstond Venezuela's eigen republiek. Maar gezag bleek ongrijpbaar. De 19e eeuw ging voorbij onder regionale caudillos, legers in opmars en grondwetten die werden herschreven om tegemoet te komen aan de heersende generaal.

Halverwege de eeuw sijpelde de olie naar de oppervlakte, maar het bestuur bleef ongelijkmatig. Pas na 1958 kwam Venezuela in een periode van gekozen regeringen terecht, gesteund door stijgende olieprijzen. Caracas groeide mee met de hoop op blijvende stabiliteit, terwijl de plattelandsbevolking het geld naar het noorden zag stromen. Toen de Caracazo-rellen in 1989 uitbraken – aangewakkerd door subsidieverlagingen en bezuinigingsmaatregelen – braken de pijlers van de consensus. Twee gewapende opstanden in 1992 en een afzettingsprocedure van de president in 1993 versterkten de desillusie.

In 1999 verscheen een nieuwe grondwet onder president Hugo Chávez. Sociale programma's, gefinancierd met olie, breidden de toegang tot klinieken en scholen uit. Ruwe statistieken lieten een afname van armoede en ongelijkheid zien tot begin jaren 2000. Maar toen de prijzen piekten en vervolgens stagneerden, verstevigde de greep van de staat. Tegen de jaren 2010 zorgden tekorten aan basisgoederen, op hol geslagen inflatie en een instortende munt ervoor dat gezinnen in de rij stonden voor brood en naar geldtransactienetwerken in het buitenland moesten. Politieke protesten in 2013 en opnieuw in 2014 drongen aan op verandering, maar zagen instellingen afbrokkelen. Internationale waakhonden markeren Venezuela vandaag de dag met ingeperkte vrijheden, censuur en beschuldigingen van corruptie.

Aardolie bepaalt de moderne identiteit van Venezuela. De reserves onder het Maracaibomeer en de Orinocogordel behoren tot de grootste ter wereld. De staatsoliemaatschappij financierde ooit openbare werken en sociale uitgaven. Na verloop van tijd daalden de investeringen in exploratie en onderhoud naarmate de inkomsten daalden, wat leidde tot een kelderende productie. Velden die ooit miljoenen vaten naar de wereldmarkt stuurden, kampen nu met een verouderde infrastructuur. Pogingen om te diversifiëren rond landbouw – koffie, cacao – bleven marginaal. Sancties en het verlies van buitenlandse activa hebben tientallen miljarden dollars gekost, wat heeft geleid tot een toenemend tekort aan onderdelen en raffinagecapaciteit.

Elektriciteit, ooit een bron van trots dankzij de waterkrachtcentrale Guri Dam, wankelt nu onder lage waterstanden en onderinvesteringen. Stroomuitval verstoort het stadsleven en ontregelt ziekenhuizen en fabrieken. In een land vol rivieren is elektriciteit net zo schaars geworden als diesel aan de pomp.

Het luchtverkeer draait om Simón Bolívar International bij Caracas en La Chinita, net buiten Maracaibo. Grote havens in La Guaira en Puerto Cabello verwerken ruwe olie, graan en consumentengoederen. Wegen – zo'n 100.000 kilometer lang – lopen van oost naar west en zuid, hoewel een derde onverhard blijft. Spoorwegen beloofden ooit steden te verbinden, maar liepen vast door schulden en vertragingen. Metrolijnen in Caracas, Maracaibo en Valencia bieden verlichting van de overvolle wegen, maar buiten de steden in de noordelijke ruggengraat zijn plattelandsgebieden afhankelijk van rivierboten over de Orinoco of van onverharde wegen die in de regen verdwijnen.

Ongeveer 93 procent van de Venezolanen woont in stedelijke gebieden, waarvan velen binnen 100 kilometer van de kust. Caracas groeit tot meer dan vijf miljoen inwoners, een menselijke vloedgolf die zowel cerros (heuvels) als gated communities binnenstroomt. Elders bundelen Barquisimeto, Valencia en Maracay zich tot industriële gordels; Mérida ligt op grote hoogte, met een kabelbaan die zich uitstrekt tot gletsjerhoogten en kleine hotels van pastelkleurige steen. Ten zuiden van de Orinoco rijst Ciudad Guayana op aan een samenvloeiing – een echo van geplande Sovjetsteden, nu herontwikkeld rond staal, aluminium en havenlogistiek.

Sinds 1999 hebben naar schatting zes miljoen mensen Venezuela verlaten en diaspora-sporen getrokken door Latijns-Amerika en daarbuiten. Degenen die achterblijven, vormen een hechte familie en delen hun lasten en schaarse middelen.

De geest van Venezuela komt tot leven tijdens middagfestivals en in rustige momenten onder kokospalmen. Inheemse stammen – Wayuu, Pemon, Warao – dragen talen die ouder zijn dan de republiek. Afro-Venezolaanse ritmes pulseren in trommelachtige vormen zoals de tambor; Spaanse koloniale architectuur verankert stadspleinen met stenen fonteinen en gepleisterde kerken. Negentiende-eeuwse golven van Europese immigranten uit Italië, Portugal en Frankrijk voegden stoofschotels toe met dialecten en keukens. Tegenwoordig worden op straat arepa's met kaas, gebakken bakbananen en rijk gekruide stoofschotels verkocht, elk bord een getuigenis van een gelaagde geschiedenis.

Religieuze processies trekken op feestdagen door stoffige straatjes. In Zulia peddelen de lokale bewoners naar heilige eilandjes in het Maracaibomeer, waar ze gebeden zingen voor vissers die door stormen om het leven zijn gekomen. Boven in de Sierra Nevada lopen lama's door de ijle lucht, hun kuddes bewaakt door campesinos die zich beschermen tegen vorst.

De Guyana Hooglanden strekken zich uit tot buiten het bereik van de meeste reizigers, waar tepui's – platte bergen – oprijzen als gevallen stenen. De Angelwatervallen stromen vanaf de rand van de Auyan-tepui, de opspattende waterpluim is alleen zichtbaar vanaf bepaalde uitkijkpunten. Stroomafwaarts snijden mangrovekanalen en lintvormige eilanden de Orinocodelta in een levend raster van water en slib. Jaguars, kaaimannen en roze rivierdolfijnen glippen door het dichte gebladerte onder de moessonhemel.

Beschermde gebieden, waaronder Nationaal Park Canaima, beslaan bijna een derde van het landoppervlak, maar bezuinigingen en illegale mijnbouw bedreigen de natuur en de waterkwaliteit. In de llanos rukken veehouderijen op in de wetlands, terwijl stadsuitbreiding de bossen in de hooglanden aantast.

Ooit trokken topbestemmingen zoals Margarita en Morrocoy zonaanbidders uit het Caribisch gebied. Tegenwoordig vinden reizigers groenere paden in de verscholen valleien van de Andes, tijdens riviertochten door mangroven, of in gastgezinnen bij vissers in Los Roques. De kabelbaan van Mérida blijft een trekpleister en brengt gasten naar picknickplekken boven de 4000 meter. Ecolodges langs de Orinoco bieden zonne-energie en riviergidsen, waardoor je bij zonsondergang een glimp kunt opvangen van afgelegen stammen en oliezwarte wateren.

Lokale ondernemers experimenteren met ambachtelijk gebrouwen bier van cacaodoppen en met kunstwandelingen door opgeknapte koloniale wijken. Hoewel de economische problemen aanhouden, getuigen deze kleine ondernemingen van veerkracht.

Venezuela staat op een kruispunt. De enorme hulpbronnen – regenval, rivieren, olie – zouden het herstel kunnen financieren. De bevolking heeft zich decennialang aangepast aan de omstandigheden. Toch beperken politieke impasse en institutioneel verval de vooruitgang. Nu families geld overmaken vanuit het buitenland en humanitaire organisaties de tekorten aan medicijnen en voedsel opvullen, hangt de toekomst van de republiek af van de renovatie van zowel de infrastructuur als het vertrouwen.