Leukerbad

Leukerbad, een hooggelegen enclave in het kanton Wallis, beslaat 67,2 vierkante kilometer ruig alpien terrein op 1411 meter boven zeeniveau. Met een bevolking van 1329 inwoners (december 2020) ligt het in het district Leuk, waarvan de steile valleiwanden worden omringd door de Daubenhorn, Balmhorn, Torrenthorn en de Gemmipas. Deze gemeente, bekend om zijn thermale wateren en bergzichten, in het Frans Loèche-les-Bains en in het lokale Walliser-Duits Baadu, is al sinds minstens de vierde eeuw voor Christus een nederzetting en heeft zich door de millennia heen ontwikkeld tot een moderne badplaats die eeuwenoude bronnen combineert met moderne infrastructuur.

De vroegste sporen van bewoning in Leukerbad zijn te vinden in graven en keramische fragmenten die dateren uit de vierde eeuw voor Christus. Dit suggereert dat de aantrekkingskracht van de warmwaterbronnen zelfs in de pre-Romeinse tijd al legendarisch was. In de vijfde eeuw na Christus werd de Gemmipas een belangrijke verbindingsweg tussen de kantons Wallis en Bern. De steile paden dienden zowel handelaren, pelgrims als emigranten. De strategische waarde van de natuurlijke verbinding bleef behouden in opeenvolgende tijdperken. De hoge ligging vergemakkelijkte culturele en economische uitwisseling in een landschap dat verder werd omzoomd door indrukwekkende bergtoppen.

In 1229 verschijnt de nederzetting in documentaire documenten als "Boez", wat de eerste bekende schriftelijke vermelding markeert van wat Leukerbad zou worden; in die tijd was Frans de voertaal. Minder dan een eeuw later, in 1315, verkreeg de gemeenschap gemeenschappelijke autonomie, en het oudste bewaard gebleven document over de baden getuigt ervan dat het thermaal toerisme al vorm kreeg. Vanaf dat moment vormden de bronnen de kern van een ontluikende kuuroordcultuur, die rustzoekers en gezondheidszoekers in de Alpenlucht aantrok.

Het jaar 1501 geldt als een keerpunt in de geschiedenis van de bronnen, toen Matthäus Schiner – destijds bisschop van Sion en later kardinaal – de eigendomsrechten op de baden verwierf. In zijn verslagen van bezoeken aan het bovenste Wallis prees hij de heilzame eigenschappen van het water, waardoor een omgeving ontstond waarin thermaal toerisme kon floreren. Tegelijkertijd verdrong het Walserduits, geïntroduceerd door migrerende Walsergemeenschappen, het Frans als moedertaal en vormde het een Duits dialect dat tot op de dag van vandaag voortleeft.

Tussen de zestiende en achttiende eeuw stelde de grillen van de natuur de volharding van de dorpelingen op de proef. Verschillende grote lawines daalden neer van de omliggende hoogten, verwoestten gebouwen en blokkeerden toegangswegen. Elke ramp leidde tot een gezamenlijke herbouwpoging, resulterend in een veerkrachtige architectuur die lokale steen combineerde met hout, met robuuste gevels en steile daken die bestand waren tegen herhaalde winterse aanvallen.

Terwijl de Zwitserse toeristenindustrie in de achttiende en negentiende eeuw bloeide, ontving Leukerbad een indrukwekkende reeks intellectuele en literaire figuren. In 1776 en 1777 zocht de Nederlands-Zwitserse romanschrijfster Isabelle de Charrière verpozing in de baden; Johann Wolfgang von Goethe volgde in 1779 en beschreef het thermische fenomeen in zijn reisverslag. Een eeuw later bezocht Guy de Maupassant het in 1877 en Mark Twain arriveerde in 1878 – beiden aangetrokken door de belofte van verjonging te midden van de grandeur van de Alpen.

De komst van modern transport transformeerde de vallei begin twintigste eeuw. In 1908 opende de Chemin de Fer Électrique Leukerbad een spoorverbinding, maar deze werd in de daaropvolgende decennia vervangen door een wegverbinding; de treindienst stopte in 1967. Ondertussen openden luchttransporten nieuwe horizonten: een kabelbaan naar de top van de Gemmipas werd in 1957 in gebruik genomen, gevolgd door de Torrent Alp-lift tussen 1970 en 1972. Deze installaties herdefinieerden zowel zomerwandelen als winterskiën, waardoor de hoge loipes en pistes gemakkelijk bereikbaar werden.

Onder leiding van gemeentevoorzitter Otto G. Loretan begon Leukerbad in de jaren 80 met een ingrijpende infrastructuurverbetering. Het thermaalbad Burgerbad opende in 1980 zijn deuren en bood openbare baden met een watertemperatuur van 51 °C. Tien jaar later verrees een multifunctioneel sportcomplex en in 1993 breidde de Alpentherme het wellnessaanbod van het dorp uit. In diezelfde periode werd in 1998 de langste klimroute van Zwitserland op de Daubenhorn geopend: een via ferrata die ervaren alpinisten uitdaagt met onbeschutte traversen en duizelingwekkende verticaliteit.

Fiscale ambitie leidde echter tot een crisis. In 1998 was de gemeentelijke schuld opgelopen tot 346 miljoen Zwitserse frank – ongeveer 200.000 frank per inwoner – wat culmineerde in het eerste faillissement van een Zwitserse gemeente. Het kantonbestuur nam de macht over van 1998 tot 2004 en in augustus 2004 werd de voormalige president veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf wegens fraude. Deze gebeurtenissen onderstreepten de gevaren van overbezetting in een gemeenschap waarvan de economische levensader afhankelijk is van de incidentele toestroom van bezoekers.

Genesteld in een topografie van kliffen en gletsjers, weerspiegelt het landgebruik van Leukerbad zowel menselijke inspanning als de soberheid van de Alpen. Van de 67,2 vierkante kilometer is 14,2 procent bestemd voor landbouw – voornamelijk alpenweiden – terwijl 8,9 procent bebost is en slechts 1,4 procent bewoond. Rivieren, beken of meren beslaan 2,0 procent en de rest – 73,6 procent – ​​wordt als onproductief beschouwd, bestaande uit kale rotsen, gletsjers en hooggelegen puinhellingen. Bebouwing en wegen beslaan respectievelijk 0,8 en 0,3 procent, waarbij de schaarse bebouwde omgeving verweven is met weilanden en naaldbossen.

Klimaatomstandigheden creëren seizoensritmes die het leven en de vrije tijd vormgeven. Met gemiddeld 121,9 dagen regen of sneeuw per jaar ontvangt de regio 1.188 millimeter neerslag, waarbij december de natste maand is met 130 millimeter gedurende 10,2 dagen. Augustus kent de meeste neerslag – 11,4 dagen – maar levert slechts 103 millimeter op, terwijl april de droogste maand is met 72 millimeter gedurende 9,9 dagen. Deze variabiliteit bepaalt zowel de timing van weidegang als de optimale periodes voor toeristische activiteiten.

De Gemmipas, met zijn 2322 meter hoogte, is nog steeds een legendarische route tussen Wallis en Bern. De route is bereikbaar via de kabelbaan die reizigers naar de top brengt en biedt adembenemende panorama's over de Berner en Walliser Alpen. In de zomer strekken de paden zich uit naar Kandersteg, Adelboden en het Wildstrubelmassief, terwijl de Daubensee – het kalme oppervlak omlijst door puinhellingen – gezinnen uitnodigt voor picknicks en rustige wandelingen. In de winter verandert het bevroren meer in een langlaufgebied, en geprepareerde sneeuwschoenroutes en sleetochten nodigen uit tot gevarieerde verkenningen.

Aan de andere kant stijgt de Torrent Alp-kabelbaan naar de Rinderhütte op 2313 meter hoogte, een toegangspoort tot 50 kilometer aan skipistes lager gelegen. In de zomer ontvouwt zich een labyrint van wandel- en mountainbikepaden, elk met uitzicht op de monolithische toppen van 4000 meter hoog in het Wallis en hun Franse en Italiaanse tegenhangers. Deze panorama's belonen inspanning met een gevoel van duizelingwekkende triomf te midden van geologische grandeur.

Het thermale water zelf getuigt van millennia van ondergrondse activiteit. Sinds de Romeinse tijd staan ​​de bronnen bekend om hun therapeutische werking. Tegenwoordig ontspringt er dagelijks 3,9 miljoen liter water – verwarmd tot 51 °C – en vult het 22 thermale baden, verspreid over privéhotels, het Volksheilbad en openbare complexen. De Leukerbad Therme (voorheen Burgerbad) en de Walliser Alpentherme zijn de grootste openbare baden, waar zowel lome contemplatie als kinetisch genot – stoombaden, Kneippbaden en glijbanen op het dak – samenkomen.

Het wapen van Leukerbad, versierd op een rood en groen schild, toont een zilveren en gouden griffioen – terneergeslagen maar toch kalm – die een gouden kelk vasthoudt waaruit water stroomt, geheel gekroond in goud. Het heraldische symbool vat de identiteit van de gemeente samen: een bewaker van eeuwenoude wateren, hoog boven de Alpen.

Bevolkingsstatistieken verduidelijken de sociale structuur van het dorp verder. In 2000 sprak 82,8 procent van de inwoners Duits als moedertaal, gevolgd door Frans (4,7 procent) en Portugees (3,7 procent); Italiaans en Reto-Romaans kwamen in kleinere aantallen voor. Buitenlanders vormden in 2008 39,5 procent van de inwoners, wat een gemeenschap weerspiegelt die voortdurend wordt vernieuwd door tijdelijke werknemers en langdurige migranten. De leeftijdsverdeling is scheef verdeeld over werkende volwassenen – 66,7 procent tussen de 20 en 64 jaar – waarbij kinderen en senioren respectievelijk 24 procent en 9,4 procent uitmaken.

De samenstelling van het huishouden toont zowel eenzaamheid als multilocaliteit: van de 627 respondenten bestond 31,7 procent uit alleenstaanden, terwijl gehuwde stellen met en zonder kinderen een aanzienlijk deel vormden. Seizoensgebondenheid domineert de statistieken over accommodatie: in 2000 was slechts 18,1 procent van de appartementen permanent bewoond, terwijl 72,5 procent als vakantiewoning fungeerde en 9,4 procent leeg stond – een duidelijke indicator van Leukerbads afhankelijkheid van toerismecycli.

De economische activiteit concentreert zich op de dienstverlenende sector. In 2008 bedroeg de werkloosheid 3,1 procent; landbouw en industrie boden minimale werkgelegenheid, terwijl de tertiaire sector – voornamelijk hotels en restaurants – goed was voor 49,4 procent van de banen. De detailhandel, transport, gezondheidszorg en onderwijs hadden een groter aandeel, waardoor een werkgelegenheidsmix ontstond die was afgestemd op de vraag van bezoekers. Als netto-importeur van werknemers verwelkomde Leukerbad bijna vijf forenzen per inwoner die naar elders vertrok voor werk, waarbij slechts een klein deel gebruikmaakte van het openbaar vervoer om de kronkelende bergweg af te leggen.

De toegang tot het dorp blijft zorgvuldig gepland. Reizigers die met de trein komen, moeten uitstappen in Leuk in de Rhônevallei. Van daaruit rijden er elk uur bussen over de smalle weg die in de berghelling is uitgehouwen. Automobilisten wordt aangeraden de bewegwijzering te volgen in plaats van op gps te vertrouwen, vanwege de aanwezigheid van alternatieve routes door Albinen en Varen. Deze routes zijn weliswaar schilderachtig, maar bieden smalle en kwetsbare omstandigheden. Avonturiers kunnen te voet komen via paden over de Gemmi, Resti of andere bergpassen.

In het dorp rijdt een pendelbus volgens seizoensschema en kabelbanen brengen bezoekers naar de top van de Gemmi en de Rinderhütte. Wandelaars ontdekken openbare fonteinen die thermaal water rechtstreeks in stenen bassins gieten, wat voorbijgangers herinnert aan de alomtegenwoordigheid van de bronnen. Het wandelpad langs de thermaalbronnen – geopend in de zomermaanden – slingert door een nauwe kloof naar een bulderende waterval, met glimpen van bruinige uitstroomopeningen waar kokend water in de rivier de Dala sijpelt.

Het middelpunt van de gemeenschappelijke eredienst, de katholieke kerk aan de Kirchstrasse, heeft nog steeds fundamenten uit de vijftiende eeuw, hoewel de huidige vorm grotendeels te danken is aan een renovatie in 1856. Binnenin herinneren kruiswegstaties, geschilderd op linnen, aan devotionele tradities die het dorp verbinden met eeuwenoude geloofsovertuigingen.

De blijvende aantrekkingskracht van Leukerbad schuilt in de naadloze integratie van elementaire krachten en menselijke vindingrijkheid. Steile wanden van wit krijt omringen smalle straatjes met chalets, fonteinen en spa's. De wintersneeuw en de zomerse wilde bloemen delen dezelfde hellingen waar tegelijk de oude bronnen borrelen en moderne kabelbanen zoemen. Hier, waar geologie en geschiedenis samenkomen, houdt een bedrieglijk rustig dorp een wereldwijde reputatie hoog als een toevluchtsoord voor gezondheid, rust en alpien avontuur.