Ptuj

Ptuj, de oudste geregistreerde stad van Slovenië, ligt op 232 meter boven zeeniveau op een diluviaal plateau onder de Kasteelheuvel en beslaat 66,7 km² in de regio Noordoost-Stiermarken. Het is de hoofdplaats van de gemeente. De stad telde in 2023 18.000 inwoners in de stedelijke kern en bijna 24.000 in de verschillende districten. De stad heeft een strategische ligging bij de rivier de Drava, die ooit de Baltische Zee met de Adriatische Zee verbond.

Van de overblijfselen van nederzettingen uit de late steentijd tot de Keltische bezetting in de late ijzertijd, heeft het terrein van Ptuj getuigenis afgelegd van millennia van menselijke activiteit. In de 1e eeuw voor Christus werd de ontluikende gemeenschap opgenomen in de Romeinse Pannonische provincie. Haar betekenis werd nog groter toen Legio XIII Gemina een fort – castrum – stichtte in Poetovium. In 69 na Christus, te midden van de legioenen van de provincie, verzekerde Vespasianus zich van zijn verheffing tot keizer aan deze oevers, waarna de eerste bewaard gebleven schriftelijke vermelding van de nederzetting werd achtergelaten. Onder keizer Trajanus in 103 verkreeg de nederzetting de status van municipium als Colonia Ulpia Traiana Poetovio, waarmee haar rol als militair, commercieel en administratief centrum werd verstevigd; In het begin van de 4e eeuw traden er kerkelijke figuren op, zoals bisschop Victorinus, en het daaropvolgende keizerlijke drama – de arrestatie van Constantius Gallus in 354 en de overwinning van Theodosius I op Maximus in 388 – speelde zich af tegen de versterkte muren.

De Romeinse tijd bereikte zijn hoogtepunt rond het midden van de 5e eeuw, toen ongeveer 40.000 inwoners de stad bevolkten, totdat de Hunnen van Attila in 450 verwoestingen aanrichtten en de stedelijke structuur verscheurden. De daaropvolgende eeuwen brachten in 570 Euraziatische Avaren en Slavische stammen, en tegen het einde van de 8e eeuw was Ptuj in Frankische handen overgegaan. Tussen 840 en 874 maakte het deel uit van het Slavische Balatonvorstendom, waarna het onder zowel geestelijk als wereldlijk gezag van de aartsbisschoppen van Salzburg viel – een regeling die standhield tot de toekenning van stadsrechten in 1376, wat leidde tot een economische opleving en de bouw van verdedigingsmuren.

Na de omwentelingen van Matthias Corvinus in 1490 opnieuw opgenomen in de Habsburgse invloedssfeer, trad Ptuj – bij Duitstaligen bekend als Pettau – in 1555 toe tot het hertogdom Stiermarken. Het stadsbestuur werd nu verbonden met Wenen in plaats van Salzburg. De Ottomaanse invallen in de 16e en 17e eeuw veranderden de stad in een slagveld, dat verder in gevaar werd gebracht door grote branden in 1684, 1705, 1710 en 1744. Deze rampen, verergerd door periodieke overstromingen en epidemieën, voorspelden een geleidelijke achteruitgang; hoewel de middeleeuwse kern van de stad intact bleef, werden de kooplieden en ambachtslieden steeds meer overschaduwd door opkomende regionale centra.

De komst van de Oostenrijkse Zuidelijke Spoorweg halverwege de 19e eeuw versnelde de marginalisering van Ptuj: de lijn Maribor-Triëst omzeilde de stad en leidde handelsstromen om naar Marburg (Maribor). Desondanks meldde de Oostenrijks-Hongaarse volkstelling van 1910 dat ongeveer 86 procent van de inwoners van de oude stad Duits sprak, terwijl in de omliggende dorpen Sloveens de overhand had. De val van de Dubbelmonarchie in 1918 bespoedigde de toetreding tot de Republiek Duits-Oostenrijk, maar generaal Rudolf Maister greep in om Neder-Stiermarken te beveiligen voor de nieuw gevormde staat van Slovenen, Kroaten en Serviërs – het latere Joegoslavië.

Tijdens het interbellum zag Ptuj een snelle afname van zijn etnisch Duitse bevolking, terwijl een aanzienlijke minderheid bleef bestaan. De catastrofe van de Tweede Wereldoorlog bracht de stad opnieuw in beroering: van 1941 tot 1944 onteigenden en deporteerden de nazi-bezettingsautoriteiten Slovenen, die hun huizen herverdeelden onder Duitstalige evacuees uit Zuid-Tirol en de Gottschee. Na het einde van de oorlog in 1945 sloten deze nieuwkomers zich aan bij de autochtone Duitse Pettauer in een exodus naar Oostenrijk en verder, waardoor Ptuj weer bijna volledig Sloveens werd.

Onder de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië vormde Ptuj het administratieve en culturele hart van de regio Beneden-Podravje. Na de oorlog vond er in 1965 een gemeentelijke herindeling plaats, waarbij de oude stad en aangrenzende voorsteden – Breg, Budino, Krčevino, Orešje, Spuhlja, Štuke, Rabelčja vas en Vičava – werden samengevoegd. In 1977 werd het gebied uitgebreid met Rogoznica en Zgornja Hajdina. In de daaropvolgende decennia ontstond er een afbakening van afzonderlijke districtsgemeenschappen, terwijl de woonuitbreiding noordwestwaarts richting de Grajena-vallei, noordwaarts naar de uitlopers van het Ptuj-gebergte en noordoostwaarts langs de Rogoznica-rivier voortduurde.

Het blijvende culturele kenmerk van Ptuj is de Kurentovanje, een tien dagen durend carnaval geworteld in oude Slavische rituelen rond lente en vruchtbaarheid. Centraal in het spektakel staat de Kurent – ​​of Korant – wiens in schapenvacht gehulde lichaam, masker, uitstekende rode tong, koebellen en veelkleurige linten (en, in naburige dorpen, veren of hoorns) een godheid van hedonistische vernieuwing symboliseren, wellicht een echo van de mythische Priapos. Georganiseerd in konvooien doorkruisen de Kurenten de stad, met percussie in de hand, om de kwaadaardigheid van de winter te verdrijven en de wedergeboorte van het seizoen in te luiden.

Het kasteel van Ptuj, versterkt boven de stad zelf, domineert de skyline. De oorsprong ervan ligt in de middeleeuwen en is nu verweven met renovaties in renaissance- en barokstijl. Aan de voet ervan bevindt zich het Regionaal Museum, dat archeologische, etnologische en kunstcollecties herbergt die de evolutie van de stad van nederzettingen uit de steentijd tot Romeinse metropool beschrijven. Vlakbij benadrukken het Jože Potrč-ziekenhuis en de stadsschouwburg van Ptuj de rol van de stad als medisch en cultureel ankerpunt, terwijl de stadsgalerie van Ptuj en de Mihelič-galerie de moderne en hedendaagse kunststromingen van Slovenië laten zien.

Wetenschappelijke en educatieve activiteiten vinden hun oorsprong in het Bistra Ptuj Wetenschaps- en Onderzoekscentrum, een schakel tussen publieke instellingen en private ondernemingen die regionale innovatie stimuleert. Ernaast ligt het Regionaal Centrum voor Hoger Onderwijs Ptuj, waar Ptuj College is gehuisvest onder de noemer REVIVIS – een opkomend centrum voor toegepaste studies dat getuigt van de toewijding van de stad aan kennisverspreiding en ontwikkeling van de beroepsbevolking.

Geografisch gezien beslaat Ptuj de Beneden-Podravje in de Pannonische vlakte, geflankeerd door de glooiende heuvels van de Slovenske Gorice en de Haloze bergen, evenals de uitgestrekte Drava- en Ptuj-vlakten. Het sub-Pannonische klimaat zorgt voor een gemiddelde jaartemperatuur van 10 °C, getemperd door rivierwinden en de beschutting van de omliggende hooglanden. In het westen wordt het water van de Drava gebufferd door de Formin-waterkrachtcentrale, terwijl het ontstane Ptuj-meer – het grootste kunstmatige permanente reservoir van het land – zowel recreatie als ecologische habitat biedt.

Moderne verkeersaders komen samen in Ptuj: de snelweg A4 verbindt Maribor met de Kroatische grens bij Gruškovje en verder naar Zagreb, terwijl de belangrijkste verkeersader vanuit Slovenska Bistrica oostwaarts loopt via Ormož en Središče ob Drava naar Kroatië. Regionale wegen spreiden zich uit over de Drava- en Ptuj-vlakten, en de spoorlijn Pragersko-Ormož dient als verbindingsweg naar Murska Sobota, Hongarije en Kroatië, waardoor Ptuj, ondanks zijn lange geschiedenis, integraal verbonden blijft met de bloedsomloop van Centraal-Europa.

Hoewel eeuwenlang het lot van Ptuj hebben veranderd, heeft het de wisselvalligheden van keizerrijken, oorlog en brand doorstaan ​​en is het uitgegroeid tot een stad van beurzen, wijnkelders en thermale bronnen, waar hedendaags wellnesstoerisme de historische aantrekkingskracht aanvult. De wijngebieden – gelegen in Haloze en Slovenske Gorice – zetten een traditie van druiventeelt voort die teruggaat tot de Romeinse tijd. De kelders en proeflokalen nodigen gasten uit om druivensoorten te proeven die de topografie en het terroir van de regio weerspiegelen.

De thermale bronnen – die in moderne spacomplexen worden gebruikt – bieden zowel bezoekers als de lokale bevolking een weldaad. Hun mineraalrijke water staat bekend om zijn kalmerende werking op de spieren en een stimulerende werking op de bloedsomloop. In deze faciliteiten voelt men dezelfde wisselwerking tussen natuurlijke hulpbronnen en menselijke vindingrijkheid die kolonisten duizenden jaren geleden ertoe aanzette hun kamp op te slaan bij deze doorwaadbare plaats in de Drava.

Ptujs verhaal is er dan ook een van voortdurende aanpassing: van prehistorische jagers-verzamelaars tot Romeinse legionairs; van middeleeuwse burgers tot Oostenrijks-Hongaarse kooplieden; van onteigening tijdens de oorlog tot socialistische herontwikkeling; van hedendaagse geleerden tot ambachtelijke wijnboeren. Elk tijdperk heeft zijn sporen nagelaten – archeologische lagen onder kasseien, gotische en barokke gevels langs smalle straten, moderne onderwijsgebouwen aan de rand van de stad – waardoor de bezoeker die zich tussen verleden en heden beweegt, niet alleen een opeenvolging van relikwieën ervaart, maar een levend continuüm.

In zijn huidige vorm is Ptuj niet alleen een archeologische vindplaats of een museumstuk, maar ook een dynamische regionale hoofdstad, waarvan de instellingen voor gezondheid, cultuur, wetenschap en onderwijs getuigen van zijn blijvende centrale positie. Het blijft een plek waar het ritme van rivier en weg de cadans van eeuwen kruist, waar ceremoniële tradities samengaan met wetenschappelijke beoefening, en waar de patina van de geschiedenis de levendigheid van het hedendaagse stadsleven eerder verdiept dan verhult.