Laško

Laško, een kuuroord in Oost-Slovenië aan de voet van de Humheuvel langs de kronkelende rivier de Savinja, biedt een unieke combinatie van geschiedenis, cultuur en natuurlijke rijkdom. Met een bevolking van 3288 inwoners (in 2020 geregistreerd) en een gemeentelijk grondgebied van 197 vierkante kilometer, dat onderdak biedt aan zo'n 12.900 inwoners, verdeeld over 85 nederzettingen en negen lokale gemeenschappen, vormt het het administratieve en economische hart van de regio Beneden-Posavje. Laško, voor het eerst gedocumenteerd in 1227 en precies zeven eeuwen later voorzien van stadsrechten, neemt zowel een plaats in binnen de traditionele provincie Stiermarken als – in hedendaagse termen – binnen de statistische regio Savinja; het onderscheidt zich evenzeer door zijn blijvende warmwaterbronnen, zijn heraldische wapen van drie witte lelies op een azuurblauw veld, en het gevierde Bier- en Bloemenfestival, dat elke lente bezoekers trekt ter ere van zijn eeuwenoude brouwersambacht.

Vanaf de vroegste sporen van menselijke aanwezigheid tot opeenvolgende tijdperken van verovering, vernieuwing en tegenspoed, heeft het landschap van Laško getuigenis afgelegd van een continuüm van nederzettingen en transformaties. Archeologisch bewijsmateriaal wijst op bewoning op de zuidoostelijke helling onder het oude kasteel al in de achtste eeuw v.Chr., waar gepolijste stenen bijlen uit de grond tevoorschijn kwamen als stille afgezanten van het prehistorische leven. Keltische invloed wordt herinnerd door de vondst van zilveren munten, terwijl Romeinse grafmonumenten en de loop van de oude weg die Celeia met Zidani Most en verder naar Neviodunum verbond, getuigen van de integratie van dit gehucht in een keizerlijk netwerk waarvan de precieze ligging binnen de stad ongrijpbaar blijft. Dergelijke lagen van menselijke activiteit, die allang zijn overschaduwd door bos en weide, klinken nog steeds door in de toponymie van Laško: de Duitse benaming Tüffer, op verschillende manieren gedocumenteerd als Tyver (1145), Tyvre (1182), Tyuer (1342) en Tyffer (1461), is afgeleid van een Slavische wortel die een vernauwing van de rivier aanduidt, terwijl de Sloveense naam, uitgedrukt als *Laško selo ('Vlachisch dorp'), verwijst naar geromaniseerde Keltische of Romaans sprekende kolonisten wiens aanwezigheid zelfs vóór de middeleeuwse immigranten uit het district Bergamo bestond.

Halverwege de vijftiende eeuw verwierf Laško een van zijn meest eerbiedwaardige bouwwerken, het landgoed dat later bekend zou worden als Štok of Weixelberger Landgoed, waarvan de oorsprong ligt in een schenking uit 1437 van de graven van Celje aan Nikolaj Behaim. Onder Sigismund Weixelberger, die het landgoed vóór 1506 in bezit nam, kreeg het huidige gebouw vorm: een residentie waarvan de eerbiedwaardige stenen muren de Ottomaanse invallen zouden doorstaan ​​die aan het einde van de vijftiende eeuw een groot deel van de nederzetting met de grond gelijk maakten. In die turbulente jaren leed de stad niet alleen onder de vlammen van aanvallen van buitenaf, maar ook onder de hevige boerenopstanden in 1515 en opnieuw in 1635, terwijl pestepidemieën in 1646 en 1647 de bevolking decimeerden en de veerkracht van de gemeentelijke instellingen op de proef stelden. In 1600 was het onderwijs in rudimentaire vorm ingevoerd, waarna het in de achttiende eeuw onder auspiciën van keizerin Maria Theresia werd geformaliseerd. Te midden van deze wisselvalligheden werden de zaden van de industrie gezaaid, zij het in bescheiden mate, lang vóór de komst van stoom en staal.

De negentiende eeuw bracht zowel rampspoed als vooruitgang in gelijke mate. Een grote brand in 1840 verwoestte de helft van Laško's woningen, waarbij hout en dakpannen tot as werden gereduceerd, en de grillige rivier de Savinja – waarvan het regime gevormd werd door smeltende sneeuw en herfstregens – zou de vitale brug van de stad herhaaldelijk doorsnijden bij opkomend vloedwater. Toch arriveerden in 1849 de ijzeren rails van de spoorlijn, die Laško met de rest van de wereld verbond en een tijdperk van versnelde groei aankondigden. Rond die tijd werden de helende eigenschappen van de warmwaterbronnen – gemeten op een aangename 35 °C in een krantenbericht uit Graz uit 1818 – systematischer benut. De ingenieur Rödel, die toezicht hield op de werkzaamheden tijdens de aanleg van de spoorlijn, verwierf in 1852 grond en opende in 1854 drie fonteinen, de Keizersbron, de Fransenbron en de Jozefsbron, die alle onder de naam Kaiser Franz Josef Bad werden samengebracht. Een kuuroord met zwembad verrees, vergezeld door een molen, een statig herenhuis en uiteindelijk, onder de latere eigenaar Stein, uitbreidingen, waaronder een danszaal en een aangelegd park, bedoeld om de Weense society te charmeren. Nog later, in 1882 hernoemd en gerenoveerd door een eigenaar genaamd Gunkel, kon het complex bogen op de eerste waterkrachtcentrale van Slovenië, die zowel gebouwen als promenades verlichtte en zelfs inspireerde tot het brouwen van thermaal bier in samenwerking met de lokale brouwerij.

Die brouwerij, waarvan de wortels teruggaan tot 1817, toen klokkenmaker Ivan Steinmetz de eerste ketels creëerde, zou uitgroeien tot een nationale naam; vandaag de dag is het de grootste brouwerij van Slovenië – en sinds 2016 maakt het deel uit van het Heineken-portfolio – terwijl het jaarlijkse Festival van Bier & Bloemen (Pivo – Cvetje) de stad elk jaar in mei omtovert tot een feest van tuinbouw, hop en gemeenschappelijke gezelligheid. Toch kent Laško's geschiedenis ook donkere tijden. In 1953 werden in de buurt van de begraafplaats van de stad twee massagraven gevonden met de stoffelijke overschotten van Kroatische krijgsgevangenen en andere slachtoffers die na de Tweede Wereldoorlog werden geëxecuteerd. Hun ongemarkeerde rustplaats onder de oostmuur van de uitvaartkapel en op een onbekend stuk gewijde grond staat als een lijkwade op het collectieve geheugen, een herinnering aan de complexe oorlogsgeschiedenis van de regio.

Tegen deze tumult heeft het bouwwerk van het geloof standgehouden, met name in de parochiekerk gewijd aan Sint-Maarten. Oorspronkelijk gebouwd in de dertiende eeuw in romaanse stijl, heeft het opeenvolgende aanpassingen ondergaan, die telkens de liturgische en esthetische stromingen van latere tijdperken weerspiegelden, terwijl de stevigheid van het schip en de waardigheid van de klokkentoren behouden bleven. Ook boven de stad torent het kasteel van Tabor uit, waarvan de oorsprong teruggaat tot twaalfde-eeuwse vestingwerken en voor het eerst in 1265 werd vermeld. Het werd afgebrand tijdens de Ottomaanse invallen, maar uitgebreid in de zestiende eeuw, en is nog steeds een stenen schildwacht die het silhouet van Laško omlijst tegen de groene heuvels.

De industriële diversificatie aan het begin van de twintigste eeuw leidde tot de oprichting van een leerfabriek in 1929 en een textielfabriek in 1934, beide symbolisch voor de inspanningen tussen de twee wereldoorlogen om de economische basis te verbreden. De Tweede Wereldoorlog en de nasleep ervan veroorzaakten verdere omwentelingen – niet alleen door de reeds genoemde sombere begrafenissen, maar ook door de verwoesting door het overstromingswater in 2010, waardoor de Savinja buiten haar oevers trad en zowel woon- als winkelcentra wijdverspreide schade opliep. Desondanks is de stad herhaaldelijk in actie gekomen om haar infrastructuur te herstellen, haar erfgoed te restaureren en haar kuuroord aan te passen aan de hedendaagse normen; in oktober 1953 kreeg het kuuroord de officiële status van medisch revalidatiecentrum, waarna het zich door samenwerking met de orthopedische, neurologische en neurochirurgische klinieken van Ljubljana ontwikkelde tot een landelijk cliënteel.

De geografie van Laško en omgeving draagt ​​in gelijke mate bij aan het karakter ervan. De rivier de Savinja snijdt een vallei uit die wordt gekenmerkt door anticyclonische zomermist en herfstregens, terwijl de Posavje-heuvels in de voor-Alpen – door de rivier in tweeën gedeeld in een westelijk en oostelijk deel, waaronder Kozjansko – gemengde bossen van beuken en sparren bieden, afgewisseld met open plateaus waar gehuchten en boerderijen op open bergruggen liggen. De jaarlijkse neerslag bedraagt ​​gemiddeld zo'n 1169 mm, met een piek in juli en november; de wintertemperaturen dalen lichtjes onder het vriespunt, terwijl de maxima in juli onder de 20 °C blijven, wat zorgt voor koude winters, warme zomers en gematigde overgangen in de lente en herfst. Sneeuwval, die duurt van half oktober tot half april, bedekt hellingen waar relict-bloemsoorten – waarvan sommige wettelijk beschermd zijn – te midden van pastorale weiden en open plekken in het bos blijven bestaan.

Demografisch gezien weerspiegelt Laško de bredere Sloveense trends van een vergrijzende bevolking en een dalend geboortecijfer; in de stad zelf telde de volkstelling van 2021 3.284 zielen, een lichte daling ten opzichte van de 3.456 van tien jaar eerder, terwijl de totale gemeentelijke bevolking van ongeveer 12.900 inwoners getuigt van een regio die zowel verspreid is als geworteld in agrarische en ambachtelijke tradities. Het wapen, dat in 1927 met stadsrechten werd aangenomen, verenigt het heraldische motief van drie witte fleurs-de-lis op blauw – symbolen die op verschillende manieren worden geïnterpreteerd als symbool voor zuiverheid, veerkracht en de triadische bronnen – maar het is misschien wel de jaarlijkse samenkomst van bloemen en fermentatie die de identiteit van Laško het beste belichaamt, waarbij hydrothermale wateren en gerstemoutgranen zich vermengen in een choreografie van een gemeenschappelijk ritueel.

Gedurende zeven eeuwen van documentaire vermeldingen en millennia van menselijke aanwezigheid heeft Laško een uniek evenwicht gecreëerd tussen natuurlijke rijkdom en menselijke vindingrijkheid: de warme minerale bronnen, voor het eerst geprezen in de achttiende en negentiende-eeuwse Spa Gazettes, vormen nog steeds de basis van een thermaal resort dat mensen trekt die op zoek zijn naar fysieke rust; de brouwerij, ooit een bescheiden lokale onderneming, trekt nu nationale aandacht vanwege de kwaliteit van haar bieren; de historische architectuur – van kasteeltoren tot landhuis, van romaans heiligdom tot treinstation – getuigt van tijdperken van heerschappij en opstand, van pest en vrede. Evenzo omlijst de topografie van de stad – de riviervallei, de bossen op de heuvels, de door overstromingen geteisterde vlakte – de beleving van zowel inwoners als bezoekers, en nodigt uit tot reflectie op het verstrijken van de tijd, terwijl het tegelijkertijd de dagelijkse hartslag van het Sloveense leven ondersteunt.

Laško's verhaal, tegelijk regionaal en universeel, onderstreept de veerkracht van plaatsen die gevormd zijn door water en steen, door culturele uitwisseling en economische vernieuwing. Het blijft, op de samenvloeiing van de Savinja-stromen en het gezoem van de industrie, een plek waar het verleden het heden vormgeeft en waar elke lente, zowel in seizoensgebonden als temperamentvolle zin, gemeenschappen opnieuw samenkomen om te toosten op hun gedeelde erfgoed: een stad waarvan de naam – die de Vlachen uit de oudheid en de steeds smaller wordende zeestraat van de rivier weerspiegelt – echo's van continuïteit, aanpassing en revitalisering binnen de historische contouren van Oost-Slovenië oproept.