Staraja Russa

Staraya Russa ligt aan de westelijke oever van de rivier de Polist in de oblast Novgorod, Rusland, negenennegentig kilometer ten zuiden van Veliki Novgorod. Gesticht halverwege de tiende eeuw als een van de belangrijkste steden van de Republiek Novgorod, draagt ​​de stad vandaag de dag de sporen van eeuwenlange Slavische, Noorse en Moskouse invloeden. Aan het einde van de Sovjettijd telde de stad meer dan veertigduizend inwoners, maar het inwonersaantal is gedaald van 41.538 in 1989 tot 31.809 in 2010. De zacht glooiende rivieroevers, met mos begroeide houten huizen en gereconstrueerde stenen kerken vormen de basis van een plek waarvan de betekenis heeft gewankeld tussen grote welvaart en bijna volledige ondergang.

Filologisch onderzoek suggereert dat "Russa" is afgeleid van Rus', de middeleeuwse Slavische staatsvorm waarvan de heersers en kooplieden de rivieren van Oost-Europa bevoeren met roeiboten. Deze term zelf is waarschijnlijk terug te voeren op een Oudnoorse wortel voor "de mannen die roeien", een verwant van Roslagen, de kuststreek van Zweden waar veel van deze bemanningen aan land gingen. De kwalificatie "Staraya" - oud - kwam in de vijftiende eeuw in de volksmond voor om de oorspronkelijke nederzetting te onderscheiden van de nieuwere zoutmijndorpen die later Novaya Russa werden genoemd. Pas in de negentiende eeuw werd "Staraya Russa" de vaste benaming voor de stad.

De vroegst bewaard gebleven kroniek waarin Rusa wordt vermeld, dateert uit 1167 en noemt de stad een van de drie belangrijkste steden van de Republiek Novgorod, naast Pskov en Ladoga. Nadat Pskov zijn onafhankelijkheid had uitgeroepen, bleef Rusa, na Novgorod zelf, de tweede belangrijkste handelsplaats. Het achterland met zijn zoutwaterbronnen maakte een robuuste zoutindustrie mogelijk die de regionale handel ondersteunde. Tegen het einde van de vijftiende eeuw telde de stad duizend boerderijen, elk verbonden aan de winning en verwerking van het mineraal dat zowel voedsel als prestige bewaarde.

De houten versterkingen rond de nederzetting bezweken in 1190 en opnieuw in 1194 door branden. Daarna vervingen de verdedigers van Roesa de palissaderijke palissaden door stenen muren en torens. In 1478 – zelfs toen het Groothertogdom Moskou Novgorod innam – behield Roesa's fort zijn strategische waarde. Tijdens de regeerperiode van Ivan IV, halverwege de zestiende eeuw, toen Staraya Russa nog steeds wemelde van de inwoners, produceerden de omliggende velden graan, vee en pekel om de opkomende Russische campagnes in het zuiden te ondersteunen.

De Russische Tijd der Onrust (1598-1613) bracht grote moeilijkheden met zich mee. Bendes Pools-Litouwse ongeregelde troepen bezetten de stad; hun plunderingen, hongersnood en ziekten zorgden ervoor dat de bevolking in 1613 nog maar 38 zielen telde. De orde herstelde zich pas met de vestiging van de Romanov-dynastie, maar de littekens van de anarchie bleven nog decennia lang zichtbaar in de grensdorpjes.

In 1708 plaatsten de hervormingen van Peter I Staraya Russa onder het gouvernement Ingermanland (in 1710 omgedoopt tot gouvernement Sint-Petersburg). De oprichting van het gouvernement Novgorod in 1727 herstelde de regionale autonomie. In 1776 werd Staraya Russa de zetel van de Starorussky Oejezd onder het onderkoninkrijk Catharina II. Een jaar later leidde de in Pruisen geboren mineraloog Franz Ludwig von Cancrin de zoutmijn, waarbij hij nieuwe chemische analyses toepaste om de opbrengst te verbeteren.

De eeuwwisseling van de negentiende eeuw bracht opnieuw een omwenteling met zich mee. Onder Aleksej Araktsjejevs militaire nederzettingenplan huisvestte Staraja Roessa troepen en burgerfunctionarissen onder een gezamenlijk bestuur. Het plan bleek lastig: tijdens de cholera-rellen van 1831, nadat een epidemie zich door de krappe ruimtes had verspreid, raakten milities en dorpelingen slaags. Tegen 1856 werden de militaire nederzettingen afgeschaft en werd het lokale burgerlijk bestuur hersteld; in 1857 werd de Starorasski Oejezd heropgericht.

De Sovjetmacht kwam in november 1917 aan de macht. Twee decennia later ontbonden bestuurlijke afdelingen de oejezds en ontstond het district Starorusski, dat Staraya Russa omvatte. Toen de okroegen in 1930 werden afgeschaft, rapporteerde het district rechtstreeks aan de oblast Leningrad. In september 1939 kreeg de stad de status van een oblast, waardoor ze administratief geïsoleerd raakte van het district waarvan het centrum desondanks nog steeds het centrum was.

De Duitse bezetting van 9 augustus 1941 tot 18 februari 1944 veroorzaakte een bijna totale verwoesting. Na de oorlog werden de stadskantoren en residenties gerestaureerd, maar de vernietiging van historische muren en houten landhuizen betekende een permanent verlies. De stad werd op 5 juli 1944 overgedragen aan de nieuw gevormde oblast Novgorod en combineerde daarna erfgoedbehoud met wederopbouw.

Tegenwoordig verweeft de stedelijke structuur van Staraya Russa gerestaureerde stenen kerken, traditionele houten huizen en twintigste-eeuwse appartementencomplexen. Bestuurlijk gezien omvat de stad Staraya Russa, die van oblastisch belang is, het stadscentrum en twee plattelandsgemeenschappen, met een status die gelijk is aan die van het omliggende district. Gemeentelijk vormt het de stedelijke nederzetting Staraya Russa binnen het district Starorussky.

Treinreizigers reizen via de Bologoje-Pskov-lijn, terwijl regionale wegen via Kholm naar Veliki Novgorod, Demjansk en Bezhanitsy leiden. Een kade aan de bevaarbare rivier de Polist is verbonden met het Ilmenmeer. De luchthaven Staraya Russa, hoewel bescheiden, biedt plaats aan chartervluchten en hulpdiensten.

Cultureel geheugen komt samen bij Fjodor Michailovitsj Dostojevski, die hier van 1872 tot aan zijn dood de zomer doorbracht. Zijn houten familiedatsja is bewaard gebleven als het Huismuseum, dat de sfeer oproept waarin hij De gebroeders Karamazov schreef. Vlakbij staat de Sint-Joriskerk, waar hij samen met zijn familie de kerk bezocht, met elementen van zijn vijftiende-eeuwse bouwwerk. Het Dostojevski Cultureel Centrum, gehuisvest in een neoclassicistisch gebouw aan de rivier, organiseert literaire rondleidingen in het Russisch die de voetsporen van de schrijver volgen door de smalle straatjes en langs de rivieroevers.

Als aanvulling op deze literaire locaties staat aan Glebova 25 het Huis van Grushenka, een woning uit de jaren 1850 die naar verluidt de inspiratie vormde voor het huis van de gelijknamige figuur in Karamazov. De zogenaamde Levende Brug over de Polist herinnert aan zijn vroegere rol als pontonoversteekplaats. Maritieme en militaire geschiedenis komen samen in het Museum van het Noordwestfront, waar tentoonstellingen de rol van de regio in de Tweede Wereldoorlog belichten.

De kerkelijke architectuur bereikt haar hoogtepunt in het Klooster van de Transfiguratie van de Verlosser, dat de Transfiguratiekathedraal uit 1442, de Geboortekerk uit het begin van de zeventiende eeuw en de Sretenskikerk verenigt. Beide dragen houten koepels die kenmerkend zijn voor Noord-Russisch vakmanschap. De Sint-Menaskerk, daterend uit de veertiende eeuw, verkeert in een kwetsbare staat; de legende over de verblindende Zweedse indringers onderstreept de gevaren aan de grens van de stad. De Verrijzeniskathedraal, gebouwd aan het einde van de zeventiende eeuw aan de samenvloeiing van de rivieren Polist en Porusja, en de Drievuldigheidskerk uit 1676, gebouwd voor koopmansfamilies, getuigen van een evoluerend liturgisch ontwerp. De vijftiende-eeuwse stenen Sint-Joris- en Annunciatiekerk fungeerde ooit als privékapel van de Dostojevski's; de Sint-Nicolaaskerk, herbouwd in 1371 met achttiende-eeuwse klokkentorens, illustreert de latere restauratieproblemen.

Naast de architectuur is de reputatie van Staraya Russa als balneologisch kuuroord al ouder dan zijn literaire roem. De minerale bronnen en modderbaden van de spa – ooit bediend door een paviljoen van gesmeed metaal en overdekte galerijen – trokken eeuwenlang de noodlijdende Russische elite aan. Hoewel de Tweede Wereldoorlog het complex in puin legde en de naoorlogse inspanningen de grandeur van weleer nog niet hebben hersteld, blijft de Moeravjovski-fontein op gezette tijden koud en warm water spuwen, waarmee een traditie van therapeutische hydrotherapie wordt voortgezet.

Ondanks zijn rijke verleden heeft het huidige Staraya Russa een rustig ritme aangenomen. De emigratie en demografische krimp weerspiegelen de trends in landelijk Rusland, maar de sfeer van de stad spreekt reizigers aan die op zoek zijn naar rust in Sint-Petersburg of Moskou. Houten woningen liggen aan kronkelende straatjes in de schaduw van lindebomen; stenen kerken accentueren groene vergezichten. Buiten het hoogseizoen hebben bezoekers de stad vaak grotendeels voor zichzelf, met lokale gidsen die inzicht bieden in zowel Dostojevski's creatieve wereld als de gelaagde geschiedenis van Staraya Russa.

Als knooppunt op de Zilveren Ring van historische centra in Noordwest-Rusland overbrugt Staraya Russa tijdperken. De door zout gedreven rijkdom maakte plaats voor een literaire pelgrimstocht; de strategische verdedigingswerken bezweken voor buitenlandse legers, maar zijn in steen en verhalen bewaard gebleven. De evoluerende identiteit van de stad – geworteld in Slavische dwalingen, Noorse roeiers, Moskouse tsaren en Sovjetplanners – ontvouwt zich in elke verweerde gevel en rustige rivierbocht. Hier, waar pekel ooit zo vrij stroomde als ideeën, blijven de historische stromen een gemeenschap vormen die tegelijk standvastig en zich voortdurend aanpast.